Morgunblaðið - 06.11.1985, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. NÓVEMBER1985
45
unum. Lýðurinn tryllist við þetta,
þ.e.a.s. að verða af þeirri skemmt-
an, sem aftakan ætíð var, og eltir
þennan afskræmda björgunar-
mann inn í kirkjuna, þar sem hann
flýr upp á þak hennar. Þar sést
hann í kvikmyndinni vera að fela
sig fyrir ofsækjendum sínum á bak
við hræðilegustu skrímsli úr steini,
sem þarna er að finna upp á upsum
kirkjunnar. Já, því það kemur
nefnilega í ljós þegar komið er upp
á þak þessarar fögru byggingar,
guðshússins sem kennt er við hina
helgu mey, að meðfram upsum
þaksins hefur verið komið fyrir
allt í kring hinum ferlegustu
ófreskjum úr steini í allra púka
líki.
Þessar styttur, sem við nánari
skoðun líta út eins og samsafn frá-
bærra listaverka ljótleikans, snúa
allar út frá byggingunni. En
hvernig stendur á þeim upp á þessu
dásamlega guðshúsi í einni merki-
legu menningarborg heims? Þær
gegna vitanlega sama hlutverki og
drekahöfuðin á skipum forfeðra
okkar og ferlegar grímur og mynd-
ir frumstæðra Afríkumanna. Þeim
er vafalaust upphaflega ætlað að
fæla illa anda frá þessu fagra
musteri guðs.
Má nú segja, að við höfum
nægilega velt fyrir okkur þessum
þrem ljóðlínum Jónasar Hall-
grímssonar:
„Um trausta strengi liggur fyrir landi
borðfögur skeið með bundin segl og rá.
Skinandi trjóna gin mót sjávargrandi.*
Efnislega liggur það sem á eftir
fer í augum uppi. Aðeins má minna
á það, að i línunni:
»Nú er á brautu borinn vigur skær...“
táknar vigur sverð eða spjót. „Vig-
ur skær“ táknar þvi spjót, sem
glampar á i sólskininu. Skömmu
síðar er að finna frábærlega fagra
og skáldlega orðaða línu:
„Skeiðfráir jóar hverfa fram að fljóti.“
Með hinum fögru orðum „skeið-
fráir jóar“ einum, nær skáldið því,
að skapa í hug okkar mynd fegurð-
ar, vilja og hraða.
Hugsum okkur að við værum
viðstödd kappreiðar hjá hesta-
mannafélaginu Fáki og segðum við
vin okkar, sem með okkur færi:
„Þetta eru skeiðfráir jóar." Hann
myndi sennilega fyrst verða mjög
undrandi, en innan skamms fara
að hugsa um hve fallega þetta sé
orðað, og jafnvel geyma það í
hugarfylgsnum sínum til síðari
nota. Látum þannig skáldin hjálpa
okkur til þess að auka orðaforðann
og halda vakandi hjá okkur tilfinn-
ingu fyrir fögru málfari. Þá er
orðalagið „hverfa fram að fljóti"
ekki síður dásamlega ljóðrænt.
Nokkru síðar í kvæðinu er að
finna þessar línur:
„Grimmlegir fjendur flárri studdir vél,
fjötruðu góðan dreng í heljar böndum."
Hér er orðið „vél“ að sjálfsögðu
ekki notað í þeirri merkingu, sem
nú er algengust, heldur táknar það
hér svik, tálbrögð. Þá er einnig
vert að vekja athygli á því hve
dásamlega skáldið orðar það, að
óvinir Gunnars hafi orðið honum
að bana. „Þeir fjötruðu góðan
dreng í heljar böndum." Ekki er
hægt að ímynda sér þetta betur
orðað. Hvílíkt vald á íslensku máli
þetta skáld hefur!
Saga Gunnars á Hlíðarenda er
vissulega dapurleg. Hann var vitur
maður og þess vegna góður maður,
friðsamur og óáleitinn við aðra.
En hvers vegna eignast hann þá
slíkan fjölda óvina?
Það er saga, sem alla tíð hefur
í sífellu endurtekið sig í heiminum:
hann ber af öðrum á mörgum svið-
um. Og ef nokkuð er til, sem er
ófyrirgefanlegt, þá er það að bera
af öðrum. Gunnar er hinn gjörfu-
legasti maður, fríður sýnum og
allra manna vígfimastur. Hann er
skáld og býr yfir svo miklum vits-
munum, að spekingurinn Njáll á
Bergþórshvoli gerir hann að besta
vini sínum. Þessi kappi er óþolandi
ögrun fyrir aðra metnaðargjarna
menn. Hann skyggir á þá. Það
verður því að gera hann höfðinu
styttri. En það reynist annað en
auðvelt. Þótt honum og félögum
hans sé gerð hver fyrirsátin eftir
aðrahafa þeir betur gegn ofurefli
liðs, sökum hugdirfsku og vígfimi.
