Morgunblaðið - 13.12.1985, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR13. DESEMBER1985
Norrænn þingmannafundur um kjarnorkuvopnalaus svæði:
Barnaskapur eða
framlag til friðar?
Afstaða Norðurlandaþjóða til kjarnorkuvopna hefur verið ofarlega á verkefnalista
norrænna stjórnmálamanna undanfarin misseri. Finnar og Svíar halda á loft tillögum
í þessu efni, sem ekki samrýmast aðild Danmerkur, íslands og Noregs að Atlantshafs-
bandalaginu. í Danmörku og Noregi hafa ríkisstjórnir borgaraflokkanna lent í minni-
hluta í kjarnorkumálum á þjóðþingunum. Utanríkisráðherrar Danmerkur og Noregs
hafa orðið að greiða atkvæði á annan hátt um þessi efni en vilji ríkisstjórnanna stend-
ur í raun til. Hér á landi er tekist á um það, hvort meirihluti ríkisstjórnarinnar dugi
til að styðja ákvörðun hennar um að sitja hjá á þingi Sameinuðu þjóðanna, þegar til-
laga um frystingu kjarnorkuvopna kemur til atkvæða þar.
Fyrir skömmu var efnt til fundar í Kaupmannahöfn, þar sem þingmenn hvaðanæva
af Norðurlöndunum hittust til að ræða um kjarnorkuvopnalaust svæði. Hér birtast
kaflar úr ræðum þeirra íslensku þingmanna, sem töluðu á fundinum í Kaupmannahöfn.
Eyjólfur Konráð Jónsson
Enginn vafi um
stefnu ísiands
Eyjólfur Konráð Jónsson, formað-
ur utanríkismálanefndar Alþingis,
greindi frá samþykkt Alþingis frá
því í vor, þegar allir flokkar sam-
einuðust um stefnu íslendinga í
afvopnunarmálum. Þar var ákveð-
ið að kanna samstöðu um og
grundvöll fyrir samningum um
kjarnorkuvopnalaust svæði í Norð-
ur-Evrópu. Gerði Eyjólfur þá grein
fyrir þessari samþykkt, að Norð-
ur-Evrópa næði a.m.k. yfir Norð-
urlönd, eyjar á norðanverðu Atl-
antshafi og Norður-Þýskaland,
þ.e.a.s. Norður-Evrópusléttuna og
allt frá Grænlandi til Úralfjalla í
Sovétríkjunum. Undir lok ræðu
sinnar sagði Eyjólfur Konráð
Jónsson:
„Vissulega hljótum við íslend-
ingar að leggja áherslu á að gaum-
gæfilega verði könnuð hugmyndin
um kjarnorkuvopnalausa Norður-
Evrópu. Enda eru allar umræður
um kjarnorkuvopnalaus svæði til-
gangslausar, nema um sé að ræða
gagnkvæmni og alþjóðlegt eftirlit.
Raunar er sú skoðun ekki ný af
hálfu íslendinga frekar en svo
margra annarra sem raunsætt líta
á málin. Get ég þar m.a. vitnað til
ummæia ólafs Jóhannessonar,
fyrrverandi forsætisráðherra og
utanríkisráðherra, í skýrslu til
Alþingis 1983, en þar sagði hann
að formlegur milliríkjasamningur
varðandi kjarnorkuvopnalaus
Norðurlönd „hlýtur því eingöngu
að koma til greina i víðara sam-
hengi þar sem fjallað er um raun-
verulega tryggingu þjóða Evrópu
fyrir auknu öryggi"
Vissulega var það bæði mikið
og vandasamt verk að ná fullri
samstöðu allra íslenskra stjórn-
málaflokka um þessi mikilvægustu
málefni mannkyns, en það tókst
og þess vegna þarf enginn að velkj-
ast í vafa um stefnu íslendinga í
afvopnunar- og kjarnorkumálum.
Hún er skýr: Kjarnorkuvopnalaust
svæði á norðurslóðum verður að
ná lengra en til Norðurlanda og
vera liður í gagnkvæmum samn-
ingum sem ná til ríkja Varsjár-
bandalagsins.
íslensk stjórnvöld hafa þannig
bakhjarl í ályktun Alþingis sem
skylt er að kynna öllum sem ræki-
legast, og þá auðvitað ekki síst
öðrum þjóðum Norðurlanda.
