Morgunblaðið - 17.08.1985, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 1985
pltrgu® Útgefandi ufltfafeifeí hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakið.
Umskipti í stjórnun
peningamála
Arsins 1984 verður án efa
minnst sem árs mikilla
umskipta og breytinga í
stjórnun peningamála á ís-
landi. í ágústmánuði það ár
var stigið stort skref frá
miðstýringu til frjálsræðis í
vaxtamálum. Hálfu ári áður
hafði glufa myndast í mið-
stýringuna þegar Seðlabanki
íslands heimilaði innláns-
stofnunum að ákveða vexti á
innlánum sem bundin voru
til lengri tíma en 6 mánaða.
Vaxtafrelsið hefur haft
miklar breytingar í för með
sér bæði fyrir einstaklinga
og fyrirtæki. Það er liðin tíð
að sparifé sé etið upp í verð-
bólgu. Sparifjáreigendum er
ekki lengur refsað, heldur
umbunað fyrir að leggja pen-
inga til hliðar. Á síðasta ári
jukust innlán um 34%, mun
meira en á undangengnum
árum. Þessari þróun ber að
fagna, en vissulega er enn
langt í land með að sparnað-
ur sé jafnstór hluti af þjóðar-
framleiðslu og hann var fyrir
tæpum fimmtán árum.
Fyrir nokkrum árum var
mikið um það rætt að glæða
þyrfti verðskyn almennings.
Á þessum tíma óðaverðbólg-
unnar missti fólk allt skyn á
verðgildi peninga. Þetta hef-
ur góðu heilli snúist við. En
eins og almenningur þurfti
áður að ná áttum í verðbólg-
unni, verður hann að tileinka
sér vaxtaskyn.
Vaxtafrelsið hefur gjör-
breytt viðhorfum íslendinga
til peninga. Og þær breyt-
ingar sem hafa átt sér stað
snerta alla: einstaklinga,
fjöldskyldur og fyrirtæki. Því
verður ekki neitað að þeir
háu raunvextir, sem gilt hafa
síðustu mánuði, hafa verið
þungur baggi á mörgum
heimilum og fyrirtækjum.
Það skiptir miklu máli að
jafnvægi náist milli inn- og
útlána. Ein forsenda þess að
það geti gerst er að verðbólgu
verði haldið í skefjum og
komið í veg fyrir snarpar
sveiflur í efnahagslífinu.
Aukinn innlendur sparnaður
dregur úr þörfinni fyrir er-
lent lánsfjármagn. Miklu eð-
lilegra er að opinberir aðilar,
fyrirtæki og einstaklingar
borgi innlendum sparifjár-
eigendum vexti af lánsfé,
heldur en erlendurn lánar-
drottnum.
Háir raunvextir hafa knú-
ið fyrirtæki til að breyta í
mörgu starfsháttum. Meiri
kröfur eru gerðar en áður til
arðsemi fjárfestinga. Og
sjaldan hefur verið jafn mik-
ilvægt að stjórnendur fyrir-
tækja séu starfi sínu vaxnir,
ef fyrirtæki á að farnast vel.
Þessari þróun ber að fagna.
Áhrif umræddra breytinga
á einstaklinga og heimili í
landinu eru einnig mikil. Nú
taka menn ekki lengur lán til
eyðslu, en leggja þess í stað
meiri áherslu á að greiða
skuldir sínar. Vaxtaskyn ein-
staklinga hefur komið því til
leiðar að fólk er farið að
skilja að greiða þarf fyrir
þau lán sem tekin eru.
Hitt er annað að vegna
hárra raunvaxta hafa bæði
einstaklingar og fyrirtæki
lent í erfiðleikum, fyrst og
fremst vegna skuldasöfnunar
fyrri ára og óstjórnar í efna-
hagsmálum. Það er því nauð-
synlegt að á meðan að jafn-
vægi hefur ekki náðst sé
þessum aðilum veitt aðstoð.
