Félagsbréf - 01.05.1959, Blaðsíða 26

24
PÉLAGSBRÉP
um, bæði hugtökin eru sameinuS,
eins og súrefni og köfnunarefni
eru sameinuð í því lofti, sem við
öndum að okkur. Frelsið er ein-
faldlega eðli skáldskaparins.
Fullkomið frelsi fyrir skáldið
eða manninn yfirleitt hefur enn
ekki orðið að raunveruleika í
neinu þjóðfélagi, og í vestrænum
lýðræðislöndum er þannig einnig
ýmislegt að gagnrýna, margir
hlutir, sem maður vildi breyta.
Lýðræði er nánast kenning eða
markmið. Það sem við getum kall-
að fullkomið lýðveldi, er takmark,
sem mannkynið liefur enn ekki
náð. En þetta táknar ekki það, að
við eigum eina einustu stund að
loka augunum fyrir hinum mikla,
óendanlega mismun á áttunum
austur og vestur, á lýðræði og ein-
ræði. Það eru gerðar allt of marg-
ar tilraunir til að dylja þennan
mun. Til er stefna, sem beinist að
því að skýra veldið í vestri og
veldið í austri sem sama tóbakið.
Ég hef aldrei skilið það fólk, sem
ekki hefur greint það liyldýpi, er
liér blasir við.
En mér er ráðgáta, að jafnvel
skidi vera til rithöfundar, sem eru
blindir fyrir þessu liyldýpi. Fyrir
þá er þó frelsið ólijákvæmilegt
skilyrði til þess, að þeir geti rækt
hlutverk sitt.
Hér á milli eru svo ákveðin
mörk, að menn verða að gera sér
þau Ijós. Það er um tvenns konar
algjörlega andstæðar skoðanir að
ræða á takmarki og tilgangi
mannlífsins á jörðinni. Hvort
maðurinn á að fá að lifa, eins og
hann sjálfur álítur eða aðrir álíta
bezt fyrir Iiann.
Einræðisþjóðskipulagið, eins og
það hefur þróazt í Sovétríkj-
unum, byggist á þeirri grund-
vallarreglu, að þjóðfélagsþegninn
sé eign. Allt sem er eign þegnanna,
er í rauninni eign ríkisins. Hæfi-
leikar skáldsins eru þannig ekki
eign þess, það hefur ekki rétt til
að beita þeim að vild, lieldur til-
lieyra þeir ríkinu. Ríkið krefst
þess að fá að nota gáfur og starfs-
hæfni rithöfundar í sínum eigin
tilgangi, sér sjálfu til gagns. Fólk-
ið í einræðisríki á nefnilega að-
eins tilverurétt, að svo miklu leyti
sem það er til gagns fyrir ríkið.
Vahlliafarnir taka ekkert tillit til
hins frjálsa vilja einstaklingsins,
sérkenna hans, drauma lians né
óska. Það er aðeins um að ræða
lillit til hins almenna. Takmark-
ið er eitt og aðeins eitt: Ríkið á
að verða stórt og auðugt og vold-
ugt. Fyrir þetta takmark er fórn-
að frelsi þegnanna, vellíðan og
hamingju.
í engu þjóðfélagi hefur rithöf-
undurinn verið jafnvel settur og
í Sovétríkjum vorra daga. Ekk-
ert þjóðfélag söguimar hefur hoð-
ið rithöfundum jafnmikil verald-
argæði og Sovétríkin. Ríkið hefur