Morgunblaðið - 08.03.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. MARZ 1985
33. þing Norðurlandaráðs í Reykjavík
Menningarmálanefnd Norðurlandaráðs:
Auknar ráðstaf-
anir til eflingar
kvikmyndagerð
STTAKF menningarmálanefndar
Norðurlandaráðs á síðasta ári hefur
að veruiegu leyti mótazt af spurning-
unni um skipulagningu norrænnar
samvinnu í framtíðinni. Það væri þó
skoðun nefndarinnar, að fjárskortur
væri aðalvandamáliö á sviði menn-
ingarmálasamstarfsins og í norrænu
samstarfi yfirleitt. Skipulagsvanda-
mál befðu aftur á móti ekki reynzt
jafn erfið viðureignar.
Þetta kom fram í ræðu, sem
Eiður Guðnason flutti á þingi
Norðurlandaráðs í gær. Þar gerði
hann grein fyrir áliti menning-
Morgunblaftið/Ólafur K. Magnússon
Árni Johnsen, alþingismaður, flytur ræðu sína á þingi Norðurlandaráðs í gær. Páll Pétursson, forseti þings
Norðurlandaráðs, er staðinn upp til þess að tilkynna Árna að ræðutími hans sé liðinn. --
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs:
íslendingar deila um réttinn til
að leggja verk fram á íslenzku
TIL DEILNA kom milli þriggja ís-
lenzkra fulltrúa á þingi Norður-
landaráðs í gær, þegar til umræðu
kom fyrirspurn frá Árna Johnsen al-
þingismanni hvort heimilt verði að
leggja fram bókmenntaverk á ís-
lenzku eða að öðrum kosti ensku,
frönsku eða þýzku til dómnefndar
bókmenntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs. Eiður Guðnason og Guðrún
Helgadóttir, alþingismenn lýstu sig
bæði andvíg þingsályktunartillögu
um þetta efni, sem nú liggur fyrir á
Alþingi, og flutt er af HalJdóri
Blöndal og fleiri þingmönnum
Sjálfstæðisflokksins.
Þegar Árni Johnsen hafði flutt
fyrirspurn sína í gær svaraði
finnski menningarmálaráðherr-
ann Gustav Björkstrand. Hann
sagði að við úthlutun bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs kæmu
til greina verk samin á átta tungu-
málum; dönsku, finnsku, fær-
eysku, grænlenzku, íslenzku,
norsku, samfsku og sænsku. Verk
samin á finnsku, grænlenzku, ís-
lenzku, samísku og færeysku yrði
að leggja fram í þýðingu á dönsku,
norsku eða sænsku.
Síöan sagði ráðherrann:
„Þar sem rithöfundar á Norður-
löndum skrifa verk sín á jafn
mörgum og ólikum tungumálum
og raun ber vitni er erfitt að móta
sameiginlegar úthlutunarreglur
sem gera öllum þeim verkum sem
tilnefnd eru til verðlauna jafn
hátt undir höfði. Þýðingar eru þó
bezta leiðin til að unnt sé að dæma
verkin innan þess tungumála-
ramma sem sameinar flesta
okkur, það er hins norræna. Að
heimila þýðingar á önnur tungu-
mál gerir þá kröfu til þeirra sem
sitja í dómnefndinni að þeir geti
einnig lesið bókmenntaverk á
þeim málum.
Ég held að í dómnefndinni leggi
menn sig eins mikið fram og unnt
er við að dæma öll tilnefnd verk
með hliðsjón af bókmenntagildi
þeirra. Ég held einnig, að skipan
nefndarinnar sé þannig háttað að
ritverkum sé gert jafn hátt undir
höfði án tillits til þess hvaðan þau
koma. Það að breyta reglunum
þannig að unnt sé að leggja fram
verk á öðrum tungum en norræn-
um gæti haft í för með sér að ör-
yggisleysi ykist í stað þess að
minnka.*
Eins og að blanda
kóki í koníak
Árni Johnsen tók aftur til máls
og sagði orðrétt:
„íslenzkan er norrænt grunn-
mál og að tala skandinavísku fyrir
Íslending er eins og að blanda kóki
i koníak. íslenzk tunga er bak-
grunnurinn í norrænu máli i dag,
snar þáttur af menningu sem
okkur er skylt að vernda eins og
umhverfið sem við lifum í. Rætur
okkar eru íslenzk tunga og það
hefur til dæmis verið sagt á ís-
landi að ef íslendingur tali óað-
finnanlega dönsku sé hann ann-
aðhvort „gal í hovedet" eða sósíal-
demókrati.
Ég er sannfærður um að aðrir
íslenzkir nefndarmenn eru sam-
mála fyrirspurn minni og því að
íslenzk tunga eigi að njóta jafn-
réttis á við dönsku, norsku og
sænsku, sérstaklega forseti Norð-
urlandaráðs, en hans nafn þýtt á
skandinavísku yrði Poul Pedersen
fra Hallested."