En þegar til lengri tíma er
litið þá er það stöðugt efna-
hagslíf og hagvöxtur sem
skiptir mestu, enda öllum til
hagsbóta.
Það er lífsnauðsynlegt
fyrir atvinnulífið að geta
gengið að fjármagni vísu,
gegn sanngjarni leigu eða
vöxtum. Að undanförnu hef-
ur mönnum, og þá eink-
anlega stjórnmálamönnum,
orðið tíðrætt um nauðsyn
þess að nýsköpun eigi sér
stað í atvinnulífinu; skjóta
þurfi fleiri stoðum undir
hagkerfi íslendinga. Undir
þetta er tekið, en ljóst er að
ekkert mun gerast í þessum
efnum án fjármagns. Fái ís-
lenskur fjármagnsmarkaður
ekki að þróast án opinberra
tilskipana, mun fjár-
magnsskortur verða fram-
þróun til trafala.
Um leið og bankar og
sparisjóðir hafa farið nýjar
leiðir, hafa verðbréfavið-
skipti farið sívaxandi. Spari-
fjáreigendur eiga því fleiri
kosta völ og þeir sem þurfa á
lánsfé að halda njóta góðs af.
íslenskur verðbréfamarkað-
ur er hins vegar vanþróaður
og hlutabréfamarkaður er
nánast ekki til. Þetta háir at-
vinnulífinu. Stjórnvöld verða
að búa þannig í haginn að
hlutabréfamarkaður nái að
þróast. Og með skattalegum
aðgerðum er hægt að hvetja
almenning til að fjárfesta og
taka beinan þátt í atvinnulíf-
inu.
ÉttffisíM máfl
Umsjónarmaöur Gísli Jónsson 300. þáttur
í síðasta þætti komst ekki til
skila lítill spássíuviðauki (ætti
kannski að kalla spássíu blað-
rönd?) frá umsjónarmanni.
Fyrir vikið varð ein málsgrein
svolítið skrýtin. Hún átti að
vera svo: „Áð sjálfsögðu færi
betur á því að segja að ásatrú-
armenn héldu mót, og svo
halda menn bækur eða færa
bækur, og verða þá til nafnorð-
in bókhald og bókfærsla."
☆
Svo skal um sinn haldið
áfram með bréf Marinós L.
Stefánssonar í Reykjavík.
Hann segir (og tölusetur at-
hugasemdir sínar):
5) „Bílbeltin forða slysum
og skrámum."
Þessu fylgdi engin viðbót frá
Marinó. Umsjónarmaður reyn-
ir að lagfæra það svo: „Bílbelt-
in varna slysum og skrámum,
sbr. slysavarnir. Eða þá: Bíl-
beltin koma í veg fyrir slys og
skrámur.
6) „Keyptu þér hana“
(bókina) (boðháttur).
Ég hefði sagt kauptu. Hvort
er réttara? í þátíð segi ég auð-
vitað: ég keypti. Sjónvarpið
notar keyptu þér (í boðh.).
Umsjónarmaður heldur að
þetta sé dálítið flókið mál og
hefur reyndar um það fjallað
áður. Boðháttarmyndin keyptu
er svo rótgróin í málinu, að hér
verður fylgt kenningu próf.
Halldórs Halldórssonar. Hann
telur að til hafi verið tvær
sagnir: kaupa, *kaupaði,
*kaupað (1. flokkur veikra
sagna) og *keypa (eða
*keypta), keypti, keypt (þriðji
flokkur veikra sagna). Síðan
hafi beyging þessara sagna
blandast saman, þannig að til
hafi orðið beygingin kaupa,
keypti, keypt. Boðhátturinn
kauptu er þá rétt myndaður (af
nafnhætti) miðað við hina
nýju beygingu, en boðháttur-
inn keyptu væri rétt myndaður
(leifar) af týndu sögninni.
Svar við spurningu Marinós er
þá: Hvort tveggja er jafnrétt,
kauptu og keyptu.