Slíkt launsátur er auðvitað ekkert
annað upphaflega en fyrirhugað
morð á hættulegum keppinaut. En
svo fást löglegar afsakanir til þess
að hefna þeirra, sem hann fellir í
þessum átökum. Réttlætið var ekki
meira á þessum tímum blóðhefnd-
anna. Þetta gat því ekki endað með
öðru en útlegðardómi, samkvæmt
lögum í landinu.
Þótt mikilmenni í vestrænum
ríkjum séu tæpast dæmd fyrir að
bera af öðrum eru þau iðulega
myrt á andlegan hátt með lygum
og illu umtali. Það hefur sennilega
alltaf verið talið ófyrirgefanlegt
að bera verulega af öðrum. Það er
verðið, sem greiða verður fyrir
óvenjulega hæfileika. Þeir vekja
öfund.
Athyglisvert er með hve ólíkum
hætti fóstbræðurnir Gunnar og
Kolskeggur bregðast við útlegðar-
dómum sínum:
„Kolskeggur starir út á Eyjasund,
en Gunnar horfir hlíðarbrekku móti.
Hræðist þá ekki frægðarhetjan góða
óvinafjöld, þó hörðum dauða hóti.“
Það er bersýnilega kominn
ferðahugur í Kolskegg, enda hefur
hann vafalaust í hyggju að fram-
ast við hirðir erlendra konunga,
enda er hann frækn maður. En
öðru máli gegnir um Gunnar.
Hann kýs heldur dauðann. Því
vitanlega hlaut jafngreindum
manni að vera það fullljóst, að
með þeirri ákvörðun að fara hvergi
var hann að fella dauðadóm yfir
sjálfum sér. Hann var réttdræpur
úr því hann hlýddi ekki dómsúr-
slitum. Honum hefur vafalaust
verið það ljóst, að þótt hann kæmi
aftur eftir þriggja vetra útlegð
breytti það engu um hug óvina
hans. Öfundin sá um að halda
hatrinu á honum vakandi. Þess
vegna hefur hann ákveðið að vera
ekki að fresta þessu lengur. Það
skipti því að sjálfsögðu engu, þótt
Hallgerður neitaði honum um hár-
lokk sinn í stað brostins boga-
strengs. Honum var fyllilega ljóst,
að hann var að ganga á fund
dauðans. Hefnd hennar mistókst
því með öllu.
Jónas Hallgrímsson endar þetta
stórfenglega kvæði sitt á þessum
línum:
„Hugljúfa samt ég sögu Gunnars tel,
þar sem ég undrast enn á köldum söndum
lágan að sigra ógnabylgju ólma
algrænu skrauti prýddan Gunnarshólma.
Þar sem að áður akrar huldu völl,
ólgandi Þverá veltur yfir sanda.
Sólroðin líta enn hin öldnu fjöll
árstrauminn harða fögrum dali granda.
Flúinn er dvergur, dáin hamratröll,
dauft er í sveitum, hnipin þjóð í vanda.
En lágum hlífir hulinn verndarkraftur
hólmanum, þar sem Gunnar snéri aftur.“
Eins og við sjáum tekur að gæta
hér nokkurrar dulrænu hjá skáld-
inu. Hann lýsir því hvernig nátt-
úruöflin hafi eytt fögrum land-
kostum fornaldar og hve nú sé
ömurlegt þarna um að litast miðað
við fyrri fegurð landsins. Hann
sýnir okkur landið í augum sam-
tíma síns. Fyrr í kvæðinu hefur
hann óspart fyllt náttúruna hvers
kyns verum eða vættum, en hvern-
ig er umhorfs á hans eigin tímum?:
„Flúinn er dvergur, dáin hamratröll,
dauft er í sveitum, hnípin þjóð í vanda.“
Hér talar einn af Fjölnismönn-
um, hinum ungu og gáfuðu hug-
sjónamönnum Islands, sem vildu
lyfta þjóð sinni úr sinnuleysi
margra alda kúgunar og harðæris
til nýrrar og bjartari framtíðar.