í gin úlfsins
Jón Baldvin Hannibalsson, for-
maður Alþýðuflokksins, lauk ræðu
sinni á þessum orðum:
„Svo mörg lömb hafa horfið í
gin úlfsins, að þau sem eftir lifa
ættu að vita, að úlfurinn er þrátt
fyrir allt hættulegur. Litlu lömbin
tryggja ekki öryggi sitt með því
að taka sig út úr hjörðinni — eitt
og eitt í einu — og semja við úlf-
inn. Úlfurinn étur þá bara eitt og
eittíeinu.
Hugmyndin um „kjarnavopna-
laust svæði á Norðurlöndum" er
þess vegna ekki góð — út frá sjón-
armiði lambsins — en býsna
freistandi, út frá sjónarmiði úlfs-
ins.
— Hún er pólitískt barnaleg,
— hún er hernaðarlega hættuleg
— og siðferðilega — gagnvart
samábyrgð með hinum lömbun-
um — er hún beinlínis vafasöm.
Hvað eigum við þá að gera?
Við eigum að halda ró okkar —
og forðast að fara á taugum.
Við eigum að standa saman —
einn fyrir alla, allir fyrir einn.
Auðvitað vilja friðsamar lýðræðis-
þjóðir bægja frá dyrura sínum
kjarnavopnavánni. Það hljótum við
að gera í gagnkvæmum samningum:
Um að fjarlægja kjarnaeldflaug-
Jón Baidvin Hannibalsson
arnar beggja megin víglínunnar;
um stöðvun á framleiðslu og til-
raunum með k-vopn; um afvopnun
og samdrátt herja beggja aðila.
Önnur leið er ekki fær, nema á
kostnað frelsis og mannréttinda.
Um það snýst þessi deila.
Ef við viljum semja um kjarna-
vopnalaus svæði, þá gerum við það
í samvinnu við bandalagsþjóðir
okkar. Tilgangurinn væri auðvitað
sá, að eldflaugarnar, sem nú er
beint að skotmörkum í V-Evrópu,
yrðu fjarlægðar. Það heitir kaup
kaups.
Einhliða yfírlýsingar eru til þess
eins fallnar að slá vopnin úr hönd-
um okkar, áður en sest er að
samningaborði, og eyðileggja
samningsstöðu lýðræðisríkjanna.
Við eigum val.
En valið stendur ekki um: Stríð
eða frið. Við kaupum ekki friðinn
hvaða verði sem er.
Valið stendur um: Frið með frelsi
— eða ánauð.
ófrjálsir menn eru ekki til friðs.
Frelsið er frumburðarréttur
mannsins. Sviptirðu hann frelsinu,
mun hann reyna að endurheimta
það, með góðu eða illu.
Enginn veit hvað átt hefur fyrr
en misst hefur.
Fólki, sem lengi hefur búið við
öryggi velferðarríkisins, hættir til
að vanmeta það, þangað til menn
þurfa á því að halda sjálfir. Það
skilja allir góðir sósíaldemókratar
flestum öðrum betur."
Ólafur G. Einarsson
Staöa íslands
Ólafur G. Einarsson, formaður
þingflokks Sjálfstæðisflokksins,
sagði meðal annars:
„Þegar rætt er um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norðurlöndum
hefur það ekki alltaf legið skýrt
fyrir hvort hugmynda- og tillögu-
smiðir hafa viljað telja fsland til
Norðurlandanna í þessu samhengi.
Að mínu mati hlýtur þó fsland að
skoðast hluti af Norðurlöndunum
í þessu efni eins og öðrum. Ekki
síst er það óhæfa, að telja ísland
ekki til Norðurlanda í þessu sam-
hengi, sé kjarnorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndum jafnmikil-
vægt framlag til friðar og öryggis
í heiminum og sumir vilja vera
láta.
Spurningin sem íslendingar
standa frammi fyrir þegar rætt
er um kjarnorkuvopnaíaust svæði
er einfaldlega þessi: Eiga íslend-
ingar með einhliða yfirlýsingu og
í samfloti með öðrum Norður-
landaþjóðum að lýsa því yfir í eitt
skipti fyrir öll að þeir muni aldrei
heimila flutning kjarnorkuvopna
til landsins?