7) „I opna skjöldu" finnst
mér ofnotað, þó að gott sé. Ég
tala nú ekki um þegar kemur
„í opna skjöldu alveg að óvör-
um“, eins og ég sá nýlega á
prenti. Var nú ekki nóg að
segja aðeins: að óvörum eða
óvænt?
Auðvitað var það nóg. Hitt
er óþörf, ljót tvítekning (tauto-
logia, stagl). Umsjónarmaður
er hins vegar ekki fær um að
dæma um ofnotkun orðtaksins,
en lætur hér fylgja í staðinn
það sem segir um það í dokt-
orsritgerð fyrrnefnds og títt-
nefnds Halldórs Halldórsson-
ar:
„Orðtakið merkir „ráðast
aftan að, koma á óvart". Það er
algengast í eiginlegri merk-
ingu. Til voru hvelfdir skildir.
Bakhlið slíks skjaldar (þ.e.
hliðin, sem vissi að þeim, er
skjöldinn bar) hét opinn
skjöldr. At koma í opna skjöldu
merkir þannig í rauninni „að
ráðast að óvini aftan að eða á
hlið“.“
Síðan tekur Halldór nokkur
dæmi, svo sem úr sögu Har-
alds harðráða: „Því at þeir
máttu hvergi flýja nema út í
fenit, þá er konungr kom ofan
at í opna skjöldu." Að lokum
vitnar próf. Halldór í Blön-
dalsorðabók, þar sem fyrir
kemur afbrigðið að koma í opn-
ar skjöldur. Til var sem sagt
kvenkynsorðið skjalda I sömu
merkingu og skjöldur.
8) „Mennirnir voru sín
(kvk.) hvorum megin við göt-
una.“ Ætti líklega að vera sinn
hvorum megin, — eða hvor sínu
megin. Sumir segja: Sitt hvoru
megin. Hvað er réttast? Mér
finnst fólk vera ruglað í þessu.
Frá umsjónarmanni: Ég er
ekki viss um að ég geti sagt
hvað sé réttast. En orðið mað-
ur er karlkyns, og setningin
því, eins og Marinó hefur tekið
hana upp, tvímælalaust röng.
Ég á hins vegar bágt með að
gera upp á milli leiðréttingar-
tilrauna hans. Mér þykir hvort
tveggja fá staðist: Mennirnir
voru hvor sínu(m) megin og sinn
hvoru(m) megin. Börn væru
hins vegar sitt hvoru(m) megin
eða hvort sínu(m) megin.
9) „í Hagkaup voru bækur
seldar," eða „í Hagkaupum
voru bækur seldar.“ Hvernig á
að skrifa eða segja nafn versl-
unarinnar, et. eða ft. og hvern-
ig beygja?
Athugasemdir umsjónar-
manns verða að mestu sam-
hljóða því sem sagði í þætti 14.
maí 1983, en þá hafði oftar en
einu sinni verið fjallað um
þetta efni hér í þáttunum:
Ég felli mig alls ekki við að
eignarfallsendingu sé sleppt. Á
hitt vildi ég fallast, að hafa
orðið í eintölu, þótt ég skynjaði
það upphaflega í fleirtölu og
segði þá „Pálmi í Hagkaup-
um“.
Ég vitnaði til heita fyrir-
tækja, svo sem styttingarinnar
„Eimskip" (fyrir Eimskipafé-
lag íslands). Slagorð þess fyr-
irtækis hefur verið Allt með
Eimskip, og finnst mér rétt að
láta það óátaliff. Ég get ekki
fallist á að Eimskip og Haf-
skip séu „skammstafanir". En
menn hafa þetta í eintölu sem
heiti fyrirtækis. Hann er fram-
kvæmdastjóri Eimskips, segja
menn, ekki framkvæmdastjóri
Eimskipa. Hann vinnur hjá
Hafskip, ekki Hafskipi eða
Hafskipum.
