Morgunblaðið - 23.09.1986, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPTEMBfeR 1986
25
Drengskapur í gapastokk
eftir Gunnlaug
Þórðarson
Það var kennt í lagadeild Hí að
í þjóðfélaginu væri valdið þrískipt,
þ.e. milli framkvæmdarvalds, lög-
gjafar- og dómstóla. Á seinni árum
hefur orðið raunveruleg breyting á
þessu, þannig að fleiri öfl eru kom-
in til sögunnar svo sem eins og
vald Qölmiðla og þá ekki síður rann-
sóknarvaldið, sem bæði getur verið
opinbers eðlis og á einkasviðinu.
Raunar er opinbera rannsóknar-
valdið angi af framkvæmdavaldinu.
Dæmi um þetta er Rannsóknarlög-
regla rikisins, sem tekið hefur sér
vald þannig að ástæða er til að
óttast að við stefnum að því að hér
verði lögregluríki, ef við erum ekki
þeim mun betur á verði. í því sam-
bandi er að minnast hins óvenjulega
morgunverks Rannsóknarlögreglu
ríkisins í mest umtalaða gjaldþrota-
máli seinni tíma. Ljósmjmdanir
hinna gæsluvarðhaldsúrskurðuðu í
tfma og ótíma gáfu til kynna að
upplýsingar um flutning á þeim
barst til fjölmiðla og gat ekki verið
nema úr einni átt. Þannig þykja
mér óviðeigandi allar þessar
myndatökur í dómssölum og fráleitt
að leyfa þær í málum, sem eru á
dómsrannsóknarstigi. Þá þykir mér
vitavert hvemig mál á rannsóknar-
stigi spyrjast út meðal almennings,
en ættu að vera trúnaðarmál. Ljóst
er að leyniþræðir liggja milli Rann-
sóknarlögreglu ríkisins og tiltek-
inna íjölmiöla.
Furðuleg var sú uppákoma, er
Landssamband lögreglumanna að
frumkvæði Félags rannsóknarlög-
reglumanna að undirlagi 17 rann-
sóknarlögreglumanna lét hafa sig
til að mótmæla m.a. við Lögmanna-
félag íslands og gagnrýna skipun
Boga Nilssonar í embætti rann-
sóknarlögreglustjóra í ljósi þess
ákvæðis í lögum nr. 108/1976 um
RLR að sá sem skipti starf rann-
sóknarlögregiustjóra „skuli hafa
aflað sér þekkingar ( þeim efn-
um, er vaða eftirgrennslan
brota", eins og segir í lagagrein-
inni. Umræddir lögreglumenn héldu
að hér væri átt við „sérþekkingu"
á þessu sviði. Auðvitað hefur hinn
nýskipaði rannsóknarlögreglustjóri
aflað sér þekkingar í þessum málum
með farsælu starfí sem fulltrúi við
bæjarfógetaembættið á Akureyri
og sýslumaður og bæjarfógeti á
Eskifírði í rúma tvo áratugi.
Mér fínnst þessir rannsóknarlög-
reglumenn naumast vera verki sínu
vaxnir og þeir ættu a.m.k. að biðj-
ast afsökunar opinberlega því ekki
eru nærri allir rannsóknarlögreglu-
menn undir þessa sök seldir.
Embættisveiting þessi hjá Jóni
Helgasyni dómsmálaráðherra er
hafin yfír gagmýni eins og aðrar
embættisveitingar hans. Það er
vissulega kostur við okkar lýðræðis-
skipulag að pólitískur ráðherra skuli
veita embætti á eigin ábyrgð og
ekki öðruvísi. Hörmulegt væri til
þess að hugsa, ef t.d. heimaríkir
starfsmenn ættu að hafa eitthvað
um slíkt að segja. Það hefur sýnt
sig í skólakerfinu að stundum vegur
þyngst á metum hjá umsagnaraðil-
um að vilja fá milt yfírvald.
Því eru RLR og fjölmiðlar nefnd-
ir hér í sömu andrá að svo hefur
virst að um tilhneigingu sé að ræða
til samstarfs hjá þessum aðilum í
því að stilla mönnum upp sem sak-
felldum löngu áður en dómur er
genginn í málum, og er slíkt brot
Dr. Gunnlaugur Þórðarson
„í fáum orðum sagft
dreg ég fullkomlega í
efa að forsvarsmenn
Sambandsins hafi gerst
brotlegir við refsilög.
