Morgunblaðið - 13.12.1985, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR13. DESEMBER1985
Ríó í essinu sínu
Skólaganga
Hljómplötur
ÁrniJohnsen
Lengi getur vont versnað eru
skemmtileg öfugmæli þegar
fjallað er um félagana í Ríó tríói
og söngferil þeirra á tveggja ára-
tuga tímabili, því staðreyndin er
að þeir hafa sífellt orðið betri
og betri í slagnum við tímans
tönn. Og voru þeir þó ærið góðir
hérna um árið. I kjölfarið á
maraþontónleikum þeirra vetur-
langt í Broadway sl. vetur ákváðu
þeir félgar að gefa út nýja plötu,
en nokkur ár eru nú liðin síðan
þeir félagar þrykktu lögum síð-
ast á plötu. Lögin eru úr ýmsum
áttum að vanda og að sjálfsögðu
ræstu þeir út Jónas Friðrik og
útkoman er dúndur-Ríóplata þar
sem fingraför Gunnars Þórðar-
sonar koma einnig við sögu, því
eiginlega er hann orðinn fastur
liður sem fjórði maðurinn í
þriggja manna tríói. Jónas Frið-
rik skilaði léttum grínvísum, ást-
arljóðum og ádeilu eins og hon-
um er lagið.
Það er vel lagt i Lengi getur
vont versnað og eins og vera ber
hjá Ríó tríói er hörkustuð á plöt-
unni hjá þeim félögum og víst
er að þeir hrífa áheyrendur með
sér í léttum leik, söng og gleði.
Ef tiplað er á nokkrum lögum
plötunnar, sem eru ellefu talsins,
þá má nefna fyrsta lagið, Lengi
getur vont versnað. Þar er á
ferðinni fjörugt og skemmtilega
útsett lag og textinn fjallar á
hæverskan hátt um vanda líð-
andi stundar. í Svanasöng sjáv-
arútvegsins hefur Jónas Friðrik
gert eitt stykki kvótatexta við
þekkt lag Everts Taube. Þá er
Lítið lag um ást, þar sem Helgi
Pétursson syngur á listrænan
hátt ljúft lag. Dans um ágústnótt
er texti Jónasar Friðriks með
kunnu sænsku lagi eftir Ander-
son, en þar ber það nafnið Der
gár en dans pá Sunnanö. Sjóar-
inn og mærin er smellinn kven-
nafarstexti og síðasta lag á hlið
tvö, Var ekki partý, er hörku
reglulega af
ölhim
fjöldanum!
rokklag með blústilþrifum. Á
hlið B er stóra bjórsmyglið út-
fært í smáatriðum og þá ber að
lag eftir ólaf Þórðarson, bráð-
fallegt lag sem heitir Þetta er
sumarlag. Ber það fyllilega nafn
með rentu. Ástin og þögnin heitir
texti Jónasar Friðriks við eitt
Taube-lagið enn, en alls eru þau
þrjú á plötunni, það þriðja er
Sofnaðu nú, en einnig er skylt
að nefna lagið Guð hvað ég er
góður, lag Bare og texti Jónasar
Friðriks sem er eitt allsherjar
hól með gamansömu ívafi og
sjálfsháði.
Það er mikill fengur að þessari
plötu Ríó tríós og má reyndar
segja það um allan þátt þeirra í
íslensku tónlistar- og menning-
arlífi, því þeir hafa staðið í
fremstu víglínu varnar íslenskr-
ar tungu með því að syngja ís-
lenska texta í gegn um þykkt og
þunnt. Þeir hafa um langt árabil
haft sérstöðu í flutningi vísna-
söngs, því þeir hafa náð til svo
margra og brúað á sinn hátt bilið
milli dægurlagsins og vísunnar.
