Morgunblaðið - 20.03.1997, Blaðsíða 22

22 FIMMTUDAGUR 20. MARZ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LEIÐTOGAFUNDURINN I HELSINKI
Leiðtogar Rússlands o g Bandaríkjanna koma í dag til fundar í Helsinki
DAGSKRÁFUNDARINS
Galdurinn að gefa
matulega eftir
Ýmislegt er nú talið benda til þess að of mikið beri
á milli austurs og vesturs um fyrirhugaða stækk-
un Atlantshafsbandalagsins til að niðurstaða fáist
á fundi Clintons og Jeltsíns. Urður Gunnarsdótt-
ir skrífar frá Helsinki um stöðuna fyrir mikilvæg-
asta leiðtogafundinn eftir lok kalda stríðsins.
FÆSTIR búast við því að bein nið-
urstaða verði af leiðtogafundi Bills
Clintons Bandaríkjaforseta og Borís
Jeltsíns Rússlandssforseta, sem
hefst'á föstudag. Leiðtogarnir koma
til Helsinki í dag og munu hittast
yfir kvöldverði eftir að hafa rætt
við Marthi Ahtisaari Finnlandsfor-
seta. Sjálfur leiðtogafundurinn
verður á morgun. Talsmaður Jelts-
íns, Sergei Jastrsjembskí, sem kom
til Helsinki til að undirbúa komu
forsetans, varar við of mikiili bjart-
sýni í tengslum við fundinn og seg-
ir ekki ástæðu til að búast við sam-
komulagi, þótt fundurinn sé engu
að síður mikilvægt skref í samskipt-
um ríkjanna.
Menn þreytast ekki á því að spá
í niðurstöðu leiðtogafundarins, enda
fátt annað við að vera fyrir frétta-
mannafjöldann. Hótanir sendiherra
Rússa i Prag um að Tékkar verði
jafnvel beittir efnahagsþvingunum
gangi þeir í Atlantshafsbandalagið
hafa meðal annars verið tilefni mik-
illa vangaveltna.
í Finnlandi verður þess hins veg-
vart að margar aðildarþjóðir
rvi npoiiuxm
HATO
unum NATO og Rússa væru þau
að Rússar mörkuðu sérstöðu sína
og áhrifasvæði gagnvart Evrópu.
Yrði Eystrasaltsríkjunum ekki boðin
aðild að NATO, væri verið að segja
íbúum þeirra að þau teldust ekki
vera í Evrópu heldur á áhrifasvæði
Rússa.
Algirdas Saudargas, utanríkis-
ráðherra Litháens, er nú staddur í
Brussel, þar sem hann leggur á það
áherslu við embættismenn hjá
NATO hversu mikilvægt Eystra-
saltsríkin telji að að minnsta kosti
eitt þeirra fái aðild að Atlantshafs-
bandalaginu.
Hvorki of mikið né of lítið
gefið eftir
um
Reuter
RÚSSNESKUR kommúnisti á
fundi við bandaríska sendi-
ráðið í Moskvu. Þar var mót-
mælt stækkun NATO í austur.
Jeltsín hefur sakað NATO
að reyna að „ýta Rússlandi út úr
Evrópu“ en ýmsir fréttaskýrendur
hafa sagt þessa fullyrðingu fárán-
lega, þar sem þeim verði að öllum
líkindum boðið að gerast áttunda
ríkið í hópi öflugustu iðnvelda heims
og ekki sé verið að setja Rússum
afarkosti um aðild, ekki hvarfli
lengur að nokkrum manni að Rúss-
ar hafi áhuga á slíku.
Rússar eru staðráðnir í því að
hvika hvergi í kröfum sínum um
bindandi samkomulag við NATO,
sem mundi gera það að verkum að
nánast engin leyndarmál hernaðar-
bandalagsins færu fram hjá Rúss-
Raunar fer Jevgení Prímakov,
um.
ar
NATO hafa áhyggjur af því að
Clinton og Jeltsín muni gera með
sér bindandi samkomulag sem varði
þjóðirnar, án þess að þær hafi nokk-
uð um það að segja. Paavo Lippon-
en, forsætisráðherra Finnlands,
varaði við þessu í sjónvarpsviðtali
og ótti og tortryggni Frakka vegna
hins sama kemur líklega engum á
óvart. Sömu skoðunar hefur orðið
vart hjá fleiri Evrópuþjóðum og
þrátt fyrir að Madeleine Albright,
utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
hafi sent fulltrúa ráðuneytisins til
að ræða við ýmsa evrópska ráða-
menni til að slá á tortryggnina, er
ijóst að henni hefur ekki verið eytt.
Biturð í Eystrasaltsríkjunum
Embættismenn innan NATO
hafa fullyrt að nokkuð hafi þokast
í samkomulagsátt á milli Rússa og
Bandaríkjamanna fyrir fundinn og
Rússar séu reiðubúnir að gera laus-
iegt samkomulag sem verði grunn-
ur að öðrum leiðtogafundi og hann
verði að öllum líkindum haldinn í
maí.
