Félagsbréf - 01.05.1959, Blaðsíða 22

20
FELAGSBREF
takmarkaða svæði tungunnar. Þeir
eru mjög fáir, sem geta aukið les-
endalióp sinn með þýðingum á
önnur mál. Flestir afla sér tekna
með störfum auk ritstarfanna eða
þeir eru liáðir styrkjum frá liinu
opinbera eða úr sjóðum. Hér er
skáldið aftur sem styrkþegi. Hið
garnla velunnarakerfi frá léns-
tímabilinu er á vorum dögum
kallað ríkisstyrkir.
Hér lief ég reynt að gefa stutt,
sögulegt yfirlit, til að sýna, livern-
ig staða skáldsins hefur breytzt
með tímanum. Nú ætla ég að snúa
mér að hlutverki þess innan þjóð-
félagsins — starfi þess sem lista-
manns: Ég mun ræða nokkuð um
skáldið sem andlegan álirifamann
í menningarsamfélagi vorra daga.
Ég álít, að skáldið eigi eðlilega
heima meðal andstöðuaflanna í
þjóðfélaginu. Skáldskapur er æv-
inlega einhver tegund andstöðu —
jafnvel sjálfsuppgjör skálds er
andstaða á sinn hátt — gegn öfl-
um og tilhneigingum í honum
sjálfum. En liér ætla ég að binda
mig við þá tegund ritstarfa, sem
beinist gegn því sem aflaga fer í
þjóðfélaginu og venjum þess,
gegn ýmiss konar óréttlæti, gegn
kúgun í ýmsu formi —- og þar
með sem sagt að lokum gegn vald-
liöfunum. Ég lít á þennan skáld-
skap sem græðandi og um leið
svíðandi salt, sem stuðlar að því
að verja þjóðfélagslíkamann rotn-
un.
Skáldskapurimi er andstaða ein-
staklingsins, afstaða þess sem er
einsamall. Höfundurinn getur
ekki fylgt neinum stjórnmála-
flokki. Flokkur hans getur kom-
izt til valda, og þá mun hann mis-
nota völdin fyrr eða síðar. Enn
kann veraldarsagan ekki að greina
frá neiimi stjórnskipan, sem lief-
ur ekki misbeitt valdi sínu. Og af
flokksmanni er krafizt hollustu,
gagnvart leiðtoga og flokksmönn-
um, og sá sem ætlar að viðliafa
þjóðfélagsgagnrýni,, verður að
finnast liann laus við allar skyld-
ur til að sýna hollustu. Hann
verður að vera flokksleysingi, and-
legur flækiugur, förumaður í þjóð-
félaginu, sem lifir utan við þær
stofnanir, þau samtök og þá hópa,
sem liafa vald.
Og ef þessi utanveltumaður á
að verða algjörlega óliáður, þá
getur hann ekki þegið neina op-
inbera sæmd eða heiðursvott af
liendi þeirra, sem með völdin
fara. Hann getur ekki tekið á móti
verðlauntmi eða umbun, hvaðan
sem slíkt kemur, hvorki frá norðri
eða suðri, austri né vestri. Atinars
hættir liann á það að verða bund-
inn tilliti til þess, sem hefur verð-
launað liann eða umbunað. Og
hafi ég veitt viðtöku heiðursvotti
frá einhverjum stjómarvöldum,
þá lief ég þar með viðurkennt
þessi stjórnarvöld — að því leyti
að ég lief litið þannig á þau, að
mér liafi fundizt það samrýman-