Vonandi eru þeir ekki af baki
dottnir, enda rétt að volgna
miðað við aldur. Upptaka á Lengi
getur vont versnað er mjög góð
og í alla staði sýnt að til plötunn-
ar er vandað. Hún er því í stuttu
máli hinn eftirsóknarverðasti
gripur, hvorki of hátíðleg né of
ærslafengin, en spannar vítt svið
hins breiða fjölda tónlistarunn-
enda á íslandi, vönduð plata,
fjölbreytt og skemmtileg.
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Stefán Aðalsteinsson og Grétar Ei-
ríksson: Fuglarnir okkar. Bókaút-
gáfan Bjallan, 1985.71 bls.
Bókaútgáfan Bjallan gefur nú út
bók um íslenska fugla, sem er
„skrifuð til fróðleiks og skemmt-
unar börnum og unglingum, en
vonandi geta þeir sem eldri eru
notið hennar líka“, eins og segir í
formála.
f bókinni er gerð grein fyrir 35
fuglum og er það að sögn höfunda
um helmingur fuglategunda sem
að staðaldri verpa á Islandi. Grein-
argóð lýsing er á hverjum fugli,
útliti hans, lífsháttum og sérkenn-
um, auk þess sem gripið er niður
í þjóðtrú og þjóðsagnir varðandi
hann og stundum er gamalkunnur
kveðskapur látinn fylgja. Litmynd
er af hverjum fugli, stundum raun-
ar fleiri en ein. I sumum tilvikum
er mynd af hreiðri fuglsins með
eggjum eða ungum.
Texti er til þess að gera stuttur,
1—3 bls, hnitmiðaður, án þess að
vera samanþjappaður, skýr og
skemmtilegur aflestrar. Málfar er
prýðisgott, en ekki þyngra en svo
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Ólafur H. Kristjánsson: Héraðsskól-
inn að Reykjum 1931—1981. 260
bls. Örn og Órlygur hf. 1985.
»Saga skólans, kennara- og
nemendataU, stendur á titilblaði
þessarar bókar. Héraðsskólinn á
Reykjum í Hrútafirði var fyrst
settur 1931. Raunar nær saga þessi
lengra aftur því ólafur H. Krist-
jánsson rekur áður sögu alþýðu-
fræðslu í héruðum þeim sem stóðu
að stofnun Reykjaskóla; það er að
segja Strandasýslu og Húnavatns-
sýslu. Skólahald hófst á ýmsum
stöðum þar um slóðir á seinni
hluta 19. aldar. ólafur getur þess
að ungmennafélögin hafi frá upp-
hafi lagt áherslu á almenna
menntun og vakið þann áhuga sem
síðar leiddi til stofnunar héraðs-
skólanna. Það var svo á þriðja
áratugnum sem áhugamenn í
Strandasýslu og Húnavatnssýslu
tóku í alvöru að hugleiða stofnun
skóla sem standa mætti til fram-
búðar; en fyrri skólar höfðu sumir
verið framtak einstaklinga og
lagst niður þegar þeirra naut ekki
lengur við.
Og Reykjaskóli varð að veru-
leika. Athyglisvert er — og raunar
stórfróðlegt séð frá sjónarhóli
dagsins í dag — að frumkvæðið
að stofnun þessa skóla kom alger-
lega frá heimamönnum. Fyrir fá-
tæk byggðarlög í kreppu var þetta
engin smáframkvæmd. Ríkis-
stuðning nokkurn hlaut skólinn en
að öðru Ieyti urðu heimamenn að
taka þetta á sínar herðar. Fyrsta
skólanefndin var meðal annarra
skipuð bændum tveim. Annar
þeirra, Þorsteinn á Reykjum, átti
land að Reykjatanga þar sem skól-
anum var valinn staður. Þetta voru
tímar naumra fjármuna en auð-
ugra hugsjóna. Og skólahald fór
af stað.
Síðan valt á ýmsu um gengi skól-
ans. Árið 1940 var hann t.d. her-
tekinn af Bretum. Þótt þeir slepptu
honum fljótlega veittist erfitt að
ná honum upp úr öldudal þeim sem
hernámið hafði valdið. Árið 1956
var svo komið að tvísýnt þótti um
framhaldið. Skólahúsið var þá t.d.
mjög illa farið sakir ónógs við-
að varla er ofraun stálpuðum,
greindum börnum.
