Félagsbréf - 01.05.1959, Blaðsíða 25

FÉLAGSBRÉF
23
armanni og þeirri afstöðu, sem
þjóðfélagið tekur gagnvart lion-
um, og þess vegna hef ég rætt um
hann. Þessi skáldaörlög eru ekki
sérstæð fyrir Svíþjóð — við get-
um sótt dæmi til nær allra landa.
Og þetta er ekkert, sem lieyrir til
liðinni tíð, því miður, því miður!
Það endurtekur sig j dag. Það end-
urtekur sig æ ofan í æ. Og það
tekur á sig sérstaklega óhugnan-
lega mynd í einræðislöndum, þar
sem málfrelsið er afnumið. Það
nægir að benda á eitt mjög ný-
legt dæmi: Það sem kom fyrir
þann, er hlaut Nóbelsverðlaun í
hókmenntum árið 1958, Boris
P asternak.
í vestrænum lýðræðislöndum
þurfa rithöfundar ekki að óttast
uni líf, limi eða lifibrauð vegna
skoðana sinna: Opinberlega nýtur
hann fullkomins tjáningarfrelsis.
En í rauninni er þetta frelsi einn-
takmarkað hér, eða kannski
öllu heldur: Þeir sem liafa stjórn-
niálaleg eða fjárliagsleg völd,
reyna að takmarka það, eins mik-
og þeir geta. Yfirvöldin reyna,
eins og þau liafa alla tíð gert, að
^e8gja Iiindranir í veg fyrir ó-
þægilega rithöfunda, óheppilega
gagnrýnendur. Munurinn er að-
eins sá, að nú eru notaðar aðrar og
ísnieygilegri aðferðir. Málssókn
eða fangelsisvist eru ekki meðulin
reynslan Iiefur nefnilega sýnt,
að slíkt leiði að takmarki gagn-
stæðu því, sem keppt er að. Menn
gera því ráðstafanir sínar með
leynd. Það er t. d. liægt að gera
leynilega lista yfir bækur, sem
bókasöfnin eiga ekki að kaupa.
Til er einnig nokkuð, sem heitir
„innanembættis ráðstafanir“. Hér
get ég talað af eigin reynslu. Það
hefur lient mig, að inenn hafi leit-
azt við að skapa þögn um óþægi-
legar bækur, sem ég lief gefið út,
í því skyni að reyna á þann hátt
að liindra útbreiðslu þeirra. Árin
1953—56 gaf ég út fjórar bækur,
sem beindust gegn yfirvöldunum,
og engin umsögn um þær birtist
í þeim hlöðum, sem telja má mál-
gögn þess flokks, er með völdin
fer. 1 slíkum tilfellum finnst
mönnum liyggilegra að þegja en
tala — en einnig þögnin er af-
staða. Ritliöfundur í lýðræðis-
landi ætti þó að njóta þess lýð-
ræðislega réttar að vera skamm-
aður.
Þegar ég liafði reynt þetta, tók
ég til við þjóðfélagsgagnrýni í
leikritaformi. Og eftir leikrit mitt,
„Dómarann“, veit ég þetta með
vissu: Blað getur látið lijá líða
að nefna bók, en það getur ekki
gengið framhjá frumsýningu. Við-
leitni til að takmarka málfrelsi
og prentfrelsi verður vart í öllum
þjóðfélögum. Hér er ávallt um að
ræða frelsi skáldskaparins. Frelsið
verður ekki greint frá skáldskapn-