Búnaðarrit - 01.01.1995, Side 249

ríkisins við Swiss Aluminium Ltd. var svæði þetta “áhættusvæði ríkisins” að því
er varðaði mengun frá fyrirtækinu, en utan þess bar íslenska álfélagið (ISAL)
ábyrgð á tjóni sem mengun kynni að hafa í för með sér.
Sýnatökur
Áður en starfsemi álversins hófst 1969 hafði verið hugað að heilsufari búfjár á
svæðinu en á þessum árum var ennþá töluverður búskapur á nokkrum jörðum í
grennd við álverið, ekki síst á Álftanesi. Búið var bæði með nautgripi og sauðfé og
víða voru auk þess hross. Á jörðinni Straumi var urn skeið búið með svín og síðar
hænsni. Hafnfirðingar áttu einnig töluvert af sauðfé og eitthvað af því gekk að
sumrinu í ógirtum almenningum í grennd við Straumsvík. Sýni af gróðri voru tekin
á ákveðnum kortlögðum stöðum vor og haust ár hvert. Kjálkum úr búfé einkum
sauðfé frá bæjum í grennd við Straumsvík var einkum safnað saman í sláturtíð að
haustinu í fyrsta sinni nokkru áður en starfsemi álversins hófst, en síðan árlega
nema eitt ár (1989). Ekki var vitað nákvæmlega hvar þessir gripir höfðu haldið sig
á svæðinu yfir sumarið áður en þeim var lógað, því réði tilviljun ein vali þeirra.
Á hverju ári voru gefnar út ítarlegar skýrslur um niðurstöður þessara
mælinga og umsögn um þær. Þar má lesa hvernig fluormengun gróðurs hefur
dreifst frá álverinu við þær veðurfarsaðstæður, sem ríkt hafa á sýnatökusvæðinu
ár hvert, og samhengi milli fluormengunar og framleiðslumagns af áli það árið.
Þessar rannsóknir sýna að framleiðslumagn álversins, fjarlægð sýnatökustaða
frá álverinu, ríkjandi vindátt og úrkoma eru þeir þættir, sem einkum hafa áhrif á
það hve rnikið fluor mælist í sýnum af gróðri á hverjum stað. Einstöku sýnatöku-
staðir geta þó skorið sig úr einstök ár, ntiðað við árlega meðaltalsmengun á öllu
svæðinu, eða í einstökum beltum þess.
Fluormælingar í beinum
í þessu yfirliti verður ekki gerð grein fyrir mælingum fluors í gróðri, heldur
eingöngu í beinum dýra og þá einkum sauðkinda frá bæjum í grennd við Straums-
vík. Enn fremur þeim tiltölulega vægu skemmdum á tönnum sem ætla verður að
standi í sambandi við óeðlilega mikla upptöku fluors vegna mengunar frá álver-
inu.
Hausum sem rannsaka skyldi var flestum safnað saman í sláturhúsi, mörk
lesin og aldur greindur á tönnum ef aðrar upplýsingar lágu ekki fyrir. Tennur,
tannskemmdir og tannaslit skoðað. Kjálkar skildir frá hausunum, og kjöt skafið
vandlega af.
Síðan voru kjálkarnir soðnir og hreinsaðir enn betur. Nokkur biti sagaður úr
kjálkanum alltaf á sama stað og bitinn brenndur til ösku. Askan mulin vandlega
og notuð til mælinga á fluormagni.
Fyrstu árin var svonefnd litrófsaðferð notuð til ákvarðana á fluormagni, en árið
1977 var ákveðið að taka upp aðra aðferð sem nefnd hefur verið spennumæli-
247