Páll skipar Árna að hætta
Þegar Árni hafði þetta mælt
greip fundarstjórinn, Páll Pét-
ursson, fundarhamarinn og lamdi
honum í borðið og sagði að Árni
Johnsen væri búinn með tíma
sinn. Árni hélt áfram ræðunni og
stóð þá Páll upp, lamdi hamrinum
í borðið og skipaði Árna að hætta.
Vék þá Árni úr ræðustólnum og
lauk ræðu sinni síðar og sagði þá:
„Það er engin tilviljun að ís-
lenzkan er talin með ensku,
frönsku og þýzku vegna þess að
íslenzkan er heimsmál. Mestar
bókmenntir á Norðurlöndum hafa
verið samdar á íslenzka tungu og
fornar íslenzkar bókmenntir eru
einnig heimsbókmenntir. Mestur
norrænna skálda í dag, Halldór
Laxness, er íslendingur og hann
hefur aldrei skrifað norræn mál,
en hans beztu þýðingar eru á
ensku, þýzku og frönsku. Önnur
Norðurlönd hafa átt og eiga stór-
merka höfunda, en hver hefði sætt
sig við að verk Hamsuns, H.C.
Andersens, Ibsens og Strindbergs
yrðu dæmd af þýðingum?
Maður á ekki að sækja vatn yfir
lækinn. Ein íslenzk vísa eftir
Vatnsenda-Rósu hljóðar svo í þýð-
ingu:
Mine ojne og dine ojne
oh de smukke stener.
Mit er dit og dit er mit
du ved hvad jeg mener.
Vísan hefur í þýðingu tapað
reisn, tapað stíl sem á að vera aðal
bókmennta. Anker Jorgensen
sagði í gær á Hótel Sögu að nor-
rænir menn ættu að trúa á fram-
tíðina. Kæru norrænu vinir, ef þið
hlustið eftir þeirri vísu, sem ég gat
um á íslenzku þá trúi ég að þið
skiljið hana á íslenzku.
Augun mín og augun þín
ó þá fögru steina.
Mitt er þitt og þitt er mitt
þú veist hvað ég meina."
Eiður og Guðrún andvíg
Þegar Páll Pétursson hafði
stöðvað Árna í rr'ðuflutningnum í
miðjum klíðum báðu þau um orðið
Guðrún Helgadóttir og Eiður
Guðnason og lýstu sig bæði andvíg
þeim hugmyndum, sem fram
hefðu komið, að leggja mætti fram
íslenzk verk á íslenzku, eða þá
ensku, þýzku eða frönsku. Kvað
Guðrún það sína skoðun, að þessi
tillaga væri á misskilningi byggð.
Eiður Guðnason sagði að sem
íslendingur vildi hann að það
kæmi fram að hann væri algerlega
andvígur því að bókmenntaverk
tilnefnd til verðlauna Norður-
landaráðs væru lögð fram á ensku,
þýzku eða frönsku. Þessi hugmynd
hefði ekki verið kynnt eða rædd
áður og að hans mati væri þings-
ályktunartillagan, sem Árni John-
sen vitnaði til, vanhugsuð, aðal-
atriði tillögunnar er að íslenzka
verði viðurkennd til jafns við
dönsku, sænsku og norsku, en ella
enska, franska og þýzka til jafns
við norðurlandamálin þrjú.
Lokaorðin í umræðunni átti
Eiður Guðnason og vísaði til
sessunautar síns, sem sagt hefði
eftir ræðu Árna: „í Svíþjóð eigum
við marga svona menn en við tök-
um þá aldrei með á Norðurlanda-
ráðsþing."
armálanefndarinnar, en hann er
formaður hennar. Þar sagði Eiður
ennfremur, að nefndin hefði fylgzt
vel með möguleikum á samvinnu
milli Norðurlanda á sviði hljóð-
varps og sjónvarps í gegnum fjar-
skiptahnött. Því væri haldið fram,
að aldrei hefðu verið jafn góðar
horfur varðandi sjónvarpssam-
vinnuna og nú í þeim samningum,
sem fram hefðu farið á undan
þessu þingi. Náðst hefði sam-
komulag um stefnumörk í dag-
skrárgerð og einnig varðandi
tæknileg og lagaleg atriði. Eftir
sem áður hefði samt ekki komið
fram nægilegur vilji til þess að
leysa þau fjárhagsvandamál, sem
óleyst hefðu verið.
Menningarmálanefndin hefði
lagt sérstaka áherzlu á það, að
gerðar yrðu ráðstafanir bæði inn-
an Norðurlandanna hvers um sig
jafnt sem á samnorrænum vett-
vangi til þess að efla kvikmynda-
gerð. Forsenda þessa væri m.a. sú
að kvikmyndirnar næðu til al-
mennings á Norðurlöndum, það er
að þær fengju sinn heimamarkað.
