Morgunblaðið - 13.12.1985, Blaðsíða 60

60
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR13. DESEMBER1985
Efnahagur nýrrar
þjóðar — Kenýu
2. grein
— eftir Kjartan
Jónsson
Kenýa er ný þjóð, aðeins fárra
áratuga gömul. I landinu býr fólk
af ótal þjóðflokkum, sem hver er
þjóð út af fyrir sig með sérstaka
menningu og móðurmál. Það er því
, mikil byling, sem orðið hefur á
högum þessa fólks, að vera steypt
saman í nútímaþjóðféiag, sem að
flestu leyti er mjög frábrugðið
gamla ættflokkasamfélaginu.
Á fáum áratugum er komið til
sögunnar nýtt efnahagskerfi pen-
inga í stað vöruskipta.
*
Aður fyrr
í byrjun aldarinnar lifðu flestir
af kvikfjárrækt og/eða smáakur-
yrkju og voru sjálfum sér nógir
um flesta hluti, enda voru kröfurn-
ar til gæða þessa heims litlar. Þó
* voru nokkrir, sem stunduðu versl-
un, aðallega Arabar, sejn bjuggu
við strönd Indlandshafsins. Þeir
fóru í langa verslunarleiðangra
inn í landið, fyrst og fremst í leit
að fílabeini og seldu þá ýmsan
varning á ferðum sínum s.s. skelj-
ar, sem notaðar voru til skreyt-
inga, vefnaðarvörur og krydd.
Nýlendutíminn
" Þegar landið var gert að bresku
verndarsvæði og síðar nýlendu,
hvöttu stjórnendur þess breska
þegna til að flytjast þangað og
gerast bændur, því að nóg væri til
af ódýru og góðu landi. Ekki leið
á löngu áður en landnemar fóru
að streyma til landsins. Þeir lögðu
undir sig hálöndin umhverfis
Nairóbí, því að loftslagið þar var
svalt og jörðin frjósöm. Þarna
brutu landnemarnir mikil lönd til
ræktunar og settu á stofn stóra
búgarða og plantekrur.
Með komu Evrópumanna kom
stjórnsýsla að evrópskri fyrir-
mynd, sjúkrahús, skólar og þörf
fyrir ýmsan hvítra manna vaming,
sem þeir töldu nauðsynlegan. A
þennan hátt skapaðist smám
saman markaður og þar með
grundvöllur fyrir smáiðnað. En
efnahagur nýlendunnar grundvall-
aðist fyrst og fremst á því að fram-
leiða hráefni fyrir verksmiðjur
Englands. Tekjur landsins voru
mestar af útflutningi á kaffi, tei,
sísal (notað í snæri og kaðla) og
pyrethrum (planta, sem inniheldur
efni, sem notað er m.a. í skordýra-
eitur).
Á 6. áratug aldarinnar reyndi
nýlendustjórn Kenýu að efla efna-
hag landsins með ýmsu móti til
að freista þess að gera landið
efnahagslega sjálfstætt og efla
velmegun. í stórum dráttum var
" staðan sú, að hvítir bændur og
stjórnsýslumenn efnuðust vel á
kostnað ódýrs vinnuafls hinna
innfæddu. Margir lifðu enn á sama
hátt og forfeður þeirra. Vegna þess
að yfirvöld höfðu ekki mikið fé til
ráðstöfunar, reyndu þau að laða
að erlent fjármagn. Það tókst vel
og útibúum ótal erlendra fyrir-
tækja var komið á fót.
Nútíminn
i Þegar efnahagslíf landsins nú á
tímum er athugað, verður það
fljótt ljóst, að engar grundvallar-
breytingar hafa átt sér stað frá
því landiö fékk sjálfstæði. Enn er
landbúnaður aðalatvinnuvegurinn
og landbúnaðarvörur helsta tekju-
lind þjóðarbúsins.