Myndirnar eru alveg einstaklega
vel gerðar og hefur tekist mætavel
til um prentun jæirra. Þær eru
sannarlegt augnayndi og sérstak-
lega gaman að bera saman mynd
og ritaða lýsingu fuglsins.
í formála segjast höfundar hafa
valið fugla í bókina „með það í
huga að þeir væru algengir, en auk
þess eru teknar með tegundir sem
eru sérstæðar fyrir ísland og fugl-
ar sem eru fulltrúar fyrir skyld-
leikahópa eða kjörlendishópa".
Ekkert hef ég við valið að at-
huga, enda ætti að vera vel fyrir
því séð þar sem hinn alkunni fugla-
fræðingur Ævar Petersen leið-
beinandi þar um, auk þess sem
Arnþór Garðarsson prófessor var
með í ráðum.
Þess má raunar geta að myndir
eru af 38 fuglum, þó einungis sé
fjallað um 35 í texta, og allmargra
fleiri fugla en hinna 35 er getið til
að benda á skyldleika þeirra við
þá skrifað erum.
Textinn er samin af Stefáni
Aðalsteinssyni, en langflestar
myndanna eru teknar af Grétari
Eiríkssyni. Sérstök ástæða er til
að geta hönnuðar bókarinnar,
Friðriku Geirsdóttur, svo vel og
halds. En þá kom Ölafur H. Krist-
jánsson að skólanum og tók þar
við stjórn. Hefst þá »síðasti
kaflinn í sögu skólans og að sumu
leyti hinn glæsilegasti*, segir í
ritinu Húnaþing. ólafur stjórnaði
skólanum síðan svo lengi sem saga
þessi nær til eða þar til hann var
orðinn hálfrar aldar gamall. Lang-
ur tími hlýtur það að teljast í sögu
íslensks skóla.
En ólafur H. Kristjánsson hafði
komið við í Reykjaskóla áður en
hann hóf þar skólastjórn því hann
var einn af fyrstu nemendum skól-
ans. Því getur hann af eigin raun
lýst fyrstu skólasetningunni. En
hún var nokkuð sérstæð.
Stofnun skóla af þessari stærð
var að sjálfsögðu stórviðburður í
þá daga, en skólinn var settur um
hávetur, 7. janúar 1931. Ferðalög
um landið voru þá tafsöm á slíkum
árstíma svo ekki sé meira sagt
þannig að viðkomandi yfirvöld í
Reykjavík veigruðu sér við að ferð-
ast alla leið norður i Hrútafjörð
þó tilefnið væri ærið. En þá vildi
svo til að útvarpið hafði tekið til
starfa fáeinum dögum áður. Og
þegar þar við bættist að skólinn
hafði eignast útvarpstæki var ekki
úr vöndu að ráða. Daginn fyrir
skólavígslu barst Þorsteini á
Reykjum svohljóðandi skeyti frá
fræðslumálastjóra: »Útvarp til
Reykjaskóla fastráðið á morgun
kl. 4 síðdegis.* Athöfnin hófst því
með ræðum og hljómlist í útvarp-
inu. En loks að því búnu tóku
heimamenn við.
Svo var ætlast til að nemendur
hjálpuðu sér sjálfir á flestum svið-
um sem þeir réðu við. »Nemendum
var ætlað að sjá um ljósfæri,
kveikja og slökkva, fylla á lampa
og þrífa glös,« segir t.d. í kaflanum
Skólahald og skólalíf 1931—32.
»Einnig var nemendum ætlað að
halda húsum hreinum,* segir
ennfremur þar.
Reykjaskóli hafði strax mikil
áhrif í sinu byggðarlagi. 1 fásinni
sveitalífsins varð þetta meira en
fræðslustofnun. Þetta varð líka
staður sem kveikti líf og fjör. Með
tímanum varð þetta menningar-
miðstöð í víðtækari skilningi.
