Samvinnan - 01.08.1973, Síða 26

Vilhjálmur Einarsson:
Uppeldis- og
þjóðfélagslegt gildi
íþrótta og leikja
Sama árið og Sundreglur
komu út, lézt þessi ágæti braut-
ryðjandi sundsins, Jón Þor-
láksson Kjærnested frá Skriðu.
Hann kenndi sund í Skagafirði,
Húnavatnssýslu og einnig í
Reykjavík.
Árið 1841 orti Jónas Hall-
grímsson kvæði eftir Jón, er
hann nefndi: — Á gömlu leiði.
— Tvær síðustu vísurnar eru
svona:
Vel sé þér, Jón! á værum beð,
vinar af sjónum löngu liðinn,
leiður á bón um himnafriðinn.
Kalt var á Próni, Kjæmested!
Slokknaði fagurt listaljós.
Snjókólgu-daga hríðir harðar
til heljar draga blómann jarðar, —
fyrst deyr í haga rauðust rós.
Glímur
íþróttir voru talsvert iðkaðar
í Bessastaðaskóla, einkum
glímur. Doktor Hallgrímur
Scheving kennari á Bessastöð-
um var mikill áhugamaður um
glímu og var sjálfur ágætur
glímumaður. Hann kenndi pilt-
um glímur. Mánaðarlega var
haldin bændaglíma í neðri
bekk. Nafnkenndir glimumenn
úr Bessastaðaskóla voru:
Bjarni Pálsson, síðar prestur
að Felli, Jón Hjaltalín, síðar
landlæknir, og Þorsteinn Jóns-
son frá Reykjahlíð.
Páll sagnfræðingur Melsted,
er var einn af Bessastaða-
sveinum, segir svo frá: —
„Við vorum í vaðmálsfötum
með sauðskinnskó á fótum. Af
40 piltum, sem þá voru í skóla,
hygg ég, að 30 hafi jafnaðar-
lega glímt.
Oft komu vermenn af Nesinu
til að glíma við okkur, þar á
meðal Gestur Bjarnason,
Glimu-Gestur eða Sund-Gest-
ur. Hann glímdi mjög líkt því,
sem við glímdum.
Góðir glímumenn voru þeir
Magnús Eiríksson (guðfræð-
ingur í Kaupmannahöfn), Jón-
as Hallgrímsson (skáldið), Sig-
urður B. Sivertsen frá Útskál-
um, Konráð Gíslason (síðar
prófessor), Magnús Hákonar-
son (seinast prestur að Stað í
Steingrimsfirði), Gísli Jónsson
frá Litladal, og Þorsteinn Jóns-
son frá Auðkúlu, sem seinna
varð kaupmaður og dó í
Reykjavík 1859.“
Fimleikakennsla
Um upphaf fimleikakennslu
segir Ólafur Davíðsson frá á
þessa lund: — „Enn má geta
þess, að leikfimikennsla var
leidd í lög í Reykjavíkurskóla
1850. Það var reyndar langt
frá því, að kenndir væru þjóð-
legir fimleikar og leikfimi-
kennarinn var lengi vel dansk-
ur, en íslenzkum fimleikum gat
þó vel skinið gott af kennslu
þessari. í nýju reglugerðinni
frá 1877 er svo skipað fyrir, að
glímur skuli kenna, og hlýtur
ákvörðun þessi að verða glím-
unum hvöt að ári, ef kennari og
piltar eru samtaka í því að
fylgja henni.“
Sverrir Runólfsson stein-
smiður, Skaftfellingur að ætt,
var um og eftir 1870 forkólfur
íþrótta og skemmtana í
Reykjavík. Hann beitti sér
fyrir glímu-iðkunum og fékk
„stóran blett á Melunum út-
mældan fyrir glímuvöll vest-
anvert við veginn. Völl þennan
tyrfði hann og stofnaði síðan
glímufélag.“
Glimufélag Sverris var und-
anfari Glímufélagsins Ár-
manns, sem stofnað var 1888.
Fyrsta fimleikafélag á ís-
landi stofnaði Axel V. Tulini-
us árið 1884. Hann stofnaði
einnig Skautafélag Reykjavík-
ur 1893. Og enn var það eftir
að Axel var orðinn sýslumað-
ur í Norður-Múlasýslu og sat
á Eskifirði, að hann lét íþróttir
mjög til sín taka. „Á Eskifirði
(1894) hefur hann gengizt
fyrir stofnun skotfélags. Hann
hefur einnig tekið að sér for-
mennsku í Fimleikafélagi Esk-
firðinga. Jafnframt hefur hann
gerzt kennari félagsmanna í
ýmsum íþróttum."
í upphafi þessarar greinar
var sagt frá hinum mikla
hlaupara, Hlaupa-Manga. Hér
skal að lokum greint frá vest-
firzkum göngugarpi, er Ólafur
hét og átti lengst af heima í
Dýrafirði. Þegar Ólafur var
kominn nær áttræðu og rætt
var um ferðalög hans yfir Auð-
kúluheiði milli Dýrafjarðar og
Arnarfjarðar, sagði einhver við
hann: — Hvað heldurðu, að
sporin þín séu orðin mörg yfir
Auðkúluheiði?