Krafan um sjálfstæði landsins
» kom fyrst og fremst frá jarðlausu
fólki, sem var afkomendur þeirra,
„íslendingar hafa einn-
ig lagt svolítið af mörk-
um, sérstaklega innan
samvinnuhreyfingarinn-
ar, en um árabil hafa
íslendingar starfaö við
aö efla kaupfélög víös
vegar um landið og
hjálpað til við að koma
á fót smáiðnaði. Fisk-
veiðar hafa verið
kenndar í Mombasa og
íslenskir kristniboðar
hafa byggt fjóra skóla í
Pókothéraði.“
sem flæmdir voru burt af landi
sínu við komu landnemanna. Sumt
af því myndaði skæruliðahreyfing-
ar eins og Mau Mau til þess að
fylgja kröfum sínum eftir.
Þegar ljóst var að landið fengi
sjálfstæði seldu flestir landnem-
anna jarðir sínar. Nokkrum þeirra
var skipt á milli landleysingja, en
flestar fóru óskiptar í hendur
innfæddra manna í lykilstöðum,
þannig að í rauninni er gæðum
landsins enn illa skipt á milli
þegnanna. Nú eru það fáir inn-
fæddir stórbændur og embættis-
menn, sem hagnast á kostnað
lágra launa almennings í stað
hvítra áður.
Varðandi uppbyggingu iðnaðar
og nýrra atvinnugreina, er vanda-
málið enn það sama og áður, þ.e.
skortur á fjármagni, innlendu og
erlendu. Af þeim sökum er ströng-
um aðhaldsreglum beitt við notkun
erlends gjaldeyris og mikil áhersla
lögð á uppbyggingu innlends iðn-
aðar til þess að spara gjaldeyri og
skapa atvinnu. Enn eru það erlend
fyrirtæki, sem mynda uppistöðu
iðnaðarins. Þeim er mörgum
stjórnað af Indverjum, en þeir eru
mjög aðsópsmiklir í viðskiptum
landsins og eiga geysimörg fyrir-
tæki og verslanir.
Það er stefna stjórnvalda, að
„Simpansapi I dýragarðinum í Na-
iróbí.“
afrískir íbúar landsins taki við
stjóm erlendra fyrirtækja smátt
og smátt og að þeim verði gert
kleift að kaupa hlutabréf í þeim
og eignist meirihluta í þeim, er
fram líða stundir. Þetta er gert
með aukinni menntun og lánafyr-
irgreiðslu peningastofnana, sem
veita nú einnig lán til uppbygging-
ar nýrra fyrirtækja.
Enn er efnahagslíf landsins
mjög háð eftirspurn markaða
Vesturlanda eftir landbúnaðaraf-
urðum þess, s.s. kaffi og tei, sem
eru fullunnar í verksmiðjum þar.
Þetta er mjög slæmt, því að mark-
aðsverð breytist ár frá ári og háir
verndartollar eru á fullunnum
vörum í Evrópu, auk þess sem
alþjóðasamtök kaffiframleiðenda
úthluta landinu ákveðnum sölu-
kvóta á vestrænum markaði ár-
lega, en kaffi er verðmesta útflutn-
ingsvara landsins. Kaffikvóti
landsins er hvergi nærri fullnægj-
andi og því hafa yfirvöld reynt að
komast inn á nýja markaði í Afr-
íku og Asíu og fer útflutningur á
iðnaðar- og landbúnaðarvörum
þangað sívaxandi.
Nýjar leiðir
Ýmislegt hefur verið gert til
þess að gera efnahagslífið fjöl-
„Af maísakri. Mafs er aðalfæða
Kenýumanna.“
breyttara og óháðara markaðs-
verði örfárra landbúnaðarvara.
Mikil áhersla hefur verið lögð á
eflingu ferðamannaþjónustu. Nú
hafa fjölmörg hótel verið byggð
víðs vegar um landið og einnig
tveir alþjóðaflugvellir. Þannig að
nú er orðin mjög góð aðstaða til
að taka á móti ferðamönnum, enda
hefur landið margt upp á að bjóða,
sem ferðamenn sækjast eftir. Má
þar nefna stóra þjóðgarða með
alls kyns villidýrum, fallegt land,
stöðugt veðurfar, nóg af sól og
góðum baðströndum. Nú er svo
komið, að ferðamannaiðnaðurinn
er kominn í annað sæti í gjaldeyr-
isöflun landsins, en enn eru það
erlendir aðilar, sem hagnast mest
á honum.
