Félagsbréf - 01.05.1959, Blaðsíða 53

FELAGSBREF
51
um við uppreisn til verndar rithöfundarsæmd okkar og mannlegri
reisn.
Sú staðreynd ein, að skáldsaga, skáldskaparverk, skuli vikum
saman geta verið aðalumræðuefni um víða veröld, hefur sannfært
okkur um það, hvílíka þýðingu ósvikin list og ósviknar andans
gáfur hafa í lífi þjóðanna enn þann dag í dag. Eftir atburðina
í Varsjá og Búdapest birtist skáldsagan „Sívagó læknir“. Þessa
þrjá atburði og samhengi þeirra má sá ekki láta fram hjá sér
fara, sem í framtíðinni ætlar að fjalla um hlutverk menntamanna
okkar tíma.
*
Pasternakmálið var auk þess, — engu síður en hinir tveir und-
angengnu atburðir, — einnig prófsteinn á menntamennina sjálfa.
Fulltrúar vestrænna bókmennta, hvaða hugmyndakerfi sem þeir
játa, hvaða stétt sem þeir tilheyra, hvaða stefnu sem þeir fylgja,
Urðu að taka afstöðu og svara lit. Auðvitað var ekki aðeins um
mótmæli að ræða. Ekki skorti ragmennsku, hræsni og tvíræð und-
anbrögð. Ekki vantaði uppgerðarhlutlægni, sem „vill þó gera
mun“, þar sem í raun og sannleika er ekki um neinn mun að
ræða. Ekki vantaði skinheilagt hlutleysi, sem heldur sig „jafn-
fjarri báðum vígstöðvum". Það mátti meira að segja heyra, að
úthlutun Nóbelsverðlauna til sovétborgara væri „stjórnmálabragð
Vestrænna þjóða“ og beinlínis ögi-un, og að það hefði átt að taka
tillit til viðkvæmni Sovétþjóðanna, þótt menn hefðu alls ekki þurft
að vera henni samþykkir........ Enn einu sinni kom fram hin
gamalkunna vanlíðan, sem leggst yfir svo marga vestræna rit-
höfunda, þegar þeir eiga að taka á sig ábyrgð, sem gæti stofnað
hinu áhyggjulitla lífi þeirra í hættu.
Pasternakmálið hefur varpað skæru ljósi á menningarstefnuna
i Sovétheimsveldinu. Við sjáum nú nokkru betur en áður. Að vísu
höfum við vitað, að „vorþeyrinn“ hafði aðeins verið skammvinn
tálvon, að skriffinnarnir, sem Sjadanoff hafði teflt fram, drottn-
uðu yfir sovézkum menningarstofnunum, útgáfufyrirtækjum, rit-
höfunda- og listamannasamtökum. En við hefðum eiginlega ekki
^rúað því, að hið sóðalega orðbragð þessara smáu embættismanna,
þeir helltu sér yfir hið mikla skáld, væri hugsanlegt 1 Sovét-
1-íkjunum enn í dag — eða aftur nú á dögum.
Ekki ber að skilja þetta svo, að við tölum máli þess, að rofin
Seu öll menningartengsl við Rússland. Okkur er það grundvallar-