Morgunblaðið - 22.05.1986, Síða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. MAÍ1986
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. MAÍ 1986
31
plúrjpM Útgefandl tMitfcifr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 40 kr. eintakiö.
Urskurðaðir í
gæsluvarðhald
Rannsóknalögregla ríkisins
krafðist þess í fyrradag, að
sex af forráðamönnum Hafskips
hf. yrðu úrskurðaðir í gæslu-
varðhald til 25. júní eða í fimm
vikur. Var farið að þessari kröfu
varðandi fímm forráðamann-
anna en einn verður skemur í
haldi, samkvæmt úrskurði saka-
dómara síðdegis í gær. Hallvarð-
ur Einvarðsson, rannsóknalög-
reglustjóri, sagði, að rannsóknin
beindist einkum að ætluðum
brotum fyrirsvarsmannanna og
tiltekinna starfsmanna Hafskips
á þeim kafla hegningarlaganna,
sem fjallar um auðgunarbrot.
Þá er einnig rannsakað, hvort
um rangan framburð og sakar-
giftir hafí verið að ræða. Litið
er til þess, hvort skjalafalsi eða
öðrum brotum, er varða sýnileg
sönnunargögn sé til að dreifa.
Loks er kannað, hvort einhver
eða einhveijir starfsmenn Út-
vegsbanka íslands hafí gerst
sekir um brot í opinberu starfí.
Til þessara hörðu aðgerða er
gripið á grundvelli skýrslu um
rannsókn gjaldþrotamáls Haf-
skips fyrir skiptarétti Reykjavík-
ur; ríkissaksóknari hefur at-
hugað þá skýrslu og síðan mælt
fyrir um opinbera lögreglurann-
sókn.
Frestur til að lýsa kröfum í
þrotabú Hafskips rann út 15.
maí síðastliðinn. Alls bárust 925
kröfur og hafa tölumar 1400 til
1700 milljónir króna verið
nefndar, þegar rætt er um
upphæð þeirra. Krafa Útvegs-
bankans eins er um 800 milljónir
króna. Hér eru því miklir Qár-
munir í húfí fyrir utan allt
annað, er tengist Hafskipsmál-
inu og mjög hefur verið til
umræðu á nýliðnum vetri. Þrátt
fyrir þær umræður eða kannski
vegna þess hve þær vom miklar,
kemur það almenningi í opna
skjöldu, að lögregluyfírvöld telji
nauðsynlegt að grípa til jafn
hastarlegra aðgerða og nú er
raunin. En réttvísin hefur sinn
gang. Vegna allra málsatvika
er mikilsvert, að yfírvöld gangi
þannig til verks, að um leið og
sjálfsagður réttur sakbominga
er virtur, þá sé þess gætt, að
traust manna á því að lögum
og rétti sé haldið uppi í íslensku
viðskiptalífí dvíni ekki. Gjaldþrot
Hafskips snertir ekki einvörð-
ungu hagsmuni innlendra körfu-
hafa heldur einnig erlendra.
Málavextir vegna þessa mikla
gjaldþrots minna á, hve við-
skiptalífíð er orðið flókið hér sem
annars staðar. Stjómendur fyr-
irtækja starfa í fmmskógi laga-
reglna. Þeir rata ekki nema með
leiðsögn sérfræðinga. Þegar
leiðir em valdar kemur oft í ljós,
að engin ein er ótvírætt rétt.
Fordæmi vantar svo til þess að
fá úr því skorið, hvort það sé
beinlínis lögbrot að fara ein-
hveija þeirra. Á þetta jafnt við
um reikningsskil sem aðra ráð-
stöfun fjármuna. í Hafskipsmál-
inu reynir vafalítið á mörg
matsatriði af þessu tagi. Þegar
tekið er á þeim er hins vegar
mikilvægt, að allar staðreyndir
liggi skýrar og ljósar fyrir og
rannsóknamenn telji sig hafa
vissu fyrir því, að þeir hafí kafað
til botns. í þessu ljósi má skoða
kröfuna um gæsluvarðhald.
Þegar Hafskipsmálið var í
hámæli fyrir nokkrum mánuð-
um reyndu ýmsir að gera það
að pólitísku bitbeini. Það mold-
viðri gekk yfír eins og annað.
Eftir stóðu kaldar staðreyndir
og eindregin krafa allra, um að
réttvísin næði fram að ganga.
