Morgunblaðið - 06.11.1985, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER1985
25
að „lifa í bókum" í stað þess að eignast
nána vini. Skólafélagar hans, þeirra á
meðal William Carlos Williams (sem hóf
með honum skáldskapartilraunir), dáðust
að því hve mikið hann virtist hafa lesið
um lítt kunn efni, t.d. trúbadora miðalda.
Williams fannst hann líka montinn og
tilgerðarlegur og hann vakti reiði kennara
sinna með menntahroka.
Pound hóf kennslu í rómönskum tungu-
málum við Wabash College i Indiana, en
var rekinn þegar dansmær, sem var
strandaglópur og hann skaut yfir skjóls-
húsi, fannst sofandi í rúmi hans. Hann fór
þá til Feneyja, sem hann kallaði „frábæran
stað að koma til frá Crawfordsville, Ind-
iana.“ Þessi dvöl hans stóð í aðeins nokkra
mánuði, en þar gaf hann út fyrsta ljoðasafn
sitt, „A Lume Spento", á eigin kostnað.
Hann heillaðist af Feneyjum og fór þangað
oft síðar á ævinni í leit að ró.
BRAUTRYÐJANDI
London var hins vegar rétti staðurinn
fyrir bandarískan nýgræðing eins og
Pound og þangað fór hann seinna sama
ár, 1908. Hann varð áberandi í bókmennta-
hann gagnrýnanda „The Times" á hólm
fyrir að hafa „of mikið álit á Milton."
„Hann sparaði enga fyrirhöfn þegar
hann vildi sýna veglyndi og góðvild," skrif-
aði Eliot síðar. „Hann var stöðugt að bjóða
höfundum til kvöldverðar, af því þeir áttu
í basli og hann grunaði að þeir fengju of
lítið að borða, gefa föt... reyna að útvega
mönnum atvinnu, efna til samskota, fá
verk birt og fá þau síðan gagnrýnd og
lofsömuð."
Sú mikla skáldskaparbylting, sem Pound
hafði gert sér vonir um, varð að veruleika,
m.a. vegna umrótsins af völdum fyrri
heimsstyrjaldarinnar og vonbrigðanna,
sem fylgdu í kjölfarið. Pound var ekki
aðeins einn af forvígismönnum þessarar
byltingar: áhrif hans náðu einnig inn á
svið tónlistar og myndlistar, bæði á Lund-
únaárunum (1918-1921) og á árum hans i
París (1921-1924).
Hann lét gera afrit af tónverkum Vivald-
is í bóksafni í Dresden og það var skýringin
á þvi að tónverkin lifðu, þótt handritin
eyðilegðust i loftárás Bandamanna 1945.
Pound gerði höggmyndir og samdi einnig
tónlist. Og hann barðist fyrir áhugamálum
sínum; sendi t.d. frá sér bækur til að vekja
við, en kenningin höfðaði til Gyðingahat-
ara vegna árása Douglas majórs á alþjóð-
lega lánastarfsemi.
DÁÐIMUSSOLINI
Jafnframt varð Pound mikill aðdáandi
Benito Mussolinis. Lýðræði var honum
ekki að skapi: hann vildi að hinir hæfustu
(hann og aðrir) fengju að ráða. Hann
hreifst af furstuni ítalska endurreisnar-
tímans, sem voru bæði harðir í horp að
taka og verndarar lista, og taldi Mussolini
líkjastþeim.
Hann skrifaði Mussolini og fékk áheyrn
hjá honum 1933. Fundur þeirra stóð í
aðeins einn stundafjórðung, en Pound
sannfærðist um að Mussolini væri óhemju-
kraftmikill, eins og hann sjálfur, og léti
verkin tala. Hann sýndi honum eina af
ljóðabókum sínum og Mussolini sagði að
hún virtist „divertente" (skemmtileg).
Pound taldi þetta guðlega blessun og þegar
hann kom af fundinum var engu líkara en
hann hefði fengið vitrun.