Ég fellst á þessa málvenju
og sömuleiðis þá sem almenn-
ingur hefur tamið sér um Hag-
kaup. Ég fellst á að tala um
Hagkaupsverð og Hagkaups-
slopp og Pálma í Hagkaup. Ég
fellst á það tal að fólk versli í
Hagkaup, hvorki í Hagkaupi
né Hagkaupum, og þykir mér í
þessu sambandi takandi tillit
til eindreginna óska þeirra
sem að fyrirtækinu standa.
Ég geri mér enn fremur ljóst
að hér er ég á hálum ís, eða
ætti ég kannski fremur að
segja hálum ísi? Svör ykkar
væru vel þegin.
10) Énn sér maður á
prenti: „Líttu við,“ í stað: líttu
inn. Og enn er sagt og skrifað:
„í dag,“ í stað: nú (á dögum).
Um þetta hefur umsjónar-
maður fjallað fyrir svo
skömmu, að honum þykir ekki
ástæða til að orðlengja það nú.
Hann sættir sig þó ekki við
þetta tal, né heldur vill hann
afgreiða það með athugasemd
þeirri sem maðurinn hafði yfir
í útvarpinu um daginn: „Það
má öllu venjast svo vel fari.“
☆
„Við hlið golfvöllsins," sagði
spyrill í morgunútvarpinu á
dögunum. Mig grunar að mað-
ur þessi geti verið meira en lít-
ið málhaltur að öðru leyti. Sök
sér, þótt viðmælandinn, ungl-
ingur að árum, segði: „Mig
hlakkar til að fara.“
Útlit fyrir litla kartöflu-
uppskeru á Fljótsdalshéraði
EKKI er útlit fyrir góða kart-
öfluuppskeru á Fljótsdalshér-
aði í haust, að sögn Grétars
Brynjólfssonar á Skipalæk,
formanns Félags kartöflu-
ræktenda í Múlasýslum.
Grétar sagði að enn væri mest
smælki undir kartöflugrösunum
og að hámarki upp í útsæðis-
stærð, en grös stæðu þó víðast
hvar óskemmd. Hann sagði að til
þess að von væri um einhverja
uppskeru þyrfti að vera hagstæð
tíð út ágúst og fram til 10.
september.
Kartöflurækt hefur aukist á
Austurlandi undanfarin ár, aðal-
lega sem aukabúgrein hjá bænd-
um. I fyrrahaust var uppskera
mikil, þannig að kartöflubændur
gátu séð landshlutanum fyrir
kartöflum mestan hluta ársins.
Hvernig sem veðrið leikur við a.m.k. útséð með að þar verður
Austfirðinga fram á haust er ekki mikil kartöfluuppskera.
Vegarlagning í Borgarfirði eystra:
Lægsta tilboð 60 %
af kostnaðaráætlun
OMAR Ingvarsson á Reyðarfirði átti lægsta tilboðið í lagningu Borgarfjarðar-
vegar (Borgarfirði eystra) um Bóndastaöaháls sem Vegagerð ríkisins bauö
nýlega út. Tilboð Ómars var 3.944 þús kr., sem er 60% af kostnaöaráætlun en
hún hljóðaði upp á 6.550 þús. kr.
10 verktakar buðu í gerð vegarins
en hann er 4,6 km að lengd og á
verkinu að ljúka fyrir 1. desember.
Þrjú tilboð voru yfir áætlun en hin
öll undir og áttu Vökvavélar á
Egilsstöðum næstlægsta tilboðið,
4.111 þús. kr.
Þá hafa einnig verið opnuð tilboð
í styrkingu og lögn malarslitlags á
Norðausturvegi austan Kópaskers.
Fjórir buðu í verkið og var tilboð
Afls hf. á Vopnafirði lægst, 2.017
þúsund kr., sem er 98% af kostnað-
aráætlun Vegagerðarinnar, en hún
hljóðaði upp á 2.050 þúsund kr.
Lengd vegarkaflans er 5,4 km og
skal verkinu vera lokið fyrir 1.
október í haust.