Morgunblaðið - 23.09.1986, Side 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPTEMBER 1986
fMtaspniMafeitfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Lausn á
Rainbow-deilu
Samskipti íslands o g
Bandaríkjanna hafa verið
mjög til umræðu undanfarið.
Hafa sést greinileg merki þess,
að íslendingum er misboðið
vegna þess að þeir telja, að
stjómvöld í Washington sýni
ekki nægilegan skilning á
brýnum hagsmunamálum
þeirra. Þar ber hæst deiiuna
um sjóflutninga fyrir varnar-
liðið á Keflavíkurflugvelli,
Rainbow-málið, hvaladeiluna
og umræður um kjötsölu til
vamarliðsins.
Af þessum málum hefur
Rainbow-deilan verið lengst á
dagskrá, sem sameiginlegt úr-
lausnarefni ríkisstjóma land-
anna. Vegna hennar greip
Albert Guðmundsson, þáver-
andi fjármálaráðherra, til þess
ráðs að ætla að banna banda-
ríska vamarliðinu að flytja
hrátt kjötmeti til landsins. í
stuttu máli snýst þessi deila
vegna sjóflutninganna um það,
að á fyrri hluta árs 1984 gerði
bandaríska skipafélagið Rain-
bow Navigation kröfu til þess
að fá alla farma vamarliðsins;
ætti félagið óskoraðan rétt í
þessu efni í skjóli bandarískra
laga frá 1904, sem hér á landi
hafa verið nefnd einokunarlög.
Geir Hallgrímsson, þáver-
andi utanríkisráðherra,
mótmælti þessari skipan mála
strax og meðan hann gegndi
ráðherraembætti átti hann
nokkra fundi um málið með
George Shultz, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna. Setti
Geir þar fram þá kröfu, að
jafnræði ríkti með íslenskum
og bandarískum skipafélögum.
Bandaríkjastjóm reyndi að fá
einokun Rainbow hnekkt fyrir
dómstólunum. Hún varpaði
fram hugmynd um skaðabæt-
ur til íslensku skipafélaganna,
þar sem tekið væri mið af því,
að um flutning fyrir 10 milljón-
ir dollara (rúmar 400 milljónir
króna) væri að ræða á ári.
Rætt var um það, að íslensku
skipafélögin semdu um málið
á „viðskiptalegum" grundvelli.
í sumar lagði bandaríska flota-
málaráðunejdið fram tillögur
um nýjar reglur um flutninga
fyrir sjóherinn. Þannig mætti
áfram telja; málið leystist ekki
annað hvort vegna andstöðu í
Bandaríkjunum eða hér.
Matthías Á. Mathiesen
ítrekaði kröfur Geirs Hall-
grímssonar eftir að hann tók
við embætti utanríkisráðherra.
Með því að neita í apríl sl. að
taka á móti sendinefnd undir
forystu Edwards Derwinski,
háttsetts embættismanns í
bandaríska utanríkisráðuneyt-
inu, sýndi Matthías í verki, að
þolinmæði íslendinga væri á
þrotum. Fyrir fáeinum vikum
lýsti Þorsteinn Pálsson, for-
maður Sjálfstæðisflokksins,
síðan yfír, að úr því sem kom-
ið væri, ættu stjómvöld ekki
annarra kosta völ en að leggja
fram frumvarp til laga á Al-
þingi, sem miðaði að því að
útiloka hina bandarísku einok-
un. Þá kom í ljós að Alþýðu-
flokksmenn voru með svipuð
áform á pijónunum og stjóm-
málamenn annarra flokka, þar
á meðal Steingrímur Her-
mannsson, forsætisráðherra,
hafa talað almennum orðum
um endurskoðun vamarsamn-
ingsins.
Samkomulagið, sem greint
var frá á laugardag, sýnir, að
Bandaríkjastjóm telur sér ekki
fært að verða við óskum ís-
lendinga um jafnræði nema
með því að fá til þess sam-
þykki öldungadeildar Banda-
ríkjaþings; löggjafínn sjálfur
þarf að ákveða það, hvort lög-
in frá 1904 eigi við um sjó-
flutninga til vamarliðsins á
íslandi eða ekki. Bandaríkja-
stjóm hefur með hinu nýgerða
samkomulagi skuldbundið sig
til að fá sérstöðu okkar viður-
kennda í öldungadeildinni;
meira verður ekki krafíst af
handhöfum framkvæmda-
valdsins þar í borg.
Morgunblaðið fagnar þess-
ari lausn á Rainbow-deilunni.