Hann settist að í Rapollo og á fjórða
áratugnum skrifaði hann mikið um efna-
hagsmál í bæjarblaðið. Brátt könnuðust
Ezra Pound á heimili sínu í Feneyjum 1971.
lífi heimsborgarinnar á næstu árum. Hann
seldi aðra ljóðabók sína, „Personæ", út-
gefandanum Elkin Mathews, sem upp-
götvaði Yeats, og varð brautryðjandi nýrra
hugmynda, sem önnur skáld með nýja
stefnu tóku mark á. Árið 1912 stofnaði
hann skáldahreyfingu, sem fékk nafnið
„Imagisme".
Pound varð ritari Yeats , sem hann
kallaði skáld handa „alvarlegu fólki í
Bandaríkjunum“. Hann gerði Yeats grein
fyrir þeirri sannfæringu sinni að ljóð yrðu
að vera áþreifanleg og hlutklennd og
mættu ekki hafa að geyma nokkur óþarfa
orð. Yeats varð undrandi þegar hann gerði
sér grein fyrir því hve mörg óhlutstæð
hugtök hann hafði notað og fór að stytta
ljóð sín. Þannig átti Pound þátt í því að
Yeats breytti um stíl á miðjum ferli sínum.
Hann varð einnig vinur Henry James
og Ford Madox Fords og tók Robert Frost
undir sinn verndarvæng þegar hann kom
til Lundúna og kom honum af stað á lista-
brautinni. Hann „uppgötvaði" T.S. Eliot,
sem var enn einn „útlaginn" frá Bandaríkj-
unum. Eliot sagði um þýðingar hans að
hann hefði „fundið upp kínverska ljóðlist
fyrir okkar tíma“. Ljóð þau, sem Pound
orti að kínverskri fyrirmynd, eru talin
meðal þess fegursta og aðgengilegasta, sem
hann orti.
HJÁLPAÐIELIOT
Pound gerði ráðstafanir til þess að
„Prufrock" eftir Eliot var gefið út. Kunn-
ara er að hann bjó „ruglingslegt og tæt-
ingslegt" handrit Eliots, sem kallaðist „He
Do the Police in Different Voices", til
prentunar af mikilli snilld og úr því varð
„Eyðilandið" (The Waste Land), áhrifa-
mesta ljóð þessarar aldar. Hjálp Pounds
hefur verið þannig lýst að hún hafi verið
einhvers staðar mitt á milli þess að vera
„uppskurður og fæðingarhjálp."
Pound hjálpaði mörgum öðrum lista-
mönnum og þetta var að mörgu leyti há-
tindurinn á æviferli hans, þótt hann hefði
enn ekki aflað sér fullrar viðurkenningar
í ljóðlistinni. Hann varð leiðtogi ungra
uppreisnargjarnra manna eins og Richard
Aldingtons og myndlistamannsins Wynd-
ham Lewis. Það er talið dæmigert fyrir
Pound og þetta tímabil að eitt sinn skoraði
áhuga á framúrstefnu George Antheils í
tónlist og framúrstefnu myndhöggvarans
Henri Gaudier-Brzeska. Gertrude Stein fór
niðrandi orðum um þessi störf Pounds og
kallaði hann „þorpshagyrðing“.
HJÁLPAÐIJOYCE
I París sótti Pound kennslutíma í hnefa-
leikum hjá Hemingway og bjó til prentun-
ar fyrsta smásagnasafn hans í fullri lengd,
„In Our Time“. Vel fór á með þeim , en
Pound vildi aldrei vera einn af hópnum
nema hann væri óumdeildur leiðtogi.
Hann kom þvi til leiðar að „Portrait of
the Artist as a Young Man“ eftir James
Joyce birtist sem framhaldssaga í „The
Egoist", vakti áhuga Harriet Weavers á
því að styðja Joyce og sótti meira að segja
um styrk handa honum (ásamt Yeats) úr
brezka bókmenntasjóðnum.
Ótilkvaddur ræddi hann við eigendur
tímaritsins „Little Review" og fékk þá til
að birta „Ulysses" sem framhaldssögu.
Joyce þótti ekki sérlega veglyndur, en
þegar hann átti skammt eftir ólifað sagði
hann: „Án hans væri ég sennilega ennþá
sami ókunni vinnuþrællinn og hann upp-
götffáði."