Enginn stjórnmálaflokkur hefur
lagt stein í götu þeirrar rann-
sóknar, sem nú tekur þessa
alvarlegu stefnu. Enginn stjóm-
málaflokkur eða stjómmála-
maður má eða réttara sagt getur
stöðvað framvindu þessa máls,
það lýtur ekki pólitísku forræði.
Mikilvægt er, að stjórnmála-
menn átti sig á þessu.
Loft er nú lævi blandið í
stjómmálum. Barátta vegna
sveitarstjómarkosninga er að
renna sitt skeið. Eftir því verður
tekið, hvort stjómmálaflokkar
eða frambjóðendur grípa í það
hálmstrá vegna málefnafátækt-
ar og slakrar stöðu í kosninga-
baráttunni að núa andstæðing-
um því um nasir, að þeirra þátt-
ur í Hafskipsmálinu sé meiri en
annarra.
Vébönd stjómmálaflokka
veita enga vemd í þessu máli.
Tilraunir til þess að gera
gjaldþrot Hafskips að pólitísku
bitbeini mnnu út í sandinn á
nýloknu Alþingi. Þannig var
staðið að meðferð málsins á
þingi, að það var hafíð yfír
flokkadrætti að lokum. Meiri-
hluti þingmanna hafnaði tillög-
um um sérstakar rannsókna-
nefndir Alþingis og taldi eðileg-
ast að skiptaréttur tæki málið
fyrir og það hlyti þá rannsókn,
sem lög mæla fyrir um. Sjá yrði
til þess að hratt og skipulega
yrði unnið að málinu af hálfu
skiptaréttar. Þetta hefur gengið
eftir. Þá vom sett lög um sér-
staka rannsóknanefnd, sem
Hæstiréttur skipaði. Að drepa
umræðum um stjóm sveitarfé-
laga á dreif með Hafskipsmálinu
er fráleitt.
Heilbrigðismál
rekur hratt í austur
Um sjálfstæðismál sjúkrahúsa og íslenskra byggða
eftir Ingólf Sveinsson
í langan tíma og sérlega hin síð-
ustu ár hafa heilbrigðismálin í landi
okkar rekið stjórnlítið í átt frá
vestrænum viðskiptaháttum til full-
kominnar miðstýringar. Með þess-
ari þróun má brátt vænta þess að
þessi mikilvæga starfsemi öll og
einkum stjómkerfi hennar líti út
svipað og stjómkerfi rússneska
landbúnaðarins sem lengi hefur
verið vitnað til sem hins fullkomna
dæmis um það hve óheppilegt og
lamandi fyrirkomulag miðstýring
er. Gorbachev hinn rússneski hefur
nýlega lagt áherslu á að endurlífga
þennan lamaða risa með því að
opna kerfið lítillega fyrir fijálsum
viðskiptaháttum. Hefur hann leyft
bændum samyrkjubúanna að rækta
og selja hluta af framleiðslunni
sjálfir. Einnig viðrað hugmyndir um
samyrkjubú sem fjölskyldufyrir-
tæki. I heilbrigðisþjónustu okkar
örlar ekki á nýjum hugmyndum
frá yfirstjóm heilbrigðismála. Hún
stefnir beint inn í stöðnun og ánauð
miðstýringar með vaxandi hraða.
Læknar og annað heilbrigðisstarfs-
fólk lætur þetta gerast viðnámslítið.
Flestir átta sig varla á því hvemig
heilbrigðismálum er stjómað og er
hveijum manni vorkunn sem skilur
lítið í þeirri þvælu enda er fjár-
magnsstýringin vandlega hulin
sjónum venjulegra manna. Hinn
almenni borgari er þar áhrifalaus.
Þessi hraðferð í átt til miðstýringar
og aukins ríkisrekstrar, að ekki sé
sagt ríkiseinokunar gengur því
betur sem sjálfstæðismenn stjóma
frekar heilbrigðis- og efnahagsmál-
um. Má það undmm sæta fyrir
þann sem les sjálfstæðisstefnuna.
