Morgunblaðið - 20.03.1997, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
FIMMTUDAGUR 20. MARZ 1997 39
Skýrslan um framfærslu-
kostnað heimilanna
Skortur á tillögum
skiljanlegur í ljósi
þess hvernig nefndin
var skipuð
NÝVERIÐ var birt skýrsla um
framfærslukostnað heimilanna sem
unnin var að beiðni aðila vinnumark-
aðarins undir verkstjórn forsætis-
ráðuneytisins. Þriggja manna nefnd
skipuð fulltrúum ASÍ, VSÍ og Þjóð-
hagsstofnunar var falið að kanna
og gera tillögur um leiðir til úrbóta
í þessum efnum. Skýrslan liggur
fyrir en lítið bólar á tillögum í henni,
eins og fram hefur komið.
Samanburður af ýmsu tagi er
oftast til bóta. Það er ávallt hollt
að kanna hvernig íslenskt samfélag
stendur að vígi gagnvart nágranna-
löndunum, hvemig lífskjör og verð-
lag hafa þróast hér í samanburði
við næstu nágranna okkar. Margt
athyglisvert er að fínna í skýrsl-
unni, m.a. staðfestingu á því hvern-
ig einkaneysla hefur breyst undan-
farin ár. Þar má sjá sömu þróun
og orðið hefur í öðrum vestrænum
ríkjum, þar sem æ stærri hluti út-
gjalda fer til annarra þátta en brýn-
ustu nauðsynja. Benda má á að í
Bandaríkjunum gerðist það í fyrsta
sinn í sögunni árið 1995 að velta
veitingahúsa fór fram úr veltu mat-
vömverslunar. Vísi að sömu þróun
má sjá hér á landi.
Þeir sem stunda milliríkjaverslun
gleðjast sannarlega yfir því að
skýrslan staðfestir það sem menn
reyndar vissu, góðan árangur inn-
flutningsverslunar í lækkun vöru-
verðs í landinu. í skýrslunni kemur
greinilega fram að þrátt fyrir hátt
raungengi hefur innflutningsverð-
lag lækkað umtalsvert. Þetta þekkja
innflytjendur manna best og hefur
ítrekað komið fram i könnunum.
Þannig er staðfest að vara er í
mörgum tilfellum ódýrari hér á landi
en í sjálfu framleiðslulandinu.
Ein jákvæð afleiðing þessarar
þróunar er sú aukning sem orðið
hefur í ferðamannaverslun hér á
landi á liðnum misseram og á eftir
að aukast enn á komandi áram. Það
er og verður verðugt verkefni sam-
taka verslunar og Ferðamálaráðs
að vinna enn frekar að þeirri þróun
og kynna erlendum ferðamönnum
þá möguleika sem hér
eru til hagstæðra inn-
kaupa á fjölmörgum
vörutegundum.
í ljósi þessa góða
árangurs hefur það
óneitanlega vakið at-
hygli verslunarinnar að
nefndin sem skýrsluna
vann skyldi ekki sjá
ástæðu til að kalla full-
trúa greinarinnar til
álitsgerðar og hlýða á
þau sjónarmið sem hún
hefur fram að færa. í
skýrslunni kemur fram
að nefndin hélt 20 fundi
og kallaði til aðstoðar
við sig bæði einstakl-
inga og stofnanir. Þar hefðu fulltrú-
ar verslunar vissulega átt brýnt er-
indi, jafnt með álit sem tillögur, því
engin önnur grein hefur átt meiri
þátt í að lækka framfærslukostnað
íslenskra heimila á undanförnum
árum.
Samtök verslunar hafa sannar-
lega ekki legið á liði sínu við tillögu-
gerð til stjórnvalda, enda verkefnin
næg. Verslunarfyrirtæki á Islandi
Verslunin býr enn við
skattalegt misrétti, seg-
ir Stefán S. Guðjóns-
son, sem torveldar eðli-
lega þróun í greininni.
búa enn við skattalegt misrétti sem
ítrekað hefur verið tíundað í ræðu
og riti. Vörugjöld sem lögð eru á
af tilviljanakenndri hentistefnu, sér-
skattar á verslun, hár virðisauka-
skattur, ytri tollar; allt eru þetta
atriði sem torvelda eðlilega þróun
verslunar í landinu. Fjölmargir stór-
ir og mikilvægir vöruflokkar sem
koma frá Iöndum utan hins Evr-
ópska efnahagssvæðis lenda i óeðli-
legri skattheimtu ytri tolla, allt upp
í 30% í sumum tilfellum. Þarna er
m.a. að finna nauðsynjavöra á borð
við fatnað, skó og rafmagnstæki.
Hér væri verðugt verkefni fyrir
stjórnvöld að leiðrétta mismunun og
tillögur um slíkt hefðu sannarlega
átt erindi inn í skýrsluna.
