Félagsbréf - 01.05.1959, Blaðsíða 21

PÉLAGSBRÉF
19>
Prentarinn gat greitt höfundi rit-
laun fyrir bók, sem hann prent-
aði og seldi — ef liann vildi gera
það. En vildi liann það ekki, þá
slapp liann við það — og oftast
vildi liann það ekki. Hann var
ekki skvldugur til þess að lögum
að greiða höfundi bókarinnar
neitt fyrir að prenta og selja verk
hans. Á þann hátt var ávöxtunum
af starfi höfundarins iialdið frá
honum.
Það var franska stjómarbylt-
ingin, sem í meginatriðum viður-
kenndi rétt liöfundarins til verka
sinna. Hinn 19. júlí 1793 er í þessu
efni merkisdagur í sögunni: Þenn-
an dag var liöfundarréttur lög-
festur í Frakklandi. í ummælum
um liið samþykkta lagafrumvarp
segir svo m. a.: „Rétturinn til
ávaxta andlegrar vinnu er tví-
mælalaust sú tegund eignaréttar,
sem sízt er liægt að efa, að rétt-
mæt sé ....“. Þetta voru nýir
hljómar, byltingartónar. Og árið
1810 voru sett ákvæði í lög um
höfundarrétt í Svíþjóð í fyrsta
sinni. En þróunin í þessu efni
hefur gengið undarlega hægt. 1
mörgum löndum skortir höfunda
enn lagaverndun á verkum sínum
e^a þá að þessari verndun er
meira eða minna áfátt.
Afstaða lénsskipulagsins til
skáldsins liefur einnig í öðrum
atriðum lialdizt allt fram á vora
(laga. Frá þjóðfélagslegu sjónar-
núði loddi lengi eitthvað meira
eða minna vafasamt við þau skáld,
sem gegndu ekki neinu borgara-
legu starfi og vantaði kjölfestu í
hinu borgaralega þjóðfélagi: Á 18.
og 19. öld voru rithöfundar kall-
aðir „litteratörer“ („bókmennta-
sýslarar“), og það var ekki virðu-
legur titill. Gústaf konungur
þriðji stofnaði Sænsku akademí-
una, meðal annars í því skyni að
skáldin liækkuðu í áliti innan
þjóðfélagsins — meðlimir aka-
demíuimar fengu hirðmannatign.
En það var bara lítill liópur, sem
gat náð þessari háu stöðu. Lang-
flestir rithöfundar voru áfram á
svipuðu stigi og leikarar, hljóm-
listarmenn pg aðrir listamenn,
sem oftast lifðu flækingslífi og
voru ekki viðurkenndir meðlimir
borgarastéttarinnar.
Allt fram á 19. öld bar skáldi
eða rithöfundi sóma síns vegna að
gegna embætti, ef liami var ekki
fjárliUgslega sjálfstæður. Að ein-
hver helgaði alla krafta sína köll-
un skáldsins og gæti gert kröfu
til lífsviðurværis með þessari köll-
un — sú skoðun ruddi sér mjög
seint til rúms. Það er fyrst á 20.
öld, að ritstörf sem atvinna liafa
orðið algeng og viðurkennd í
vestrænni menningu.
En þar með er ekki sagt, að hin
fjárliagslegu vandamál skáldsins
hafi verið leyst. í öllum smáríkj-
um er það aðeins lítill liópur rit-
liöfunda, sem getur lifað á arði
vinnu sinnar, en því veldur hið