Hitt er þó meiri mótsögn að þetta
gerist á sama tíma og í þjóðfélagi
okkar eru miklar umræður um að
byggðir landsins þurfi að ráða mál-
um sínum sjálfar miklu meira en
nú er. Greinilegt er að rík þörf er
á valddreifingu í landinu. Umræðan
er lifandi. Þörfin virðist orðin nokk-
uð skýr þótt menn hafi eins og
gengur meiri áhuga á þeirri hlið
málsins sem heitir vald en minni
áhuga á hinni hliðinni sem heitir
ábyrgð. (Eins og gengur hafa menn
mestan áhuga á valdi og fjármagni
en minni áhuga á eða meðvitund
um ábyrgð þá sem fylgir. En sé litið
á venjulegan þroskaferil heilbrigðs
unglings má sjá þar hliðstæðu og
ætti ekki að þurfa að hafa áhyggjur
af því að ábyrgð, vald og fjármagn
aðskiljist á óeðlilegan máta ef
ruglandi miðstýringarvald nær ekki
að spilla þessari eðlilegu þróun í
landi okkar.)
Þessi umræða er raunar mest í
þeim flokkum sem nú eru utan
stjórnar og því má segja að þama
séu „vinstri" mennimir famir að
beijast fyrir stefnu Sjálfstæðis-
flokksins meðan svokallaðir sjálf-
stæðismenn em í óða önn að fram-
kvæma gamlar vinstri stefnur sem
nútíma vinstrimenn virðast horfnir
frá.
Sjálfstæðismál
sjúkrahúsa
Hið beina tilefni þessara skrifa
er það að við gerð síðustu fjárlaga
lagði heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytið til að fímmtán
stærstu sjúkrahús sveitarfélaga,
sem nú fá greiðslur með daggjöld-
um, fæm yfír á föst fjárlög. Átti
að framkvæma breytinguna með
fíárlögum, án samráðs við stjóm-
endur sjúkrahúsanna eða ráðamenn
viðkomandi sveitarfélaga. Þegar
mál em þannig sett fram á fjárlög-
um er erfítt um umræðu og er þetta
dæmigerð miðstýringaraðferð.
Þetta var í beinu framhaldi af því
að árið 1983 hafði Fjórðungssjúkra-
húsið á Akureyri og síðan Landakot
verið sett á föst fjárlög, hið síðar-
nefnda án þess að ráðamönnum
Landakots væri tilkynnt um það
fyrirfram né þeir spurðir álits.
Landssamband sjúkrahúsa mót-
mælti þeim aðferðum sem viðhafa
átti í fyrra. Utkoman varð að tvö
sjúkrahús vom sett á föst fjárlög
síðasta ár en hin fengu „að bíða“.
Sjúkrahúsin sem nú bíða em: á
Akranesi, Patreksfírði, ísafírði,
Bolungarvík, Hvammstanga,
Blönduósi, Sauðárkróki, Siglufírði,
Húsavlk, Egilsstöðum, Seyðisfírði,
í Neskaupstað, á Selfossi, í Kefla-
vík og Borgarspítalinn.
Sjúkrahúsið í Vestmannaeyjum
og Sólvangur fóm á föst fjárlög,
hið síðamefnda til reynslu í ár.
í rauninni er ekki svo að þær
stofnanir sem farið hafa á föst fjár-
lög hafí allar verið tilneyddar að
taka við þessu greiðslukerfi fyrir
störf sín. Þar kemur til sú sorglega
staðreynd að daggjaldanefnd sem
átt hefur að sinna því hlutverki
að verðleggja og kaupa, fyrir
hönd Tryggingastofnunar ríkisins,
þjónustu sjúkrahúsanna í landinu,
hefur orðið svo óvinsæl og erfíð í
viðskiptum að menn hafa nánast
komið skríðandi sligaðir eftir
skuldaklafana og beðið um að fá
að komast í náðarfaðm ríkisins —
áföst fjárlög.
Hvað er dag-
gjaldanefnd?
Nefndin hefur starfað frá árinu
1963. í lögum segir: „Daggjöld
sjúkrahúsa ... skulu ákveðin af
fímm manna nefnd, daggjalda-
nefnd. Nefndin sé þannig skipuð
að hver eftirtalinna aðila skipi ftill-
trúa í nefndina: Fjármálaráðherra,
Tryggingastofnun ríkisins, Sam-
band íslenskra syeitarfélaga,
Landssamband sjúkrahúsa og heil-
brigðis- og tryggingamálaráðherra
og skal fulltrúi hans vera formaður
nefndarinnar. Verði jöfn atkvæði í
nefndinni, ræður atkvæði for-
manns. Nefndin ákveður daggjöld
og gjaldskrár þannig að samanlagð-
ar tekjur stofnunar standi undir
eðlilegum rekstrarkostnaði á hvetj-
um tíma, miðað við þá þjónustu,
er heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðherra hefur ákveðið að stofnunin
veiti." í reglugerð frá 1. febrúar
1980 er bætt við orðunum: „. . . að
stofnunin veiti innan ramma fíár-
laga“. í reglugerðinni kemur vel
fram að nefndinni er ætlað að fá
upplýsingar um og fylgjast með
breytingum á rekstri stofnana
þeirra sem hún hefur viðskipti við,
enda á nefndin að vera verðlagn-
ingaraðili og meta hvað rétt er.