Landbúnaðarvörur
era enn annar flokkur
sem staðfestir að um
margt hafa stjómvöld
í raun beint álagningu
innflutningsgjalda í
þveröfuga átt við frelsi
og jafnrétti til við-
skipta og athafna. Þeg-
ar GATT-lögin komu
til framkvæmda lögð-
ust nýir tollar á land-
búnaðarvörur, hvort
sem menn vilja tengja
það GATT eða EES.
Það gerðist á sem næst
sama augnabliki á
miðju árinu 1995. Við
þetta hækkuðu fjöl-
margar hefðbundnar matvörur sem
áður höfðu verið fluttar til landsins
án gjalda. Þar á meðal eru ýmsar
pakkavörar og niðursuðuvörur sem
innihalda landbúnaðarvörur. Félag
íslenskra stórkaupmanna átti fjölda
funda með embættismönnum, þing-
mönnum og fulltrúum launþega-
samtaka þar sem varað var við fyr-
irsjáanlegri hækkun á grænmeti í
tengslum við GATT-samninginn.
Ekki höfðum við erindi sem erfiði;
hvarvetna leyndust útverðir hags-
muna sem ekki mátti styggja. Þann-
ig taldi ASÍ sér skylt að gæta hags-
muna bænda vegna sögulegra
tengsla. Fagna ber því ef hugarfars-
breyting er að verða í þeim efnum.
í ljósi þess hvernig nefndin var skip-
uð þarf því ef tii vill ekki að koma
á óvart að verslunin skyldi ekki
kölluð til samráðs. Samtök vinnu-
veitenda hafa alla tíð varið innlenda
framleiðendur fyrst og síðast.
Fyrrnefndri nefnd tókst ekki að
skila tillögum um hvernig ná megi
fram enn frekari lækkun fram-
færslukostnaðar. Það er dapurlegt.
Félag íslenskra stórkaupmanna lýsir
sig enn og aftur reiðubúið til skrafs
og ráðagerða við stjórnvöld um leið-
ir til úrbóta, hvort sem það væri
með annarri skýrslu eða tillögugerð
þeirri sem vantar í skýrslu nefndar-
innar.
Höfundur er framkvæmdasijóri
Félags íslenskra stórkaupmanna
- félags milliríkjaverslunar og
vörudreifingar.
Stefán S.
Guðjónsson
Fáfræði eða heimska?
VONANDI hafa
fleiri en greinarhöf-
undur hrokkið dálítið
við af að heyra fréttir
af kjarasamningum
V erslunarmannafélags
Reykjavíkur og Félags
íslenskra stórkaup-
manna. Að því sem
best er vitað, var hér
í fyrsta sinni á íslandi
samið um skerðingu á
veikindaleyfi þar sem
tekið var fram að ef
launþegar gengjust
undir ákveðnar
skurðaðgerðir eða
stofnuðu til veikinda
fyrir eigin tilverknað,
losnuðu vinnuveitendur við að
greiða þeim veikindalaun. Aðgerðir
þær sem um er að ræða era lýta-
læknisaðgerðir en hvernig á að
túlka síðara atriðið er greinarhöf-
undi og e.t.v. fleirum nokkur ráð-
gáta. Hér eru mikil og hugsanlega
afdrifarík nýmæli á ferðinni, þegar
tekin er ákveðin sérgrein læknis-
fræðinnar og þeir sem þurfa á þjón-
ustu sérfræðinga í greininni að
halda eru sviftir mannréttindum,
sem fólgin eru í því að fá laun í
veikindaforföllum. Hvaða sérgrein
verður afgreidd í næstu kjarasamn-
ingum?
Nú er það svo að
greinarhöfundi er illa
við að bregða með-
bræðram sínum um
heimsku, þó það sé
stundum freistandi.
Það er þá helst skv.
reglunni um, að þeim
mun verr gefast heim-
skra manna ráð sem
fleiri koma saman, og
það eru víst nokkuð
margir sem íjalla um
kjarasamninga.
Því er það að höf-
undur hefur hallast að
því að við þessa samn-
ingagerð hafi það verið
fáfræði sem skóp þetta
einstaka ákvæði og langar til að
leiða höfundana í nokkurn sann-
leika um lýtalækningar svo þeir
megi hugsa sig um og hugsanlega
leita sérfræðiálits um læknisfræði
fyrir næstu kjarasamninga. Það eru
þrjú ár til stefnu.
Viðfangsefni lýtalækninga, sem
sumir telja vera eina elstu sérgrein
skurðlækninga, era hverskonar lýti
meðfædd eða áunnin. Lýtalæknar
fást við meðferð á allskyns slysum
og sárum, sérlega þar sem vefir
hafa eyðilagst eða færst úr stað.