Margir fréttaskýrendur eru á því
að samkomulag náist með Clinton
og Jeltsín um efnahagsmál og jafn-
vel afvopnunarmál, líklega um frek-
ari fækkun langdrægra vopna. Hins
vegar sé andstaða Rússa við stækk-
un NATO harðari en nokkru sinni
eftir yfírlýsingu Albright frá því í
fyrradag þar sem hún sagði NATO
ekki myndu láta meina sér að bjóða
fýrrverandi Sovétlýðveldum aðild.
Þar er fyrst og fremst átt við
Eystrasaltsríkin, en æ minni mögu-
leikar virðast á því að þau fái aðild
að NATO. íbúar þeirra gera sér
fyllilega grein fyrir þessu ef marka
má viðtöl sem fínnska sjónvarpið
sýndi í fyrrakvöld við nokkra vegfar-
endur í Tallinn, höfuðborg Eist-
lands. Þar lýsti fólk m.a. yfir ótta
sínum um það að leiðtogamir væru
í þann veg að að skipta Evrópu upp
í áhrifasvæði og að Eystrasaltsríkin
hefðu ekkert um það að segja hvar
þau lentu. Annar sagði mögulegan
samning NATO og Rússa upphaf
embættismannakerfis sem byggði á
mismunum og slík kerfí yrðu sjaldan
langlíf. Skilaboðin í samningaumleit-
utanríkisráðherra Rússlands, ekki
launkofa með að takmarkið sé að
draga vígtennurnar úr NATO á
hernaðarsviðinu og helst að fá neit-
unarvald yfir ákvörðunum þess.
Embættismenn og þjóðarleiðtog-
ar NATO-ríkjanna hafa þó fullyrt
að þar liggi mörkin, ekki komi til
greina að Rússar fái neitunarvald.
I nýjasta hefti The Economist lýsir
leiðarahöfundur þess yfír áhyggjum
vegna þess að Clinton kunni að
gefa of mikið eftir gagnvart Rúss-
um. Galdurinn við góðan árangur
af leiðtogafundinum sé að gefa
hvorki of lítið né of mikið eftir.
Menn verði að gæta þess að fylla
Rússa ekki óöryggi þegar landa-
mærin í vestri séu annars vegar,
sagan sýni hversu vamarlausir þeir
hafi reynst þar.
Hins vegar megi ekki gefa of
mikið eftir gagnvart Rússum, slíkt
veiti þeim yfirburðastöðu gagnvart
hernaðarbandalagi sem sé vart
svipur hjá sjón sé miðað við kalda
stríðið. Gríðarleg fækkun herafla
og skammdrægra vopna hafi séð
til þess. Fái Rússar neitunarvald í
hendur, hafí það skelfíleg áhrif á
framtíð sjálfstæðra ríkja á borð við
Eystrasaltsríkin og skapi Rússum
áhrifasvæði líkt og í kalda stríðinu.
Reyndir gestgjafar
en
Helsinki. Morgunblaðið.
AUSTUR mætir vestri í fleiri
einum skilningi á leiðtogafundinum
í Helsinki. Borgin hefur áður verið
vettvangur funda ríkjanna austan
og vestan járntjalds á meðan það
var enn til og þegar litið er til legu
landsins, sögu þess og utanríkis-
og varnarmálastefnu leynir sér ekki
erfið staða þess.
Finnar eru engir nýgræðingar í
fundahaldi og heimsóknum valda-
manna. Grunnurinn að SALT I-
samkomulaginu var lagður í Hels-
iniki árið 1969 en hann „barst Finn-
um eins og guðsgjöf", eins og segir
í grein um málið í Helsingin Sano-
mat. Finnland komst á kortið með
SALT I-viðræðunum, sem voru
haldnar þar að frumkvæði Rússa,
en gegn vilja Bandaríkjamanna,
sem töldu Rússa hafa komið hlerun-
arbúnaði fyrir alls staðar.
Fundir í tengslum við stofnun
Ráðstefnu um öryggi og samvinnu
í Evrópu (RÖSE) sem síðar varð
Öryggis- og samvinnustofnun Evr-
ópu (ÓSE), voru haldnir í Helsinki
á fyrri hluta áttunda áratugarins.
Hugtakið „Helsinki-sáttmálinn"
varð til og raunar einnig „andi
Helsinki" en það síðarnefnda féll í
gleymskunnar dá er samskipti aust-
urs og vesturs versnuðu um miðjan
áttunda áratuginn. Er aftur kom
þíða í samskiptin og hýstu Finnar
leiðtogafund Bandaríkjamanna og
Sovétmanna árið 1990.
Nú er efnið annað og nýir menn
teknir við. Báðir leiðtogarnir hafa
komið til Helsinki, Jeltsín í tvígang
á forsetaferli sínum en Clinton ekki
frá því á námsárum sínum og má
vel vera að sú heimsókn hafi tengst
flugferð yfir Atlantshafið með fé-
lagi sem hét Loftleiðir.
Enn verður þess varla vart að
leiðtogafundur sé að skella á. Ekki
fer mikið fyrir erlendu fréttamönn-
unum, sem eru vel á þriðja þúsund,
en í dag má gera ráð fyrir að spenn-
an magnist og umferðin þyngist.