„Nefndin skal miða daggjöld við
raunverulegan reksturskostnað ...
Til reksturskostnaðar telst við-
haldskostnaður lausra muna og
fasteigna og endumýjunarkostnað-
ur tækja svo og sannanlegur fíár-
magnskostnaður vegna rekstrar."
Daggjaldanefnd hefur frá upp-
hafí aðeins haft einn starfsmann.
Getur hver maður séð að þótt sá
væri afreksmaður hefði hann enga
möguleika á að fylgjast með bók-
haldi svo margra stórra stofnana
og meta það, hvað þá að heimsækja
stofnanir og sjá hvað þar raun-
verulega gerist.
Daggjaldanefnd hefur alla tíð
Ingólfur Sveinsson
„Allir vita að ríkisfyrir-
tæki geta ekki dáið eins
og- önnur fyrirtæki. En
þegar forsendur dauð-
ans eru horfnar þá eru
forsendur lífsins einnig
orðnar ótryggar. Ég
trúi að það versta sem
gæti hent ríkisspítalana
sé einmitt áframhald á
núverandi þróun.“
verið frekar sparsöm nefnd. Dag-
gjöld sjúkrahúsa hafa verið áætluð
fram í tímann og tekið mið af
kostnaði við rekstur hvers sjúkra-
húss árið á undan. Lengi var ein-
hvers konar samkomulag um að
áætlunin mætti vera um 5% of lág
fyrir sjúkrahús yfírleitt og var þetta
síðan leiðrétt eftir á með „halladag-
gjaldi". Var þetta eins konar „verk-
lagsregla" sem virtist nothæf og
menn gátu miðað við. Þessi fjár-
magnsstjórn minnir helst á hús-
freyju eina á 19. öld sem taldi viss-
ast að skammta hjúum sínum held-
ur naumt. Þetta gaf henni visst
vald en hjúasæl varð hún aldrei.
Þama er daggjaldanefndinni nokk-
ur vorkunn, engin betri vísindi voru
henni kunn.
Fyrir þrem til fíórum árum varð
afkoma sjúkrahúsanna verri. Halli
þeirra varð allt í einu 10% eða
meiri að jafnaði yfír landið. Nefndin
gaf í skyn að rekstur þeirra væri
slæmur, án þess að benda á hvað
væri að. Þótt sjúkrahús sendu ítar-
legt, sundurliðað bókhald hafði
nefnd með einn starfsmann enga
möguleika til mats auk þess sem
gamaidags bókhaldslyklar nefndar-
innar gefa enga möguleika á að
meta nútíma rekstur sjúkrahúsa.
Nú er sagt að samkvæmt bráða-
birgðauppgjöri muni halli vegna
reksturs daggjaldasjúkrahúsanna
verða hátt í hálfan milljarð króna
fyrir árið 1985. Meðalhalli er um
17%, nokkuð jafn yfír landið.
„Það er spenntur upp kostnaður-
inn við sjúkrahúsin með því að
svelta okkur svona," segja þolend-
umir í þessu svelti. „Við skuldum
alls staðar, höldum byggingum og
verkfæmm illa við, mannahald er
eftir því.“ Dráttarvextir af slíkri
upphæð er um þrettán milljónir
króna á mánuði sem getur numið
um 4% af reksturskostnaði sjúkra-
húsanna. Ekkert fyrirtæki getur
þrifíst við slík skilyrði. Og hér vil
ég leggja áherslu á það að dag-
gjaldasjúkrahús eru fyrirtæki.
Ekki bara mismunandi matfrekir
þurfalingar á ,jötu ríkisins“. Ekki
er furða þótt sá gmnur læðist að
mönnum að einhver lumi á þeirri
fyrirætlun að svelta sjúkrahúsin inn
á §árlög hvort sem forráðamönnum
þeirra eða öðmm líkar betur eða
verr. Það undarlega er að engin rök
hafa verið sett fram sem styðja að
sjúkrahús séu betur komin á föstum
fjárlögum og enginn ber ábyrgð á
þessari stefnu.