Má þar nefna branaslys, sérlega
þau sem græða þarf með húðgræð-
lingum. Þá hafa lýtalæknar þróað
smásjárskurðlækningar, sem á síð-
ari áram hafa verið notaðar í vax-
andi mæli við að græða á afskorna
útlimi og byggja upp vefjaeyður af
völdum krabbamejns, t.a.m.
bijóstakrabbameins. í mjög mörg-
um tilvikum, sem lýtalæknar koma
að, þarf margar aðgerðir. Svo dæmi
sé tekið, þarf einstaklingur sem
fæðist með klofna vör og góm að
að fara í frá 5-15 lýtaaðgerðir, frá
fæðingu og þar til meðferð er lok-
Fegrunarskurðlækmng-
ar eru aukabúgrein,
segir Árni Björnsson,
og fremur lítill hluti af
starfi flestra lýtalækna.
ið, (í einstökum tilvikum fleiri) og
þá er hann löngu kominn á þann
aldur að teljast hæfur til að sitja
við kassa í stórmarkaði eða starfa
á skrifstofu hjá heildsölufyrirtæki.
Þessar tölur eru byggðar á rann-
sókn greinarhöfundar á meðferð
þessara meðfæddu lýta hér á landi.
Það sem vakað hefur fyrir höf-
undum þessarar einstæðu samning-
Árni
Björnsson

Iþróttafélög, rekst-
ur og mannvirki
ÍÞRÓTTAFÉLÖG
hafa átt erfitt flárhags-
lega og er það að mínu
viti vegna mikilla penin-
gaútláta _ í meistara-
flokkana. í flestum bæj-
arfélögum era greiddir
styrkir til íþróttafélaga
sem ætlaðir eru til
bama- og unglinga-
starfs, en skilar það fé
sér í réttan stað? Ætla
má að meginhluti þess
fari í meistaraflokkana,
því flest börn borga
æfingagjöld sem nægja
fyrir launum þjálfara.
Foreldrar standa svo
fyrir fjáröflun ef farið
er í keppnisferðir eða annað sem
kostar peninga. Sum félög eru farin
að halda rándýr mót fyrir yngri börn-
in og getur verið að ágóðinn renndi
beint í meistarana? Ef svo er væri
þá ekki eðlilegra að hann færi í upp-
eldisstarf fyrir bömin?
Hlutafélög
Það ætti að draga meistaraflokk-
ana út úr og mynda um þá hlutafé-
lög (einstaka félag er byijað í ein-
hverri mynd). Þá geta þeir sem hafa
áhuga stutt við bakið á sínum flokki
og fyrirtæki lagt peninga til og ef
ekki eru nægjanlega margir sem
hafa áhuga, er enginn grundvöllur
fyrir að reka þann flokk. Það getur
ekki gengið lengur að einstaklingar
setji félög á kaf í skuldir og sveitarfé-
lagið verði síðan að borga, sem það
hefur gert í flestum tilfellum.
Ef menn taka þá ákvörðun að
leggja aleigu sína undir verða þeir
að gera svo vel að axla þá ábyrgð
sjálfir ef illa fer, ekki við, almenning-
ur.
Rekstur íþróttamannvirkja
Nú er það nýjasta nýtt að láta
íþróttafélög reka íþróttamannvirki
sveitarfélaga og hefur það t.d. verið
þannig hér í Kópavogi sl. 2 ár til
reynslu. Ég tel það hafa sýnt sig að
bæjarfélagið verði að borga meira
fyrir reksturinn en þegar það rak
mannvirkin sjálft. Dæmi: rekstur
íþróttahúss var um 14 milljónir 1995
þegar bæjarfélagið rak það en 1996
um 19 milljónir er íþróttafélagið fékk
sama hús til að reka og 1997 vill
íþróttafélagið að sjálfsögðu miklu
meiri peninga og sjá allir heilvita
menn hvert stefnir. Það þarf að hafa
aklausu er það, að koma í veg fyr-
ir, að þeir sem nýta sér þá grein
lýtalækninga, sem kallast fegrunar-
lækningar, fari að láta fátækan
atvinnurekanda borga fjarvist, sem
af slíkri aðgerð kann að leiða. Hér
á landi eru fegrunarskurðlækningar
aukabúgrein og fremur lítill hluti
af starfi flestra lýtalækna. Fyrir
þær er ekki greitt af T.R. og at-
vinnurekendur hafa alltaf getað
neitað að greiða fyrir fjarvistir
þeirra vegna.