Hún sýnir í senn, að íslensk
stjómvöld með utanríkisráð-
herra í broddi fylkingar hafa
haldið skynsamlega á málinu
og bandarísk stjómvöld viður-
kenna enn þá sérstöðu, sem
íslendingar hafa gert kröfu til
að njóta allt frá því náið sam-
starf þjóðanna hófst með
stofnaðild þeirra að Atlants-
hafsbandalaginu.
Lækka vextir?
eftir Jóhann J.
Ólafsson
Pyrir nokkru ákvað fjármála-
ráðuneytið að takmarka sölu nýrra
spariskírteina um leið og vextir af
þeim voru lækkaðir í 6,5%. Vegna
þeirrar aðgerðar einnar virðast
margir halda að vextir almennt í
þjóðfélaginu muni lækka. Það er
hins vegar með breytingar á vöxt-
um eins og flóð og fjöru, hvort
tveggja er aðeins einkenni á hreyf-
ingu heildarinnar, sem það er hluti
af, efnahagslífsins eða úthafsins.
Vextir eru afleidd stærð, sem ræðst
af framboði og eftirspurn eftir láns-
fé, sem aftur ræðst af arðsemi
framkvæmda og spamaði í þjóð-
félaginu. Til þess að hafa áhrif á
vexti þarf að hafa áhrif á allt efna-
hagslífið. Þótt ríkissjóður sem
stærsti lántakandinn lækki þá vexti,
sem hann býður, þarf það ekki að
þýða vaxtalækkun almennt heldur
einungis að ríkissjóður fær ekki
jafnmikið fé að láni og áður.
Valdboð ríkisins
Ríkissjóður hefur lengi skapað
sér forréttindi á lánamarkaði. I
fyrstu með því að einoka þann rétt
að bjóða verðtryggð lánsform og
síðar með því að yfirbjóða aðra á
lánamarkaðinum, hvoru tveggja á
kostnað skattgreiðenda. Lánsfjár-
hungur ríkisins hefur verið slíkt,
að í ársbyijun voru seld spariskír-
teini, sem báru 9% fasta vexti
umfram verðbólgu til aldamóta, eða
í næstu 14 ár. Þannig hefur ríkis-
sjóður spennt upp aðra vexti og
haldið vöxtum háum. Og sífellt virð-
ast finnast ný verkefni, sem ríkis-
sjóði liggur svo mjög á að ráðast
í, að þau eru kostuð með lánsfé á
hæstu vöxtum.
Eitt slysið, sem un tefja fyrir
lækkun vaxta, voru lög um hús-
næðismál sl. vor. Eins og sagt var
fyrir samþykkt laganna verður
kostnaður ríkissjóðs af niður-
greiðslu vaxta mikill baggi. Ríkis-
valdinu virtist lausn á þeim vanda
vera að lækka vexti af þeim skulda-
bréfum, sem lífeyrissjóðirnir eru
skikkaðir til að kaupa til þess að
fjármagna húsnæðislánakerfið.
Sumir eru þó alls ekki þeirrar skoð-
unar, að vextir hafi lækkað, heldur
hafi ríkissjóður verið að bjóða
óvenju háa vexti sé til langs tíma
litið. Og vissulega eru 6,5% fastir
raunvextir til næstu 25 ára háir
vextir, þegar 1—2% raunvextir yfir
lengra tímabil eru þeir vextir, sem
við sjáum til jafnaðar, þegar litið
er til reynslu sögunnar. Engu að
síður heyrðust skömmu seinna þær
raddir, að þessi ráðstöfun myndi
verða til þess að lækka vexti í
landinu og jafnframt var skorað á
lánveitendur, banka og sparisjóði,
að fylgja góðu fordæmi og lækka
útlánsvexti sína.
En vextir hafa síður en svo lækk-
að. Að vísu hefur ávöxtun spariskír-
teina á Verðbréfaþingi íslands
lækkað í um 7,5%—8% frá um 9%
fyrir mánuði, en viðmiðunin er alls
ekki nægilega áreiðanleg, þar sem
hún byggir á kaup- og sölutilboðum
Seðiabanka íslands, sem er fulltrúi
ríkissjóðs. Ávöxtun annarra verð-
bréfa á þinginu er hins vegar
óbreytt. í þessu efni eru heldur
ekki öll kurl komin til grafar vegna
yfirstandandi innlausnar á spari-
skírteinum.
Nú eru útistandandi um 1,5 millj-
arðar króna í innleysanlegum
spariskírteinum. Þar af er um hálf-
ur milljarður í bréfum frá 1972, sem
bera ekki lengur vexti og svipuð
fjárhæð er útistandandi í bréfum
frá öðrum árum, sem borgar sig
að leysa inn vegna lægri vaxta.