Ekki er auðvelt að greina hvaðan
miðstýringarstefnan er komin, ef
hún er þá komin nokkurs staðar frá.
Manni dettur í hug þröngsýni
húsfreyjunnar frá 19. öldinni sem
kunni ekki betur. Stjórnkerfi heil-
brigðismálanna er 19. aldar kerfi
og byggir allt á þeim sem em á
toppnum og boðin ganga niður. Þar
er ekki gert ráð fyrir skynsemi
vinnandi fólks. Hvergi hefí ég séð
miðstýringarstefnuna setta fram á
prenti skýrar en í máli Sigurgeirs
Sigurðssonar i blaðagrein árið
1979. Sigurgeir, sem þá var for-
maður sveitarstjómarmálanefndar
Sjálfstæðisflokksins og hefur einnig
nokkuð markvisst átak þótt fjár-
mögnun þess mikla átaks — 85%
frá ríki og 15% frá sveitarfélögum
— hafí verið undarleg stjórnun svo
ekki sé meira sagt.
Hvernig- farnast sjúkra-
húsum á fjárlögum?
Það hefur ekki blásið byrlega
fyrir sjúkrahúsum ríkisins undan-
farið. Spamaðarherferðir — niður-
skurður yfir línuna — hafa hetjað
eins og plágur. Starfsfólk hefur
ekki fengið aðra umbun stjómenda
fyrir viðleitni sína til sparnaðar en
þrengri fjárveitingu næst og hlýtur
að vera ljóst að slíkir stjórnendur
eiga ekki samvinnu skilið til lengd-
ar. Yfirvinnuþök hindra stundum
að fólk nái að vinna störf sín í
uppréttri stöðu. Kröfur um afköst
em hins vegar látnar óbreyttar,
jafnvel þó að starfshópar séu undir-
mannaðir langtímum saman. Kröf-
ur um afköst em reyndar óskýrar
hjá flestum fyrirtækjum ríkisins.
Markmiðssetning þekkist varla.
Spítalar sem önnur ríkisfyrirtæki
búa við óþjált launakerfi ríkisins
sem tekur lítt mið af aðstæðum og
alls ekki af afköstum. Segja má að
Er heilbrig’ðis-
kerfið of dýrt?
Heilbrigðismálin verða sífellt
dýrari og umfangsmeiri. Þörfin á
þjónustu er endalaus hér sem ann-
ars staðar. í okkar miðstýrða heil-
brigðiskerfi em að heita má engir
innbyggðir hemlar til sem stýra
neyslunni. Má þar sem dæmi nefna
að íslenskur neytandi greiðir fyrir
lyf sín langminnstan hlut allra
Norðurlandabúa. Hann greiðir fast
gjald, ákveðið af ráðherra, óháð
magni og verði. Hann hefur enga
hugmynd um heildarverð lyfjanna.
Þetta er dæmigert fyrir heilbrigðis-
kerfið. Ríkið kemur fram við fólk
eins og óvita. Engir hvatar em
heldur til að takmarka eða spara
aðrir en bönn að ofan og ónógir
möguleikar á þjónustu. Hvort
tveggja hindrar hagræðingu. Nú er
varla lengur læknaskortur í landinu
en hins vegar er hjúkmnarfræð-
ingaskortur sem ákveðinn hefur
vérið af ráðuneytinu, helsta von
miðstýringarinnar til að takmarka
þjónustuna í bili. En dýr er sú
aðferð.
Svar mitt við ofangreindri spum-
ingu er: Vandi íslenska heilbrigði-
skerfísins er ekki flárhagslegur.
Fólkið í landinu hefur áhuga á að
hafa heilbrigðismál sín í lagi og það
vill hafa talsvert fyrir því. Nægir
þar að nefna að ekki er svo opnað
dagblað að ekki hafí félagasamtök
eða áhugamannahópur gefið
sjúkrahúsi stórgjöf. Sjúkrahúsin
em í fátækt sinni farin að stunda
sníkjur í stómm stíl, en það virðist
ekki draga úr örlætinu. Eg vil hins
vegar setja fram þá fullyrðingu að
vandi heilbrigðiskerfisins sé fyrst
og fremst stjórnunarlegur og sið-
ferðilegur.
Miðstýring er engin trygging
fyrir aðhaldi í heilbrigðismálum.