Það að taka sérstaklega eina
sérgrein læknisfræðinnar og útiloka
notendur hennar frá réttmætum
bótum er ekki aðeins heimskulegt
heldur er það hættulegt fyrir laun-
þega að afsala sér þannig réttind-
um, sem þeir eiga skv. heilbrigðis-
lögum. Um síðari hluta veikinda-
klausunnar ætlar höfundur ekki að
fjölyrða. Um hana mætti rita aðra
grein, en augljóst er að hún gefur
tilefni til að rækta skóg af þrætu-
eplatijám, og að eplin af þeim tijám
eiga eftir að standa í samningsaðil-
um í framtíðinni.
Hvað okkur lýtalækna varðar,
hljótum við að bregðast við þessari
árás á stéttarheiður okkar með því
að fá úr því skorið fyrir dómstólum,
hvort ákvæði þetta telst mannrétt-
indabrot eða atvinnurógur, nema
hvort tveggja sé.
menn á launum frá
bæjarfélögum við að
skoða reksturinn og
fylgjast með reikning-
um „eins og hægt er“
hjá íþróttafélögum og
við hver áramót upp-
hefst mikið þref því fé-
lögin vilja jú meira í
reksturinn. Nú eru
kosningar framundan
og er þrýst á eins og
mögulegt er, því póli- '*
tíkusar halda að þeir fái
atkvæði frá öllum í
íþróttafélaginu ef þeir
eru jákvæðir og er eins
og ekki séu aðrir kjós-
endur í bæjarfélaginu.
Nú skyldi maður ætla að reksturinn
yrði ódýrari fyrir bæjarfélögin með
þessu fyrirkomulagi, þ.e. að íþrótta-
félögin bjóði niður reksturinn, en svo
er aldeilis ekki. Látum það vera að
félögin hafi eitthvað uppúr rekstrin-
um með dugnaði ef ágóðinn færi nú
beint inn í bama- og unglingastarfið.
Ég tel að bæjarfélögin eigi að byggja
upp og reka sín þjónustufyrirtæki
og fá hæfa einstaklinga til þess að
stýra þeim. íþróttafélögin geta síðan •
Ef menn taka þá
ákvörðun að leggja
aleigu sína undir, segir
Ásdís Ólafsdóttir,
verða þeir að gera svo
vel að axla þá ábyrgð
sjálfir ef illa fer, ekki
við, almenningur.
nýtt sér þá aðstöðu sem bærinn veit-
ir til íþróttaiðkana og félagsstarfs.
Uppbygging
íþróttamannvirkja
Bæjarfélögin hafa einnig sett upp-
þyggingu í hendur íþróttafélaga.
Áætlað er hve mikið mannvirkið
muni kosta. Síðan fær félagið þá
upphæð á x mörgum áram í stað
þess að bæjarfélög láti sjálf gera
útboð í verkið. íþróttafélagið lætur
síðan gera útboð sem er að öllu jöfnu
töluvert lægra en áætlunin er. Þá
spyr maður, hvert fer mismunurinn.
Órfáir aðilar vita það fyrir víst en
margir giska á að mismunurinn fari
í mannakaup fyrir meistaraflokkana.
Ef mismunurinn færi án efa í barna-
og unglingastarf væri kannski hægt
að lækka æfingagjöld sem nú era
mörgum ofviða. Bíðið svo við, nú
þykjast sum félög eiga mannvirkin,
þau komast jafnvel upp með að veð-
setja þau og eftir nokkur ár selja
þau ef til vill bæjarfélaginu mann-
virkin því þau geta engan veginn
rekið þau og allir era búnir að gleyma
hver borgaði brúsann.
Þjónustusamningur
Bæjarfélög eiga að sýna sóma sinn
í því að gera þjónustusamninga við
íþróttafélögin, greiða þeim vel fyrir
vinnu sína fyrir almenning og veita
þeim viðunandi aðstöðu, einnig að
láta þau hafa sín heimavæði ef unnt
er. Við eigum að hætta þessum felu-
leik því flestir era sammáia um ágæti
íþróttanna og það forvarnastaf sem
unnið er í íþróttahreyfmgunni, og við
vitum líka að það kostar. í staðinn
eiga bæjarfélögin að kreíjast þess
að fá bókhald sem sýnir hvert fjár-
magnið fer því þetta eru jú pening-
arnir okkar, gott fólk. Ef þetta næði
fram að ganga gætu félögin sett
allt sitt púður í að reka íþróttirnar
og uppeldisstarfið. Þannig geta bæj-,
arfélög hætt alls konar sérfyrir-
greiðslu við félög sem sum hver hafa
sína menn báðum megin við borðið.
Pólitík á ekki að ráða úrslitum íþótta
né íþróttimar pólitíkinni.
Ásdís
Ólafsdóttir
Höfundur er fv. yfirlæknir
lýtalækningadeildar
Landspítalans.
Höfundur er íþróttakennari í
Kópavogi og áhugamadur um
framgang almenningsíþrótta.