Samanburðurinn við fornöldina
er því engin tilviljun. Skáldið vill
að þjóðin sæki þrótt í forna frægð,
vakni úr vonleysinu og dvalanum,
hristi af sér slenið og hefjist handa
að nýju og sýni með því að enn er
máttur í íslenskum mönnum. Jón-
as vissi nefnileg að Noregskon-
ungasögur Snorra Sturlusonar
höfðu átt ríkan þátt í að vekja
Norðmenn af sams konar dvala
sinnuleysis og dáðleysis, með þeim
árangri að þeir brutust undan
valdi Svía til fulls sjálfstæðis.
Sá sem þetta hripar hyggur, að
með því að lýsa því hvernig Gunn-
arshólmi einn standist válynd
veður og hvers konar spjöll náttúr-
unnar sé skáldið Jónas Hallgrims-
son að gefa samlöndum sínum og
samtímamönnum vonina um það,
að enn muni verða að finna hjá
þeim bestu einkenni, dug og kjark
hinna frægu, fornu kappa, þegar
hann segir:
„En lágum hlífír hulinn verndarkraftur
hólmanum, þar sem Gunnar snéri aftur“.
Hvort sem skáldið hefur haft
þetta í hug með þessum ljóðlínum
eða ekki getur enginn efast um,
að þetta hafi einmitt verið von
þessa göfuga föðurlandsvinar. Og
hefur bjartsýni hans ekki tekið af
allan vafa um það, að ástæða hafi
verið til að trúa á dug og mátt
íslenskra manna? Ég hygg að því
megi svara játandi.
Þetta verður nú að sinni látið
nægja um skoðun á efni þessa
kvæðis. Vonandi lætur enginn les-
andi sér koma í hug, að sá sem
þetta hripar sé með þessu að gefa
upp einhverja formúlu fyrir því,
hvernig eigi að skoða slíkt upp-
lestrarefni. Enda má ganga að því
vísu að ýmsir séu á margan hátt
á annarri skoðun um þetta efni en
hér hefur verið reynt að lýsa. Það
verður hver að finna sína eigin
aðferð til rannsóknar á texta sín-
um, hvort sem er í bundnu eða
óbundnu máli. Aðalatriðið, sem
hér er verið að reyna að vekja
athylgi á, er það, að enginn fáist
til að lesa opinberlega texta, sem
hann hefur ekki eftir bestu sam-
visku skoðað vandlega. Með upp-
lestri sínum hefur lesari sett sig í
spor skáldsins, sem skóp ritverkið
og verður því að afla sér allra
þeirra upplýsinga um það, sem
kostur er á. Hann verður að skilja
til hlítar allt sem hann les upp.
Ella er þess vart að vænta að
hlustendur hans skilji það sem
Hann les.
í næstu grein mun ég gera grein
fyrir upplestri þessa fræga kvæðis
Jónasar Hallgrímssonar, sem hér
að framan hefur verið skoðað
nokkuð efnislega.
Fornir pen-
ingar finnast
í Galfleu
Tel Afir, ísrael, 4. nóvember. AP.
Fornleifafræðingar í ísrael
hafa fundiö fornan sjóö gull—
og silfurpeninga fri því um 500
eftir Krist en elstu peningarnir
eru fri annarri öld fyrir KrisL
Peningarnir fundust i botni holu
sem fyllt var jarövegi, skammt
fri samkunduhúsi í Merot, 150
km noröaustur af Tel Aviv. Taliö
er aö holan hafi veriö notuö sem
söfnunarbaukur.
Dagblaðið Afa’arívsagði
flesta peningana frá árunum
395 til 640 eftir Krist en margir
þeirra eru þó yngri. Um helm-
ingur peninganna er gullpen-
ingar og eru þeir sagðir i mjög
góðu ásigkomulagi með læsi-
legu letri báðumegin. Dr. Zvi
Ilan, annar fornleifafræðing-
anna sem stjórnuðu uppgreftr-
inum, sagði i samtali við blaðið
að þessi Gyðingabær hefði
verið fjölmennur allt fram á
9. öld en þá hefði hann lagst í
eyði. „Fundurinn varpar ekki
aðeins ljósi á sögu Merot heldur
á sögu Gyðinga i Galíleu yfir-
leitt... Það er ljóst að þarna
var auðugt og vel skipulagt
þjóðfélag þar sem íbúarnir gátu
gefið töluverðar upphæðir til
samfélagsins," sagði Uan.
ANNA
sófanum er auðvelt að breyta í rúm þegar
gestberaðgarði.
Aöeins þarf aö taka sætispúðana úr og
fella síðan rúmiö fram.
Vandaö einlitt áklæði 85% bómull 15%
Rayon.
Verð 23a800a~
— 5% viö staðgreiðslu.
HAMRABORG 3, SÍMI. 42011, KÓPAVOGI