Fjölmörgum götum verður lokað
vegna komu leiðtoganna og miklar
öryggisráðstafanir verða í kringum
þá staði sem þeir dvelja á. Jeltsín
verður í gestahúsi Finnlandsforseta
en Clinton á Intercontinental-hótel-
mu.
Eiginkona Clintons er ekki með
í för en Eeva, eiginkona Finnlands-
forseta mun hafa ofan af fyrir
Naínu Jeltsín, fara með hana á lista-
söfn og kynna henni samfélagsþjón-
ustu.
í gær snjóaði í Helsinki, sem tek-
ur á móti leiðtogunum og öðrum
erlendum gestum í rökum og köld-
um vetrarbúningi. Miklar vonir eru
hins vegar bundnar við góða veð-
urspá fyrir sjálfan fundadaginn en
þá er spáð sólskini og gott ef ekki
hlýnandi veðri.
Stækkun Atlantshafsbanda-
lagsins, NATO, til austurs er
efst á dagskrá leiðtogafundar
Bills Clintons Bandaríkjaforseta
og Borisar Jeltsíns Rússlands-
forseta í Helsingfors í dag og á
morgun.
Stækkun NATO
Rússar eru andvígir áætlunum
Bandaríkjamanna um að taka
Austur-Evrópuríki inn í banda-
lagið. Rússar vilja að NATO
lýsi því yfir, að það muni ekki
staðsetja herafia eða
kjarnorkuvopn á landsvæði
neins nýs aðildarríkis, og að
löndum, sem áður voru hluti
Sovétríkjanna verði bannað
að ganga til liðs við NATO.
Vígbúnaðareftirlit
Bandaríkin vilja að Rússland
staðfesti loks START-2
samkomulagið og að það
semji um frekari niðurskurð
vígbúnaðar. Bandaríkjamenn
vilja einnig leysa langvinnar
deilur um samninginn um
varnir gegn kjarnorkuflaugum
frá 1972.
Efnahagur Rússiands
REUTERS
Rússar kvarta yfir þvi að
landinu sé haldið utan
mikilvægustu alþjóðlegu
efnahagsstofnananna, svo
sem hóps iðnríkjanna sjö (G7),
Alþjóðaviðskiptastofnuninni,
WTO, og OECD. Peir vonast
til að Bandaríkin muni verða
reiðubúin til að þrýsta á um
aðild Rússlands að þessum
stofnunum.

Morgunblaðið/Urður Gunnarsdóttir
FURUHÖFÐI, vettvangur fundar þeirra Clintons og Jeltsíns.
Húsið við hafið
Helsinki. Morgnnbladið.
HÚSIÐ þar sem forsetar
Bandaríkjanna og Rússlands
munu ræðast við er aðsetur
Finnlandsforseta og ber hið
skáldlega heiti „Furuhöfði“
eða Mantyniemi. Byggingu
þess lauk fyrir fjórum árum
og er það prýðilegt dæmi um
þá áherslu og þann áhuga sem
Finnar hafa á hönnun. Ekki
mun væsa um þjóðarleiðtogana
í húsinu þar sem nánast allt er
sérhannað, allt frá þaki til
hurðarhúna, auk þess sem það
þykir henta ákaflega vel til
fundahalda sem þessara, þar
sem tiltölulega einfalt er að
gæta öryggis leiðtoganna og
húsið er byggt í þremur hlut-
um. Verður álmum þess skipt
á milli Rússa og Bandaríkja-
manna og fundað í aðalbygg-
ingunni, líklega matsalnum.
Marti Ahtisaari Finnlandsfor-
seti flutti út á föstudag til að
rýma fyrir undirbúningi fund-
arins.
Fundarstaðurinn stendur á
2,8 hektara lóð svo að ljóst er
að forvitnir munu ekki komast
nálægt húsinu, sem sést vart
frá hliðunum og verður kirfi-
i
I
>
I
I
>
t
I
lega gætt. Húsið er óreglulegt
í lögun og reyndu hönnuðir
þess að láta umhverfið og hús-
ið ríma saman í efnisvali en
byggingin „rís upp úr hinum
fagurlega mynduðu klettum
frá kambríum-tímabilinu sem
eru verk hins mikla hönnuðar,
ísaldarinnar“, eins og arkitekt-
arnir, hjónin Reima og Raili
Pietila, sögðu. Þá töldu þau
mikilvægt að leggja áherslu á
andstæður innandyra, þar sem
eðli málsins samkvæmt væri
um að ræða afar „verndað“
umhverfi.
Að utan er húsið klætt gran-
íti en að innan ræður ljós viður
ríkjum, m.a. hvítkalkað birki.
Litirnir eru mildir og ekkert
um óþarfa prjál og minnir hús-
ið að sumu leyti á safn þar sem
allt það besta í finnskri hönnun
er samankomið á einum stað.
Umhverfið er friðsælt,
innandyra ríkir kyrrð og ró og
Marti Ahtisaari, forseti Finn-
lands, er ákaflega góður heim
að sækja. Því ættu ytri aðstæð-
ur fyrir leiðtogafundinn að
vera eins og best verður á kos-
ið.