Þá hefði nefndin veitt aukinni
kunnáttu í tungumálum Norður-
landanna innbyrðis aukinn stuðn-
ing. Möguleikarnir á því að nema
norræn tungumál væru greinilega
of litlir í mörgum háskólum á
Norðurlöndum. Nefndin teldi
þessu miður farið og hefði lagt til
við ráðherranefndina, að gerðar
yrðu ráðstafanir fljótlega til þess
að bæta úr þessu.
Þá væri það skoðun nefndarinn-
ar, að auka ætti möguleika
námsmanna og kennara til þess að
flytjast milli Norðurlanda. Það
væri enn bundið ýmsum erfiðleik-
um að fara til náms milli Norður-
landanna innbyrðis. Möguleikar
kennara í háskólum og fram-
haldsskólum til þess að kenna í
öðru landi en heimalandi sínu á
Norðurlöndum væru líka tak-
markaðir.
Að lokum ræddi Eiður Guðna-
son um menningartengsl Græn-
lands og hinna Norðurlandanna.
Sagði hann þar, að Norðurlanda-
ráð hefði þegar fyrir löngu óskað
eftir raunhæfum tillögum í því til-
liti og hefði álitsgerð komið fram
þar að lútandi fyrir skömmu.
Menningarmálanefndin gerði ráð
fyrir, að unnt yrði að leggja þær
tillögur, sem þar kæmu fram,
mjög tímanlega fyrir þing Norður-
landaráðs 1986.
Framlög til menningarmála
hækka í nær 160 millj. d.kr.
FRAMLÖG Noröurlandaráds á sviði
menningarmála eiga að nema 159,9
millj. d. kr. á nssta fjárhagsári og er
það um 11,3 millj. kr. hækkun á
milli ára. Þar er gert ráð fyrir hskk-
uðum framlögum til Norrsnu eld-
fjallastofnunarinnar og verulega
auknum framlögum til Norrsnu
menningarmiðstöðvarinnar. Þá er
lagt til, að framlög Norðurlandaráðs
til Norrsna hússins í Reykjavík
verði hskkuð á grundvelli sérstakr-
ar athugunar, sem fram hefur farið á
vegura Norrsnu félaganna á íslandi.
Þetta kom fram í ræðu Ragn-
hildar Helgadóttur mennta-
málaráðherra á þingi
Norðurlandaráðs í gær, þar sem
hún gerði grein fyrir fjárhags-
áætlun Norðurlandaráðs á sviði
menningarmála. Frú Ragnhildur
sagði m.a., að á þeim 14 árum sem
menningarsamvinna Norðurlanda
hefði verið við lýði í núverandi
mynd, þá hefðu æ fleiri aðilar
eignazt möguleika á því að fá
stuðning frá Norðurlandaráði til
þess að efla tengsl sín innbyrðis á
Norðurlöndum.
Stuðningi til almennrar menn-
ingarmálastarfsemi mætti skipta
í þrjá liði í fjárhagsáætluninni.
Það er til samnorrænnar menn-
ingarmálastarfsemi, samnorræns
samstarfs á sviði íþróttamála og
samnorræns samstarfs á sviði
menntamála. Alls hefði verið var-
ið 5 millj. d. kr. til þessara mála á
árinu 1984 og hefði þar verið um
aukningu að ræða að fjárhæð
700.000 d. kr. Við þetta bættust
framlög til starfsemi einstakra
áhugamar.nahópa.
f tengslum við alþjóðlegt æsku-
lýðsár Sameinuðu þjóðanna hefði
ráðherranefndin lagt til, að veitt-
ar yrðu 925.000 d. kr. til sérstakra
áforma. Yrði þessu fé úthlutað
ýmist til staðbundinna eða svæð-
isbundinna áforma en einnig til
norrænu æskulýðsráðstefnunnar,
sem fram hefði farið hér í Reykja-
vík nú í tengslum við þing Norður-
landaráðs.
hefðu framlög til námskeiða og
ráðstefna jafnt sem til einstakra
rannsóknarverkefna gefið miklum
fjölda norrænna vísindamanna
tækifæri til samskipta sín í milli,
aukinnar menntunar og eflingar
vísindalegrar starfsemi. Á sviði
menntamála almennt mætti einn-
ig benda á mörg dæmi um þennan
mikilvæga þátt í samnorrænni
menningarmálastarfsemi, sem
hefði það að markmiði að efla
bæði atvinnumenn og áhugamenn
til aukinnar samvinnu og sam-
skipta.
Menntamálaráðherra tók það
fram, að í tillögum ráðherra-
Ragnhildur Helgadóttir
nefndarinnar nú væri lagt til, að
gerðar yrðu breytingar, sem hefðu
það í för með sér, að fjárhagsáætl-
unin á sviði menningarmála yrði
sameinuð hinni almennu fjár-
hagsáætlun Norðurlandaráðs.
Þessar breytingar myndu jafn-
framt leiða til þess, að skrifstofa
menningarmálastofnunarinnar
yrði sameinuð skrifstofu Norður-
landaráðs í Kaupmannahöfn.