„Þ J ÓÐLÁN ASTEFN AN“
Eitt af því sem hafði djúp áhrif á Pound
í Lundúnum var „þjóðlánastefnan" („soc-
ial-credit“), sem var hugarfóstur C.H.
Douglas majórs, er krafðist þess að ríkis-
stjórnir bönnnðu bankalán. f staðinn vildi
hann að þær ákvæðu verðlag og sæju fyrir
þjóðararði, sem grundvallaðist á nákvæm-
um útreikningum á raunverulegri þjóðar-
framleiðni, en ekki á duttlungum banka-
stjóra.
Um þetta leyti varð Pound þreyttur á
París, sem varð á þessum árum höfuðborg
Hemingways og annarra „útlægra" banda-
rískra rithöfunda af „týndu kynslóðinni".
Um leið var hann farinn að einangrast og
áhrif hans dvínuðu. Um miðjan þriðja ára-
tuginn fluttist hann til f talíu.
Pound heillaðist alltaf af nýstárlegum
kenningum, sem erfitt var að skilja og
auðvelt að gera mikið úr. Á Ítalíu sann-
færðist hann um að þjóðlánastefnan væri
allra meina bót og varð hávær Gyðingahat
ari. Þjóðlánastefnan kom fasisma ekkert
Pound
allir við „il Signor Poeta“ eða „il Poeta
Americano" skáldið með barðastóra hatt-
inn, flagsandi herðasláið og létta göngu-
stafinn.
Hann gekk aldrei í fasistaflokkinn, enda
forðaðist hann alltaf að skuldbinda sig, og
vissi raunar lítið um hvað fasismi snerist.
Hins vegar þáði hann prófessorsstöðu við
ítalskan háskóla skömmu fyrir stríð.
Þótt hann dáði ítalskan fasisma var
hann enginn sérstakur stuðningsmaður
Þjóðverja og andstæðingur Rússa: hatur
hans beindist gegn Bretum, Bandaríkja-
mönnum og Gyðingum. Hann virðist hafa
talið að hann hefði ekki fengið næga viður-
kenningu í Bretlandi og Bandaríkjunum
og að samsæri hefði verið gert gegn sér.
Gyðingahatur hans jókst hröðum skrefum
og hann skrifaði í rit brezkra fasista:
„Ef menn trúa því að refsa ætti heilum
kynþætti fyrir syndir sumra, sem honum
tilheyra, viðurkenni ég að brottrekstur
tveggja milljóna Gyðinga frá New York
væri ekki óhófleg refsing fyrir það tjón,
sem fjármálamenn Gyðinga í New York
hafa valdið enska kynþættinum í Banda-
ríkjunum."
Árið 1939 fór hann í snögga heimsókn
til Bandaríkjanna og ætlaði að gera Roose-
velt forseta grein fyrir skoðunum sínum,
en fékk ekki að hitta hann.
ÚTVARPSÁRÓÐUR
Þegar á árinu 1935 var hann farinn
að útvarpa efnahagskenningum sínum frá
Róm. Hann hélt útvarpssendingunum
áfram þegar Bandaríkjamenn voru komnir
í stríðið og sagði t.d. 5.maí 1942:
„Evrópa kallar - Pound talar... Sú algera
mannvonzka, sem hefur verið stjórnað frá
London síðan brezka ríkisstjórnin sigaði
Rauðskinnum á bandarísku landnemana
og lét þá myrða þá, hefur greinilega þjapp-
að Slövum, Mongólum og Töturum saman
gegn Þjóðverjum og Pólverjum. Og á laun
gegn öllu því sem gott er í Bandaríkjunum,
gegn allri hinni bandarísku arfleifð. Þetta
er áreiðanlega mitt stríð, ég hef tekið þátt
í því í 20 ár — afi minn tók þátt í því á
undan mér. Ezra Pound talar.“
Pound flutti áróðurspistla sem þessa í
útsendingum fasista á ensku á stuttbylgju
til hermanna Bandamanna í Evrópu og
hlustenda í Bandaríkjunum og Bretlandi
frá því í ársbyrjun 1941 og þar til Musso-
lini var steypt af stóli í júlí 1943. Hann
fékk borgað fyrir fyrirlestrana, en ítalir
báðu hann aldrei að flytja þá. Eftir fall
Mussolinis hélt hann áfram áróðursút-
sendingum frá yfirráðasvæði leppstjórnar
fasista á Norður-Ítalíu. í rauninni fylgdist
hann lítið með því sem var að gerast og
ítölsk dagblöð voru eina heimild hans.
