Félagsbréf - 01.05.1959, Blaðsíða 28

26
FELAGSBREP
leitt gagnrýni. í Bandaríkjunum
er mikið um þjóðfélagsgagnrýni
skálda og rithöfunda. Stöðugt
koma út bækur, er afhjúpa það,
sem aflaga fer, og ákæra. Það sýn-
ir styrkleika, því að hæfileikinn
að þola gagnrýni er bókstaflega
mælikvarðinn á lýðræði þjóðfé-
lagsins. En auðvitað bregzt þetta
stundum, einnig í hinum vestrænu
löndum. Það gerist í Bandaríkj-
unum og t. d. stundum einnig í
Svíþjóð. Það verður að vera á
verði. Rétturinn til frjálsrar gagn-
rýni er ekki neitt, sem menn eiga
í eitt skipti fyrir öll. Hann er stöð-
ugt í bættu, livar sem er í heim-
inum. í liinum austrænu löndum
er hann ekki til lengur, en í bin-
um vestrænu er bann enn við lýði.
í liinu vestræna eðá lýðræðis-
lega þjóðfélagi er einstaklingur-
inn ennþá vald, sem taka þarf til-
lit til. Þjóðfélagið reynir, að
minnsta kosti samkvæmt þeirri
bugsjón, sem opinberlega er boð-
uð, að skapa sérhverjum þjóðfé-
lagsborgara svo mikið frelsi, að
hann geti notið sín á einliverju
sviði. Grundvallarliugsjón lýðræð-
isins er, að liver og einn fái að
lifa lífi sínu, eins og honum sýn-
ist, á meðan liann skerðir ekki rétt
neins annars til að lifa, eins og
honum sýnist. Takmarkið liefur
verið sett, en engan vegiim náð,
eins og ég sagði áðan. Einnig í
lýðræðislöndum á sér stað fjand-
skapur milli borgarans og ríkisins,
milli einstaklingsins og samfélags-
ins, og þróimin í Vesturlöndum
virðist einnig sveigjast í þá átt að
auka þessa óvináttu. Einstakling-
urinn mætir síauknum erfiðleik-
um í samskiptum sínum við ríkis-
valdið — hið ópersónulega, vél-
ræna ríkisbákn. Einnig í lýðræð-
isríkjum skiptir ríkið sér æ meira
af okkar daglega lífi, það vill slá
bring um okkur yfirlieyra okkur,
bafa eftirlit með okkur. Auðvitað
lieitir það svo, að það sé vegna
þess, að það sé okkur fyrir beztu.
En ríkið og ég erum sjaldan á
sama máli um það, livað mér sé
fyrir beztu, og af þessu skapast
fjandskapurinn.
Það er staðreynd, að einnig í
vestrænum ríkjum er farið að
þrengja að einstaklingnum. Gildi
bans minnkar stöðugt. Hann fær
minna og minna að ráða sínum
eigin málum sjálfur. Samtökin og
félögin og bóparnir koma þar í
staðinn. Þau vilja taka ráðin af
honum. Sá sent vill gæta bags-
muna sinna í nútíma þjóðfélagi,
verður að tilbeyra samtökum. Sá
sem ekki skipar sér í fylkingu,
heldur stendur utan við, er ó-
flokksbundinn, liann verður senn
algjörlega ábrifalaus. Hann nýtur
einskis stuðnings, hann verður að
berjast einn fyrir rétti sínum. Og
það er ískyggilega erfitt jafnvel í
lýðfrjálsu laiuli að þurfa að berj-