Þegar þessari spurningu er svar-
að þurfa menn að huga að því
hverju það breyti fyrir lslendinga
að lýsa þessu yfir. Stuðlar það að
friði í heiminum? Eykur það ör-
yggi þeirra sjálfra? Hefur það í
för með sér að ríki, sem nú beinir
kjarnorkueldflaugum á ísland,
snýr þeim eitthvað annað? Er
ástæða til að binda hendur sínar
á þennan hátt í eitt skipti fyrir
öll í stað þess að hafa það frálsræði
sem íslensk stjórnvöld hafa nú?
Ég skal hreinskilnislega viður-
kenna það að svörin við þeim
spumingum, sem ég varpaði fram,
ber öll að sama brunni: Það er
óskynsamlegt að fórna því ástandi,
sem nú ríkir, á altari óvissunnar.
Of mikið er i húfi og of litlar vonir
bundnar við það, að einhliða yfir-
lýsing Norðurlandanna dragi úr
hættu á kjarnorkuárás á þau.
Hvers vegna skyldum við treysta
á einhliða yfirlýsingar í þessum
efnum hér á Norðurlöndum, þegar
við hvetjum til þess að afvopnun
annars staðar fari fram með gagn-
kvæmum hætti? Hvers vegna
vænta menn svo mikils af því að
þjóðir, sem ekki ráða yfir neinum
kjarnavopnum, lýsi því yfir, að
þær ætli að vera kjarnorkuvopna-
lausar?
Segir sagan okkur, að það sé það
skynsamlegasta, sem menn gera,
til að tryggja eigið öryggi og ann-
arra að afsala sér vörn með þeim
vopnum, sem öflugust og ógn-
vænlegust eru talin. Frumskilyrð-
ið er auðvitað að gagnkvæmni ríki
um afvopnun hér um slóðir eins
og annars staðar."
Guðrún Agnarsdóttir
Vopn leysa
ekkivandann
Guðrún Agnarsdóttir, þingmaður
Kvennalistans, sagði meðal ann-
ars:
„Kvennalistinn stefnir að sam-
félagi, þar sem virðing fyrir lífi
og sameiginleg ábyrgð eru lögð til
grundvallar. Við erum ekki þeirrar
skoðunar, að unnt sé að leysa úr
mannlegum vandamálum með
vopnum og við viljum, að öll hern-
aðarbandalög séu leyst upp, við
viljum allsherjarafvopnun og frið.
Við viljum tryggja, að aldrei
verði leyft að koma kjarnorku-
vopnum fyrir á íslandi, að efna-
hagslögsaga íslands verði friðlýst
fyrir kjarnorkuvopnum og kjarn-
orkuknúnum farartækjum.
Við mótmælum því harðlega, að
geislavirkum efnum og eiturefnum
skuli sökkt í hafið. Við erum þeirr-
ar skoðunar, að alþjóðalög, sem
leggja bann við slíku háttalagi,
eigi að vera ofarlega á dagskrá og
hljóti að vera mál, sem allar þjóðir
geti sameinast um, hvað sem líður
þátttöku í bandalögum eða stjórn-
málaskoðunum.
Kvennalistinn styður heilshugar
tilraunir til að koma á þeirri skip-
an, að öll Norðurlönd, lofthelgi
þeirra og lögsaga, verði lýst kjarn-
orkuvopnalaust svæði, og að þjóð-
irnar lofi því, að hafa hvorki né
framleiða slík vopn innan landa-
mæra sinna.
Auk þess viljum við, að Norður-
lönd komi á fót eftirliti með því
að reglum um kjarnorkuvopna-
laust svæði sé framfylgt og hafi
sjálf úrslitavald um það, hvernig
eftirlitinu sé hagað.
Slíkar tillögur verða hvorki
samþykktar né framkvæmdar
nema löndin nái samkomulagi um
ýmis skilgreiningaratriði svo sem
eins og það, hvað séu kjarnorku-
vopn, hvað séu yfirráðasvæði og
hver séu mörk þeirra svæða,
hvernig eftirliti skuli háttað
o.s.frv. Um þessi atriði verðum við
óhjákvæmilega að fjalla og við
getum greitt úr þeim.
Þótt ísland hafi vissa sérstöðu
meðal Norðurlanda, þegar litið er
til hermála, þá er hvergi að finna
kjarnorkuvopn á norrænu landi.