Eitt af því, sem hefur gefist vel
á síðustu árum eru samsetningar-
verksmiðjur bíla erlendra fyrir-
tækja. Þetta hefur sparað mikinn
gjaldeyri og skapað mörg ný störf
og því minnkað örlítið það mikla
atvinnuleysi, sem ríkir í landinu.
Til að vernda og efla þennan iðnað
hafa verið settir mjög háir tollar
á alla innflutta bíla.
Vandamál
Fjárlög ríkisins eru ekki há,
þegar það er haft í huga, að íbúar
landsins eru um 20 milljónir tals-
ins, eða á stærð við fjárlög smá-
þjóðar eins og íslands. Það hlýtur
að vera hverjum manni Ijóst, að
það fjármagn, sem ríkisstjórnin
hefur, hrekkur hvergi til að byggja
upp heilbrigðiskerfi, sem víða er
mjög bágborið, menntakerfi, sem
einnig er mjög ófullkomið, vatns-
kerfi, opinbera þjónustu o.s.frv.
Því hefur víða verið leitað eftir
efnahagsaðstoð og þiggur landið
margra milljarða króna aðstoð frá
ríkisstjórnum ýmissa landa, s.s.
Bretlands, Hollands, Svíþjóðar,
Noregs o.m.fl. Kirkjur og kristni-
boðsfélög veita einnig mjög mikla
hjálp.
íslendingar hafa einnig lagt
svolítið af mörkum, sérstaklega
innan samvinnuhreyfingarinnar,
en um árabil hafa íslendingar
starfað við að efla kaupfélög víðs
vegar um landið og hjálpað til við
að koma á fót smáiðnaði. Fiskveið-
ar hafa verið kenndar í Mombasa
og íslenskir kristniboðar hafa
fjóra skóla í Pókothéraði.
undanförnum árum hefur
efnahagsvöxtur landsins verið um
3,5%, sem er þokkalegur árangur,
en nú standa stjórnvöld frammi
fyrir því vandamáli, að þegnunum
fjölgar sífellt hraðar og er nú svo
komið, að Kenýumönnum fjölgar
hraðar en íbúum nokkurs annars
lands í heiminum eða um 4,2% á
ári, sem þýðir, að á þessu ári má
vænta þess að um 840 þúsund nýir
landsmenn fæðist. Þetta þrýstir
mjög á stjórnvöld að auka mat-
vælaframleiðsluna og skapa ný
störf. Ef sú þróun heldur áfram,
að fólksfjölgun verði meiri en
efnahagsvöxturinn, stefna efna-
hagsmál landsmanna i óefni.
Stjórnvöld gera nú ýmislegt til að
vinna gegn þessari miklu fólks-
fjölgun, en illa gengur. Svo virðist
sem fylgni sé á milli takmörkunar
barneigna og æðri menntunar, en
enn sem komið er er langskólanám
forréttindi tiltölulega fárra útval-
inna.
Framtídarhorfur
Um framtíðarhorfur efnahags-
ins er erfitt að spá. Á miklu ríður
að hægt verði að minnka fólks-
fjölgunina, efla menntun og út-
flutningsiðnað landsins. Það er
hætt við að ólga magnist í þjóð-
félaginu, ef stórjörðum verður ekki
skipt í auknum mæli á milli land-
lausra manna, sem gera tilkall til
jarðanna. Verði hægt að takast á
við þessi vandamál af festu og með
árangri, á efnahagurinn alla
möguleika á því að eflast.
Kjartan Jónsson er trúboði í
Kenýu og skrifar greinar i Morg-
unblaðið um land og þjóð.