Ef hún tryggir nokkuð, þá er það
„bjarga" t.d. sumarfríum, veikinda-
fríum (sem em tíð á slíkri stofnun),
auk þess álags sem kemur af og
til vegna aukinna þjónustuþarfa
sjúklinganna sjálfra. Þessar stöð-
ugu björgunaraðferðir em ofboðs-
lega dýrar í rekstri stofnunar. Fólk
sem kvatt er út til björgunarað-
gerða er á miklu hærra kaupi og
vinna þess nýtist illa. Fastráðið
starfsfólk þraukar og þjónustan
einkennist af þreytunni. Þessi
rekstrarmáti er orðið hefðbundið
ástand víða. Niðumídd heilbrigðis-
stofnun stendur höllum fæti við að
hjálpa sjúklingi sínum. Þegar sá
sem hjálpina skal veita er hjálpar-
laus sjálfur er ekki gott í efni.
Saga frá síðasta ári
Á Akureyri gerðist það undur
árið 1985 að fólk í vanda settist
niður einn dag og fann lausn á
málum sínum með því að taka mið
af raunvemleikanum og spyija ekki
um svör „að ofan“. Þetta vom
hjúkmnarforstjóri á FSA með liði
sínu, formaður stjómar sjúkrahúss-
ins og fleiri.
Vandinn var sá að ekki var hægt
að reka sjúkrahúsið vegna skorts á
hjúkmnarfólki. Launakerfi ríkisins
hafði haft þau áhrif að fólk kaus
að vinna hlutastörf fyrir ríkislaunin
en vinna aukavaktir til að bæta
kaupið og þeir sem vita eitthvað
um rekstur sjúkrahúss vita að hann
gengur ekki með aukavöktum að
ráði.
Það undarlega gerðist að með
því að breyta boðorðum þursins
(ríkislaunakerfísins) tókst að stór-
hækka föst laun hjúkmnarfræð-
inga, fá þá í fulla vinnu, reka
sjúkrahúsið af viti hvað þjónustu
varðaði og spara litillega i launa-
kostnaði í heild. Þama vann fólk
sem hafði siðferðilega áttun að leið-
arljósi (hugrekki, sjálfsvirðingu,
átt sæti í daggjaldanefnd frá stofn-
un hennar, setti fram þá skoðun í
þessari grein að heilbrigðismál
væm svo erfið mál og umfangsmikil
að þar dygði ekkert nema hafa alla
stjóm á einni hendi og alls ekki
mætti dreifa kröftunum. Grein þessi
mætti skýmm andsvömm Olafs
Amar Arnarsonar yfirlæknis, sem
var mjög á öðm máli. Ekki ætla ég
að gera Sigurgeir ábyrgan fyrir
stefnumörkun heilbrigðismálanna
síðan þetta var. En þessi merkilega
hugmyndafræði hefur sannarlega
verið framkvæmd. Venjulegur
maður hefur tilhneigingu til að álíta
að heilbrigðisráðherra kunni að
ráða einhveiju um stefnu í heil-
brigðismálum. Svavar Gestsson var
ráðherra frá 1979 til 1983 og gerði
hann raunverulega tilraun til að
finna og marka stefnu í heilbrigðis-
málum og eðlilega í samræmi við
stefnu Alþýðubandalagsins. Lengi
síðan hafa sjálfstæðismenn ráðið
málum og verður ekki annað séð
en að sama stefnan gildi áfram eða
— það sem líklegra er — algjört
stefnuleysi og rekið ræðst af heild-
aróreiðunni í fjármálastjóm ríkisins
undanfarin ár auk vemlegra stund-
um jákvæðra áhrifa þrýstihópa. Þó
má nefna þá undantekningu að
heilsugæslustöðvarvæðingarher-
ferðin telst sem heild hafa verið
stofnanimar séu orðnar þjálfunar-
og uppeldisstöðvar fyrir starfsfólk
sem síðan fer til annarra fyrirtækja.
Það er mikilvægt hlutverk en sam-
rýmist því ekki að reka spítala í
fullri alvöm.
Allir vita að ríkisfyrirtæki geta
ekki dáið eins og önnur fyrirtæki.