Því er hins vegar ekki
að neita að framkoma
þeirra eins og hún birt-
ist i fjölmiðlum hefur
átt sinn þátt í þvi að
þeir verða tortryggi-
legir.“
á öllu velsæmi í þessu efni. Þá eru
mál sett svo ruglingslega fram, að
illt er fyrir almenning að átta sig
á því hvað er um að vera og er þá
varðhald þungt á metum til þess
að mál verði enn tortryggilegri —
og mönnum haldið inni án þess að
vera yfirheyrðir vikum saman til
þess helst að bijóta þá niður.
Nýjasta dæmið um svona rugl-
ingslega framsetningu er hið
svokallaða kaffibaunamál Sam-
bandsins. Máli því er nú svo komið
að almenningur er orðinn sannfærð-
ur um að æðstu forustumenn
sambandsins séu örgustu glæpa-
menn og er það án efa sársaukafullt
fyrir þessa menn og til tjóns fyrir
Sambandið, sem er óneitaniega á
margan hátt þjóðþrifafyrirtæki,
enda þótt deila megi um starfsað-
ferðir þess. Svo rammt kveður að
þessu sem í ýmsum öðrum málum
að jafnvel þótt ekki hefði verið
ákært og hvað þá heldur að um
sýknudóm verði að ræða, þá verða
þessir menn áfram glæpamenn í
augum alþjóðar.
I sjálfu sér er það gagnstætt siða-
reglum lögmanna að skrifa um
mál, sem er á dómstigi, hvað þá
heldur ef þeir hafa alls ekki kynnt
sér gögn málsins, enda ekki kostur
á því. I þessu tilviki sem svo mörg-
um öðrum skipta þær siðareglur
litlu máli, heldur hitt hvað mér
finnst skylt að segja um svona
málsmeðferð. í fáum orðum sagt
dreg ég fullkomlega í efa að for-
svarsmenn Sambandsins hafí gerst
brotlegir við refsilög. Því er hins
vegar ekki að neita að framkoma
þeirra eins og hún birtist í Qölmiðl-
um hefur átt sinn þátt í því að þeir
verða tortryggilegir. Skýringin má
vera sú að menn, sem eru vandir
að virðingu sinni og standa skyndi-
lega sem sakaðir, tapi stillingu sinni
og ró og grípi til þess óyndisúrræð-
is að reyna að koma sök, ef um
hana er að ræða, yfír á undirmenn
sína. Undirmennimir virðast aftur
á móti vilja forðast að blanda yfir-
mönnum sínum í málið og því
verður það tortryggilegra en ella.
Hveijum dettur líka í hug að þessir
forsvarsmenn, Erlendur Einarsson,
Hjalti Pálsson og Valur Amþórsson,
hafi ekki vitað um 200 milljóna til-
færslur innan fyrirtækis síns og
meðferð Ijárins að öðm leyti? Til
hvers væm þessir menn í sínum
sætum ef þeir létu slíkt afskipta-
laust? Hvemig væri slíkt fyrirtæki
rekið? Svarið er einfalt, þessir menn
hafa einfaldlega verið að hugsa um
hag fyrirtækis síns og það ætti að
vera helgasta skylda hvers for-
stjóra, en þeir hafa hugsanlega
farið offari í starfí og er það nema
mannlegt? Aftur á móti má öllum
vera óskiljanlegt ef Sambandið telur
sig þurfa vera með einhveijar
hundakúnstir í bókhaldi sinu.
Það sem án efa veldur vonbrigð-
um hjá þeim, sem vilja veg þessarar
félagsmálastofnunar, sem Sam-
bandið er, er að þessir forstjorar
skyldu ekki hafa þrek til þess að
játa að þeir stjómi Sambandinu og
að tilgangurinn helgi meðalið. Auð-
vitað sjást menn ekki alltaf fyrir
og allt orkar tvímælis, þá gert er.
Svo illa hefur tekist til í þessu
máli, að þessir fullorðnu menn hafa
sett undirmenn sína í gapastokk og
var ömurlegt að sjá mál horfa þann-
ig við.
Þegar ég innritaðist í lagadeild
HÍ varð föður mínum að orði, að
það væri oft hlutskipti lögmanna
að reyna að axla byrðar annarra og
í því gæti falist viss andleg umbun,
en það væri hörmuleg ógæfa í lífinu
að vilja ekki axla byrðar sjálfs sín,
það er ein lífsskyldan.
Ljóst má það verða að dreng-
skapur þessara öldnu fomstumanna
sambandsins situr í gapastokknum
í augum almennings og þeir einir
geta losað hann úr prísundinni.
Höfundur er hæstaréttarlögmað-
ur í Reykjavík.
DAVÍÐ&cJÖNSSON. HETLD.V.
ÞAB BESTA. NÆST ÞER GÓÐ NÆRFÖT, GÓÐ LÍMI