Skammt frá skólanum var reist
hús yfir byggðasafn Stranda-
manna og Húnvetninga. Ólafur
H. Kristjánsson telur einnig „að
Straumandarpar
smekklega sem það verk er af
hendi leyst.
í lok bókar er skrá yfir atriðis-
orð og staðanöfn, myndaskrá og
skrá yfir helstu heimildarit. Bókin
er prentuð á vandaðan pappír og
sérstaklega smekkleg útlits.
Prentvillur fann ég engar.
Þetta er fyrsta bókin af þeim
sem ég hef séð í haust, sem mér
er ógjörningur að sjá nokkur mis-
smíði á og hef ekkert annað en
lofsyrði um að segja. Hef ég þó
verið svo lánsamur að fá margar
prýðisbækur í hendur á þessu
hausti. Bókin er vissulega kjörin
gjöf til barna — og raunar geta
fullorðnir einnig haft af henni
gleði og gagn. Það hlýtur að vera
skemmtilegt fyrir fullorðna að lesa
Olafur H. Kristjánsson
skólinn hafi verið miðstöð íþrótta-
lífs í héraðinu". Á sumrin hefur
verið starfrækt hótel í húsakynn-
um skólans.
Mætir menn hafa jafnan starfað
við skólann. Meðal kennara var
séra Jón Guðnason á Prestsbakka,
sá stórmerki fræðimaður. Af skilj-
anlegum ástæðum getur höfundur
bókar þessarar ekki rakið sem vert
væri þann þáttinn sem hann átti
sjálfur í vexti og viðgangi skólans.
Fjöldi mynda úr skólalífinu á
liðnum árum er í bókinni, þeirra
á meðal nokkur gömul »skóla-
spjöld*. Á einum stað gefur að líta
mynd af „matarstjórum" veturinn
1931—32, þrem talsins.
Alvarlegir eru þeir og ábyrgir á
svip. Enda áttu þeir allir eftir að
verða stjórar á annars konar vett-
vangi. Einn átti aldeilis eftir að
sjá um stærri rekstur, síðar kunn-
ur sem Sigfús í Heklu. Annar var
Friðbjörn Benónýsson, skólastjóri
í Reykajvík, en bókarhöfundur sá
þriðji.
Margt bendir nú til þess að
áhugi á skólasögu fari vaxandi. {
riti þessu er að vísu einungis rakin
saga eins skóla. Eigi að síður gefur
sýn til íslenskrar skólasögu al-
mennt á tímabili því sem bókin
nær yfir. Enginn var kjörnari til
að skrásetja sögu Reykjaskóla í
Hrútafirði en ólafur H. Kristjáns-
son þar eð hann fylgdist með
skólahaldi þar frá fyrsta starfs-
degi og síðan í aldarfjórðung sem
skólastjóri. Hann er líka maður
ritfær í besta lagi, og hygg ég að
bók hans verði til að kveikja minn-
ingaljós í hugskoti margs gamals
nemanda sem nú í skammdeginu
horfir um öxl til löngu liðinna
skóladaga.
þessa bók með börnum, ræða við
þau um efnið og skoða myndirnar.
Hún er einkar vel fallin til þess
að vera upphaf að raunverulegri
fuglaskoðun, því myndirnar eru
svo vel gerðar að auðvelt er að
þekkja af þeim fugla úti í náttúr-
unni, einkum ef sjónauki er með í
för. Og margt lakara tómstunda-
gaman geta fullorðnir og börn átt
saman.
Þar sem ég vænti þess að þessi
litla bók verði vinsæl, svo sem hún
verðskuldar, vil ég eindregið
hvetja útgefendur til að láta okkur
fá framhaldið fyrir næstu jól, —
þá 30—40 fugla sem ekki eru
myndir af eða skrifað er um innan
þessara spjalda.
Fuglarnir
okkar