Náttúrufræðingurinn - 1960, Síða 9

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
175
kristallana vera dreifikorn, þ. e. storknaða á undan hinum. Verða
þeir þó naumast greindir berum augum vegna þess hve þeir eru smáir.
Efni þeirra er plagíóklas (andesín — labrador), ágít og ólívín. Eðlis-
þyngd bergsins er 2.88, og örfínar liolur, sem verða alls ekki greind-
ar berum augum, reyndust 6.5% af rúmmáli sýnishornsins.
Það er eftirtektar vert, að í þessari hangandi totu úr bræðsluskán
Mögugilshellis virðist um að ræða blágrýti með mjög venjulegri
efnasamsetningu og sennilega hinni sömu og annars staðar í berg-
æðinni, sem hellirinn liggur í. Til samanburðar skal á það bent, að
smásjárrannsókn á dropsteinum úr Raufarhólshelli hefur leitt í ljós,
að þar eru þeir miklu járnbornari en hraunið, sem þeir eru myndað-
ir af, og yzta borð þeirra því sem næst eingöngu úr járnsteinunum
hematíti og magnetíti (7).
3. Jarðfrœði
í gilveggnum kringum hellismunnann er gerð blágrýtisins, sem
hellirinn liggur í, önnur en sú, sem getur að h'ta inni i hellinum
og þegar er lýst. í gilinu er það mjög venjulegt blágrýti, klofið í
granna og heldur ólögulega stuðla, sem stefna óreglulega í allar áttir
(5. mynd). Þessa gerð blágrýtis hefur Ólafur Jónsson nefnt kubbaberg
(2). Blágrýtiskleggjar þeir, sem eru mjög víða innan um móberg í
móbergsfjöllum hér á landi, eru flestir að gerð annaðhvort kubbaberg
eða bólstraberg eða hvort tveggja. Þannig er þessu farið um Þór-
ólfsfell, sem er móbergsfjall með allmiklu blágrýtisívafi. Hákollur
þess er þó úr beillegu basalti (blágrýti eða grágrýti) eins og kollar
margra annarra móbergsfjalla. Mögugil er að langmestu leyti skorið
í móberg, og er bergið mjög breytilegt að gerð, ýmist gróft þursa-
berg eða fínt túff, sums staðar lagskipt (4. mynd). En allt eru þetta
gosefni, og munu þau hafa hrúgazt upp í vatni undir ísaldarjökli.
Blágrýtiskleggjar, eins og sá sem hellirinn er í, virðast hafa troðizt
í bráðnu ásigkomulagi inn í móbergið að neðan og storknað þar í
kubba- og bólstraberg. Sennilega hefur þetta gerzt á meðan á upp-
hleðslu fjallsins stóð og áður en móbergið var fullharðnað.
Aftur á móti er basaltþekjan yfir háfjallinu greinilega hraun að
uppruna. Mun það hafa runnið undir beru lofti — og þá fyrst, er
fjallið hafði vaxið upp í gegnum jökulísinn.
Seinna hefur ísaldarjökull þó fært Þórólfsfell algerlega í kaf, því
að hæstu klappabungur þess eru fagurlega ristar sterkum jökulrák-