Með aðild sinni að samningnum
um bann við dreifingu kjarnorku-
vopna hafa öll Norðurlöndin skuld-
bundið sig til að nota hvorki né
útvega sér slík vopn.
í samráði við samherja
Birgir Isl. Gunnarsson, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins, vísaði
til tillögunnar um afvopnunarmál,
sem samstaða náðist um á þingi í
maí síðastliðnum og gerði svo-
fellda grein fyrir efni hennar:
„Hvatt er til að kannaðir verði
möguleikar fyrir samningum um
kjarnorkuvopnalaus svæði í Norð-
ur-Evrópu á landi, í lofti og á
hafinu og verði það liður í sam-
komulagi til að draga úr vígbúnaði
og minnka spennu. Með Norður-
Evrópu er í tillögunni átt við lönd
í Norður-Evrópu frá Úralfjöllum
til Grænlands, þ.e. lönd sem eru
þátttakendur í Atlantshafsbanda-
laginu, Varsjárbandalaginu eða
eru hlutlaus og væru reiðubúin að
ganga til slíkra samninga. Hug-
myndin um kjarnorkuvopnalaus
svæði á Norðurlöndum er þannig
tengd víðtækara samkomulagi eða
m.ö.o. hafnað er hugmyndum um
einhliða yfirlýsingu eða ákvarðan-
ir Norðurlanda í þessum efnum.
Þegar talað er um víðtækara
samkomulag hljóta augu manna
að beinast að hinu mikla víghreiðri
Sovétmanna á Kolaskaga og við
Eystrasalt. Skilyrði þess að yfírlýs-
ing um kjarnorkuvopnalaus Norð-
urlönd hafi eitthvert gildi er að
slík vopn sem beina má til Norður-
landa verði fjarlægð. Allir vita að
á engu Norðurlandanna eru kjarn-
orkuvopn. Það er auðvitað mikil-
væg staðreynd.
Þrjú Norðurlandanna, ísland,
Danmörk og Noregur, eru í Atl-
antshafsbandalaginu, því varnar-
bandalagi, sem varðveitt hefur frið
í Evrópu í 36 ár og er það eitt
lengsta friðartímabil í sögu Evr-
ópu. Við viljum njóta góðs af þessu
bandalagi, en einn af hornsteinum
þess er að litið er á bandalagssvæð-
ið sem eina heild, það er sameigin-
legt varnarsvæði. Allar umræður
um kjarnorkuvopnalaus svæði á
Norðurlöndum hljóta því að fara
Birgir ísl. Gunnarsson
fram í samráði við samherja okkar
i Atlantshafsbandalaginu og verða
liður í þeirri óhjákvæmilegu
stefnu bandalagsins að draga úr
kjarnorkuvopnakapphlaupinu.
Samstaða á Vesturlöndum innan
Atlantshafsbandalagsins um mál
af þessu tagi er grundvallaratriði
að mínu mati. Eg vil geta um í
þessu sambandi, að fyrir nokkrum
vikum kom til Islands Michel
Voslensky, sovéski sagnfræðingur-
inn sem nú býr á Vesturlöndum
og ritaði hina frægu bók Nomen-
klatura. Hann starfaði um árabil
í innsta hring sovéska kerfisins og
þekkir það út og inn. Hann sagði:
„Sovétríkin leita eftir pólitískum
áhrifum á Vesturlöndum og helst
pólitískum yfirráðum. Ein helsta
leiðin til að ná þeim markmiðum
er að brjóta niður samstöðu Vest-
urlanda, kljúfa þau hvert frá öðru
og gera Vestur-Evrópu þannig í
heild veika og auðveldari við-
fangs.“
Einhliða yfirlýsing Norðurlanda
um kjarnorkuvopnalaus svæði,
sem ekki væri í samræmi við heild-
arvarnarstefnu Atlantshafs-
bandalagsins, væri þannig einn
þáttur í sundrungu Vestur-
Evrópu, líkleg til að skapa óróa
og tortryggni og því í reynd ekki
líkleg til að auka friðarlíkur í
heiminum."
Mun vekja traust
Kristín Kvaran, Bandalagi jafn-
aðarmanna, sagði:
„Bandalag jafnaðarmanna legg-
ur á það sérstaka áherslu að vinna
að friði og afvopnun. Það fé, sem
með því sparast, ef dregið er úr
framleiðslu vopna, má nota til að