Grunntónninn í útvarpsfyrirlestrunum
var að Bandamenn hefðu farið af misskiln-
ingi í strið, sem snerti ekki það sem mestu
máli skipti að hans dómi: réttlátt gjald-
eyriskerfi og afnám „okurlána".
í einni útsendingunni setti hann fram
þá sérstæðu staðhæfingu að það væri í
raun og veru Mussolini, en ekki Roosevelt
forseti, sem stæði vörð um stjórnarskrá
Bandaríkjanna. Þetta varð til þess að
bandarísk stjórnvöld ákærðu hann fyrir
landráð 1943. Bandarískt vegabréf Pounds
hafði verið gert upptækt 1941, en hann
hafði aldrei sótt um ítalskan ríkisborgara-
rétt og var því enn bandarískur þegn.
HAFÐUR í BÚRI
Vorið 1945 gaf Pound sig fram við banda-
ríska hermenn í Rapollo. Hann sagði að
hann hefði sérþekkingu á efnahagsskipu-
lagi heimsins og það væri skylda sín að láta
hana í té. Hann talaði með bandarískum
hreim, en enginn skildi hvað hann vildi,
svo að hann gekk í burtu.
Skömmu síðar handtóku tveir italskir
skæruliðar Pound á heimili hans í þorpinu
Santa Ambrogio fyrir ofan Rapollo, þar
sem hann bjó síðustu mánuði sína á Ítalíu,
og afhentu hann Bandaríkjamönnum.
Hann var handjárnaður við blökkumann,
sem hafði verið ákærður fyrir nauðgun og
morð, og ekið var með hann um götur
Rapallo til fangabúða skammt frá Pisa.
Þar hafði Bandaríkjaher hann í haldi í
upplýstu, skjóllitlu búri undir beru lofti í
þrjár vikur á þeirri forsendu að fasistar
kynnu að reyna að bjarga honum.
Frank Amprim, majór úr leyniþjónustu
Bandaríkjahers, reyndist auðvelt að yfir-
heyra Pound: eini vandi hans var í því
fólginn að stöðva orðaflaum hans. Pound
leit ekki á sig sem eftirlýstan landráða-
mann: hann kvaðst hafa lykilinn að heims-
friði, ef á sig yrði hlustað. Hinn raun-
verulegi landráðamaður væri forseti
Bandaríkjanna, sem hefði látið banka-
stjóra og hergagnaframleiðendur Gyðinga
gabba sig og leitt Bandaríkin út í hörmu-
legt og óþarft strið.
Niðurstaðan þrenginga Pounds, „Pisan
Cantos", birtist á prenti skömmu fyrir
sextugsafmæli hans í október 1945 þegar
hann lá í St. Elizabeth-sjúkrahúsi geð-
veikra glæpamanna í Washington. Þar var
hann hafður, þar sem hann var talinn
andlega vanheill og ósakhæfur og gæti því
ekki mætt fyrir rétti og svarað til saka
fyrir landráð.
VERÐLAUNAÐUR
Þegar „Pisan Cantos" kom út hlaut
Pound virðulegustu bókmenntaverðlaun
Bandaríkjanna, sem kennd eru við Bolling-
en, fyrir „mesta afrek í bandarískri ljóða-
gerð“ 1948.
Verðlaunaveitingin kom af stað hörðum
umræðum, sem snerust upp í árás á illskilj-
anleg nútímaljóðskáld, sem væru andvíg
framförum. Robert Hillyer, skáld sem nú
er gleymt, birti harðorða grein í „Saturday
Review" og við tók mikill reiðilestur yfir
Eliot, sem var gagnrýndur fyrir að yrkja
fyrir fáa útvalda, íhaldsmanninum Yeats
og einum dómaranum, Allen Tate.
W.H. Auden svaraði gagnrýninni á þessa
leið: „Þvi miður finna þeir sem ekki eru
Gyðingar stundum til Gyðingahaturs og
■