En þegar forsendur dauðans em
horfnar þá em forsendur lífsins
einnig orðnar ótryggar. Ég trúi að
það versta sem gæti hent ríkisspit-
alana sé einmitt áframhald á núver-
andi þróun. Að þrátt fyrir áfram-
haldandi útþenslu kerfísins haldi
fyrirtækin áfram að deyja innan
frá, hægt og með harmkvælum
vegna þeirrar þreytu, atgervis-
flótta, hjálparleysis og leiðinda sem
fylgir langtímafjárskorti og þau
veslist þannig upp á löngum tíma.
í ársbyijun 1984 var gerð tilraun
til að endurbæta stjómkerfi ríkis-
spítalanna. Þar var gert ráð fyrir
aukinni ábyrgð stjómenda á ein-
stökum sjúkradeildum; „deildir
verða látnar njóta þeirra fjármuna,
sem þær spara með hagræðingu“.
Þarna kom hugmynd úr nútíma
stjómfræði, vænleg til hagræðingar
en því miður hefur ekki örlað á
árangri af framkvæmd þessarar
stjómkerfisbreytingar.
að allar fjárhagsáætlanir séu óviss-
ar og óútreiknanlegar. I vegamálum
er hægt að ákveða fyrirfram hve
mikið fé skuli nota næsta ár. Helsti
óvissuþátturinn kann að vera snjó-
mokstur á vetrum. En í heilbrigðis-
málum er það álíka ótryggt að
skammta fé fyrirfram eins og að
ákveða hve mikið fé þarf til að
halda vegi opnum allan veturinn
og því frekar sem miðstýring ríkis-
ins á í hlut. Hvers vegna? I heilsu-
gæslu er erfítt að draga saman á
vissum sviðum. Tökum sem dæmi
umsjá aldraðra. Ef fjölskylda þarf
að spara eru margar leiðir færar
fijálsu og skynsömu fólki. En lík-
legt er að amman á heimilinu búi
við svo litinn lúxus að þar sé ekkert
hægt að minnka nema þá ef hún
hefði fengið sherry á kvöldin.
í heilsugæslu kemur mjög oft upp
neyðarástand sem enginn og allra
síst stjómmálamaður gæti verið
þekktur fyrir að sinna ekki. Þar er
nefnilega um líf og heilsu að tefla.
Neyðaraðstaða kemur miklu frekar
upp á illa rekinni stofnun. Gildir
það jafnt á spítaladeild og fiskibát.
Á fjársveltum spítölum og þar sem
óþjált launakerfi ríkisins stendur
stofnunum fyrir þrifum, er stöðugt
undirmannað. Starfsfólk er leitt og
þreytt. Hvað lítið sem út af ber
þarf að kalla út aukafólk til að
þekkingu og virðingu fyrir öðru
fólki) að þvi að leysa verkefni sitt
og setti metnað sinn í framkvæmd-
ina (verkefnismiðuð stjómun). Því
miður em erfíðleikar ekki að baki
vegna raunverulegs skorts á hjúkr-
unarfræðingum á Akureyri, en það
er annað vandamál ættað úr ráiðu-
neytum.
Sjúkrahús á daggjaldakerfí sem
viljað hafa taka upp þessa aðferð,
að greiða laun sem þarf til að fá
fólk í vinnu, hafa fengið þá móður-
legu áminningu frá heilbrigðisráð-
herra að halladaggjald yrði ekki
greitt fyrir þau sjúkrahús sem
tækju þannig mið af raunvemleik-
anum.
Ríkið — hinn
heimski þurs
Ævintýri greina frá hvemig
hugprúðir menn og konur fundu ráð
til að losna úr ánauð heimskra þursa
sem heftu frelsi þeirra. Aðferðir
vom mismunandi. Ef þetta var til-
tölulega góðviljaður þurs, eins og
við verðum að ætla að ríkisforsjáin
okkar sé (enda líklegast að mestu
sniðin eftir islenskum hugmyndum
um guðlega forsjón), þá slapp þurs-
inn með að sitja eftir snuðaiður og
kannski öskra eilítið af gremju.
Væri hann hins vegar búinn að
vinna illvirki, þá var séð til þess í
viðkomandi ævintýri, að hann hlyti
hina herfilegustu útreið og jafnvel
dauðdaga.
Alls staðar þar sem stif og óþjál
kerfí (þursar) ráða, fara allir ærleg-
ir menn í kringum þau. Lítum á
hvernig sjúkrahúsin neyðast til að
fara að þvi.