— Ja, það hef ég ekki hug-
leitt, svaraði Ólafur, — en þau
eru nokkuð mörg. Ég fór þetta
frá sex og upp í tíu ferðir ár-
lega yfir heiðarskömmina í 50
ár. Ætli það megi ekki reikna
með 300—400 ferðum saman-
lagt.
Nokkru seinna lagði Ólafur
af stað yfir Auðkúluheiði, með
þeim ásetningi að telja sporin
sín aðra leiðina. Aðrir gátu svo
margfaldað sporatöluna með
tveimur, fram og til baka, og
síðan með 300. Þá væri megin-
þáttur í starfsævi eins göngu-
manns á íslandi reiknaður í
sporum hans.
Gunnar M. Magnúss
„Heilbrigð sál í hraustum
líkama“ er eflaust slagorð, sem
flestir kannast við. Margir eru
líka kunnugir uppruna þess og
vita, að það á rætur að rekja
til Forn-Grikkja. Það lýsir
þeirri skoðun, að sambandið
milli sálar og líkama sé mjög
náið, hvorugt geti án hins ver-
ið, andinn þarfnist efnisins
sem eins konar íverustaðar, en
andlaus líkami sé varla mann-
eskja, fremur tæki eða vél. Eru
þetta úreltar kenningar frá
liðnu menningarskeiði eða á
þessi boðskapur enn við rök að
styðjast á atómöld? Það er
spurning sem ég mun leitast
við að finna svör við hér á
eftir.
íþróttir i einhverri mynd
hafa verið fylginautur mann-
kyns allar götur frá fyrstu
menningarsamfélögum og til
vorra daga. Meðal frumstæðra
þjóða, sem svo eru nefndar, má
finna vísbendingu um uppruna
leikja og keppni. Hvarvetna
virðist stefnt að því, að við
iðkun leikraunarinnar verði
einstaklingurinn á einhvern
hátt hæfari í lifsbaráttunni.
Dæmin eru of mörg til þess að
upp verði talin. Bókin „Frum-
stæðar þjóðir“, sem Almenna
bókafélagið gaf út fyrir nokkr-
um árum, er heil náma af fróð-
leik hér um. Það sést glöggt,
að mikilvægir eiginleikar eru
þroskaðir með unglingum með
því að efna til leikja og keppni,
sem framkallar tiltekna, eftir-
sóknarverða hæfni. Veiði-
mannasamfélög koma sér upp
ýmsum kerfum leikrauna sem
eru hnitmiðaðar til þess að
gera hina ungu betri veiðimenn
þegar stundir líða; hernaðar-
sinnuð samfélög leggja áherzlu
á leiki, sem framkalla hernað-
aranda, aga og hlýðni o. s. frv.
Forfeður vorir eru í þessum
efnum engin undantekning,
þótt lítið sé um heimildir við-
komandi uppeldi norrænna
víkingasona eða -dætra. f
Rígsþulu er þó að finna eitt
erindi, er fjallar um uppeldi
höfðingssonar:
Upp óx þar
Jarl á fletjum,
lind nam aS skelfa,
leggja strengi,
alm at beygja,
örvar skepta,
flein at fleygja,
frökkur dýja,
hestum ríða,
hundum verpa,
sverðum bregða,
sund at fremja.
Hér fer ekki milli mála,
hvaða eiginleikar jarlinum eru
taldir mikilvægastir, og grund-
völlinn þarf að leggja í æsku
með markvissu uppeldi.
Mikilvægt mótunartæk:
Því verður ekki með rökum
mótmælt, að íþróttir eru í rás
sögunnar mjög tengdar hern-
aði, enda þeir eiginleikar, sem
íþróttamaðurinn þjálfar,- þýð-
ingarmiklir hermanni: snerpa,
kraftur, þol. Þetta skildi Adolf
Hitler út í yztu æsar. Hitlers-
æskan svonefnda fékk þrot-
lausa þjálfun i sérstökum þjálf-
unarstöðvum, enda kom á dag-
inn að hinir þýzku hermenn
dugðu vel. Arabískir skærulið-
ar leggja á sig margra ára
þrotlaust strit til að geta fram-
kvæmt ætlunarverk sín, og
undirgangast ótrúlegustu raun-
ir áður en þeir eru sendir til
starfa.
Það skal tekið fram, að hér
er ekki lagt neitt siðgæðismat
á ofannefnd dæmi, en þau
ættu að nægja til að sýna fram
á, að íþróttir og leikir hafa
gegnt og gegna enn mikilvægu
hlutverki, bæði til góðs og ills.
Það, sem mestu máli skiptir, er
að uppalendur, foreldrar, kenn-
arar, leiðbeinendur og leiðtog-
ar og síðast en ekki sízt þeir
sem völdin hafa í þjóðfélaginu
og þar með möguleika til að
hafa áhrif, með fjármunum
eða á annan hátt, geri sér fulla
grein fyrir hvað hér er um
mikilvægt mótunartæki að
ræða. En þar með er vandinn
þó engan veginn leystur. í þeim
þjóðfélögum eða félagshópum,
26