Samvinnan - 01.08.1973, Qupperneq 55

Konuandlit í eðlilegri stœrð, annað hvort af drottningu
eða gyðju, fundið í Uruk. Það er flatt að aftan og var
sennilega fest á styttu.

Forn myndleturstafla frá Kish (frumritöld).
framlög úr þeim, korn, lauk og annað
grænmeti, döðlur, fræ og ber, bjór og
vín, þurrkaðan og saltaðan fisk, feitmeti,
ull, húðir, sefgresi (á húsþök), strámott-
ur, timbur, malbik, grjót, marmara og
alldýra steina.
Elztu leirtöflurnar með táknum talna
og varnings, sem í ljós hafa komið, eru
skrár yfir tillög til forðabúra musteranna
og framlög úr þeim. Það er vart hending
ein. „Hinar einföldustu þeirra voru ein-
ungis birgðatöl með fáeinum tölum. Á
öðrum standa auk talna áþrýst mynstur
sívalnings-innsigla til auðkenningar að-
ilum eða vitnum að skráðu framsali...
Til dæmis getur einföld áletrun falizt í
færslunni: svo margar ær, svo margar
geitur. Meðal þeirra koma önnur flókn-
ari fyrir, nefnilega launalistar með röð
færslna, væntanlega mannsnafna — á
undan tákninu „bjór og brauð til eins
dags.“ Engin ástæða er til að ætla (eins
og venja hefur verið), að þessar elztu
töflur marki síðasta stig langrar þróun-
ar; letrið kemur frá upphafi fyrir sjónir
sem kerfi hefðbundinna tákna, að nokkru
tilviljunarkenndra tákna, að nokkru
myndtákna — slíkra, sem innleidd kunna
að hafa verið öll í einu lagi... Staðið er
andspænis sannri uppgötvun, ekki að-
lögun myndlistar."7)
Rittáknin voru snemmendis um tvö
þúsund að tölu. Þau urðu smám saman
einföld að gerð og að lokum hljóðtákn.
VI. TrúarbrögS
Trúarathafnir og stjórnarathafnir urðu
naumast aðgreindar í borgum Súmer.
Borgirnar lifðu og hrærðust í trúarsiðum,
enda töldu þær sig heyra til guði sínum.
Súmverjar töldu oft öfl náttúrunnar
vera vitandi vits. Þeir litu á guði sína sem
persónugervinga náttúrulegra afla. Form
og skipan var á þessum trúarhugmynd-
um. f guðfræði þeirra var kennt, að mað-
urinn ætti tilvist sína guðunum að þakka.
Allt, sem lífi hafði verið gætt, laut vilja
guðanna; „i augum manna var skipan
veraldar ekki í föstum skorðum, heldur
varð hún eitthvað, sem á hafði unnizt
fyrir þrotlausa samstillingu fjölmargra
einstakra veraldarvilja.“8) Maðurinn varð
að ákalla guðina og skírskota til misk-
unnsemi þeirra, til að rás náttúrunnar
rofnaði ekki. Með trúarbrögðum sínum
skópu Súmverjar þjóðfélagslegt afl úr
átrúnaði á anda í stokkum og steinum.
Henri Frankfort hefur ritað:
„Og líf hvers og eins laut forsögn tíma-
tals, sem felldi framvindu þjóðfélagsins
allan ársins hring að gangi árstiðanna.
Árbundinn runi trúarhátíða greip oft og
tíðum inn í allar annir og daglega sýsl-
an; í hverjum mánuði voru nokkrir dag-
ar heilgir vegna kvartélaskipta tungls og
annarra fyrirbrigða í náttúrunni. Helzti
árlegi viðburðurinn, sem upp á var hald-
ið í allt að tólf daga í sérhverri borg, var
nýárshátíðin, sem haldin var um það
leyti árs, þegar jarðyrkjar áttu allt í von-
um, því að lífsmagn náttúrunnar hafði
fjarað út, svo að allt reið á, að um skip-
aðist. Þjóðfélag, sem undir því átti sjálft
líf sitt, gat ekki auðum höndum beðið
úrslita í átökum á milli afla dauða og
endurlífgunar. í miklum hugmóði varð
það í helgiathöfnum þátttakandi í því,
að sköpum skipti með guðum, sem voru
persónugervingar lífsmögnunarafla nátt-
úrunnar.“9)
Upphleðslumar undir musterunum voru
ímynd fjalla, „dularþrungins vettvangs
yfirmannlegra afla.“10) Þær voru þrep
upp til móts við guðina. Störf við must-
erin treystu samheldni samfélagsins.
VII. Stjórnarfar
Musterin voru samt sem áður ekki einu
stjórnarstofnanirnar. Á uppgröfnum leir-
töflum koma fyrir orðin „þing“ og „öld-
ungaráð“, en ekki orðið „konungur“. Rök
hafa verið færð að því, að borgirnar hafi
búið við frumstæða lýðræðisskipan. „f
borgríkjunum nýju var æðsta stjórnin í
höndum allsherj arsamkomu allra frjálsra
fulltíða manna. Öldungaráðið réð fram úr
dægurmálum samfélagsins.“n)
Súmer var án landsstjórnar á fyrsta
skeiði borgarsiðmenningar. Borgirnar
réðu málum sínar sjálfar. í upphafi rit-
aldar eru heimildir um þrettán borgriki.
Þau voru frá norðri til suðurs: Sippar,
Kish, Akshak, Larak, Nippur, Adab,
Umma, Lagash, Bad-tibera, Uruk, Larsa,
Ur og Eridu.
Upphafsskeið siðmenningar í Súmer er
nefnt Uruk-tímabilið. Það nær frá miðju
fjórða árþúsundi f. Kr. til loka þess. Við
tók frumritöld eða Jemdat-Nasr-tima-
bilið, sem nær fram undir lok áttundu
aldar þriðja árþúsunds f. Kr.
VIII. Þjóðhöfðingjatímabilið
Frumstæða lýðræðisskipanin var liðin
undir lok um 2800 f. Kr., þegar sögur
hefjast. Forræði borganna var þá í hönd-
um eins stjórnanda, veraldlegs og geist-
legs. „Þjóðfélagi jafnræðis hafði algerlega
verið umbreytt, og völdin, sem stjórnand-
inn hafði tekið sér, endurspegluðust í
oflæti og ágangi embættismanna
hans.“12) Úr því hefur ekki verið skorið,
hvort frumstæða lýðræðisskipunin þok-
aði um set hægt og sígandi ellegar hvort
ný þjóð réðst inn í landið og lagði það
undir sig.
Líkur eru færðar að því, að um hæg-
fara þróun hafi verið að ræða með
tvennum hætti. „(Á) hættutímum ... fól
allsherjarsamkoman einum úr sínum
hópi alræðisvald ... embætti, sem farið
var með skamma hríð.“13) Þessi allsráð-
andi var nefndur „lugal“, sem merkir
„mikill maður“ og hefur að venju verið
þýtt konungur.11) Að embætti hans var
vikið sem „a bala“, bakfalli eða aftur-
hvarfi til upprunajs) Þá er vitað, að
litlu síðar hafði stjórn sumra borga kom-
55