Daggjaldasjúkrahúsið, sem er í
fjársvelti, reynir að sýna sem flesta
legudaga og hafa sem minnstan
kostnað. Stjómandi þess hefur nóg
að gera að bjarga málum frá degi
til dags, tala Við lánardrottna
o.s.frv., en því minni tími til að sinna
sínu raunvemlega verkefni, fram-
sýnni stjóm, reka góðan spítala,
annast sjúklinga og starfsfólk.
Sjúkrahúsið getur leyft sjúklingum
sínum að dvelja lengur en nauðsyn-
lega þarf, eða læknað þá hægt.
Slíkt gerist gjaman af sjálfu sér
þegar þjónusta sjúkrahússins er
orðin léleg og seinagangur á öllu.
Það getur reynt að hafa tiltölulega
létta sjúklinga sem ekki þarf að
hafa mikið fyrir og sem ekki þurfa
dýra meðferð. Það getur reynt að
senda sjúklingana sem oftast í frí.
Það getur reynt að innrita sjúklinga
heldur snemma og útskrifa þá held-
ur seint á pappíranum. Nýjar og
nýjar hugmyndir koma upp og
smám saman verður þetta sjálfsögð
rútína, og þursinn amast ekki við
þessu nema um greinilegt svindl sé
að ræða.
Rekstraraðili á daggjaldasjúkra-
húsi þorir lítið að kvarta. Setji hann
fram kröfur, á hann von á verra
svelti. Það eina sem hann getur
gert í viðbót við ofangreind atriði,
er að sýna sem allra mestan halla,
því hallatalan er sú sem daggjalda-
nefndin sér. Nefnd með nær ekkert
starfsfólk getur ekki áttað sig á
bókhaldi, hvað þá metið starfsem-
ina að öðm leyti.
Sjúkrahúsið sem skrimtir á föst-
um fjárlögum getur gert ýmislegt
til að gera hag sinn skárri. Það
getur reynt að hafa sem fæsta
sjúklinga og alltaf nokkur rúm auð.
Það getur reynt að hafa auðvelda
sjúklinga. Það getur reynt að loka
deildum yfír sumarið til þess að
safna starfsfólkinu á færri deildir
og komast þannig hjá að kaupa
óhemju af aukavöktum. Á sumrin
er einnig þjóðráð að koma erfíðum
sjúklingum yfír á daggjaldasjúkra-
húsin sem ekki hafa efni á að loka.
Þá er heppilegt fyrir sjúkrahús á
föstum fjárlögum að lækna sjúkl-
inga hægt. Kostnaður við að rann-
saka, lækna og hjúkra er lang-
mestur fyrstu dagana, eða kringum
aðgerð. Úrræðaleysi getur skapað
biðlista innan veggja sjúkrahússins.
Seinagangurinn kemur sjálfkrafa
því að þegar ritaraþjónusta, rann-
sóknaþjónusta, símakerfí og allt
annað er hálf lamað er eðlilegt að
hlutimir gangi rólega. Stjómendur
hjá ríki em yfírleitt æviráðnir, sem
segir sitt. Hér er ljós í myrkrinu.
Fjöldi hjúkmnarfræðinga hefur ný-
lega fengið nútíma stjómunar-
menntun, fyrstir heilbrigðisstétta.
Hvorki föst fjárlög né daggjalda-
kerfi em nothæf eins og er. Jafnvel
með þessum aðferðum duga föst
fjárlög ekki til að skammta pening-
ana. Alltaf þarf viðbótarfjárveitingu
eftir á. Kerfín hvetja mjög til seina-
gangs og lélegra vinnubragða. Þau
greiða ekki fyrir þá vinnu sem
starfsfólk leggur fram. Flestöll
sjúkrahús landsins em Qársvelt.
Þau em í ástandi sem á erlendu
máli er kaliað „bum out“ og þýða
má „starfsþreyta" á íslensku. Fólkið
sem þama vinnur neyðist til að fara
í kringum fjármagnsstjórnina,
snuða þursinn. Það er allt í lagi
þvi hann sér mjög illa og vill ekki
sjá. Ekkert heilbrigðisstarfsfólk vill
samt vinna svona en fær lítt að
gert og smám saman verður þetta
ömurlegur vani.
Hvað ætlar Reykjavík
að gera?
Reykjavík er stærsta sveitarfélag
landsins og hvað ætlar það að gera
í sínum sjúkrahúsmálum? Fer Borg-
arspítalinn ekki líka á fjárlög eins
og allt hitt?
Von er að menn spyiji því að
Sjá næstu síðu