Miðað við kjör á Verðbréfaþinginu
gætu eigendur þeirra því innleyst
bréfin og keypt eldri bréf á þinginu
og fengið þannig 1%—1,5% hærri
vexti en boðnir eru á „skiptibréfum"
ríkissjóðs. Ríkissjóður er vafalaust
ekki reiðubúinn að missa þannig
einn milljarð króna út úr veltunni,
og kann því að þurfa að bjóða á
ný hærri vexti í samkeppninni um
sparifé landsmanna.
Þetta sýnir okkur, að sparifé
landsmanna er enn alltof takmark-
að. Hvað veldur? Hallinn á ríkissjóði
og forgangsafgreiðsla á lánsfé til
tilekinna verkefna eru veigamestu
skýringamar.
Orsakir hárra vaxta
í kjarasamningunum í febrúar
sl. féllst ríkisstjómin á að þvinga
lífeyrissjóðina til að ráðstafa 55%
af ráðstöfunarfé sínu til kaupa á
skuldabréfum ríkissjóðs og láta
andvirðið renna til húsnæðislána. Á
næsta ári, 1987, má gera ráð fyrir
að 3,5 milljarðar króna af fé lífeyris-
sjóðanna, sem áður gat mnnið til
lána til atvinnulífs og einstaklinga,
óháð húsbyggingum, fari í þennan
Jóhann J. Ólafsson
„Þann 1. nóvember nk.
verða vextir gefnir
fijálsir. Það frelsi eins
og ailt annað frelsi í
verðlagsmálum mun
leiða til jafnvægis á
peningamarkaðinum
og samræmdari vaxta-
töku. Vextir þurfa hins
vegar einnig að lækka,
en til þess að sá árang-
ur náist, verður ríkis-
valdið að vinna með
lánsfjármarkaðinum en
ekki á móti.“
farveg. Miðað við núverandi for-
sendur verður féð tekið að láni á
6,5% vöxtum en lánað út á 3,5%
vöxtum til alit að 40 ára. Hér er
gífurlegur vaxtamunur á ferðinni,
sem nemur 105 milljónum króna
bara af hluta lífeyrissjóðanna fyrsta
árið og sé litið á málið frá sjónar-
hóli einstaklingsins nemur niður-
greiðsla á vöxtum 775.000 krónum
að núvirði miðað við hámarkslán
til einstaklings. Hvatningin er því
Sauðfjárslátrun
hafín á Blönduósi
Blönduósi:
Sauðfjárslátrun hófst hjá Sölufé-
lagi A-Hún. á Blönduósi 16.
september sl. Áætlað er að slátra
47.487 dilkum, sem er um 2.44%
fleira en á sl. ári og 4.061 full-
orðnum kindum, sem er 2.87%
fækkun frá fyrra ári. Alls er þvi
áætlað að slátra 51.548 fjár, sem
er 1.231 kindum fleira en sl. ár.
Sláturtíð hófst með því að lömbum
úr beitartilraun á Auðkúluheiði var
slátrað. Reyndist meðalþungi lam-
banna vera 13.33 kg sem er mun
betra en var sl. haust. Ur léttbeitta
tilraunahólfinu reyndist meðalfall-
þungi vera 14.20 kg úr meðalbeitta
hófinu var meðalvigtin 13.25 kg og
þar sem beitin var þyngst reyndist
meðalfallþungi dilkanna vera
minnstur eða 12.95 kg. Það hefur
í gegnum árin verið samhengi á
milli fallþunga tilraunalambanna og
fallþunga lambanna á sláturhúsinu
almennt. Svo virðist ekki vera að
þessu sinni, að sögn Gísla Garðars-
sonar, sláturhússtjóra á Blönduósi.
Dilkar virðast vera lakari í ár en í
Einar Guðlaugsson og Gísli Garð-
arsson með fituþykktarmæli.
fyrra. Til gamans má geta þess að
meðalvigtin á sláturhúsinu fyrsta
daginn í fyrra var 14.58 kg en hún
er ekki nema 13.32 kg núna. í lok
síðastliðinnar viku var búið að
slátra, 5125 dilkum og var meðal-
vigtin 13,92 kíló. Gísli sagði að
aldrei hefði gengið eins illa að ráða
fólk til starfa sem nú. Við slátrun-
ina starfa nú um 100 manns en það
vantar enn um 15 til 20 manns svo
fullráðið sé. Auk þessa er mikið af
nýju fólki, sem er óvant þessum
störfum. Gísli sagði ennfremur að
skólafólk, sem núna starfaði í slát-
urhúsinu færi í vikunni og skapaðist
þá vandræðaástand. Það er fyrirsjá-
anlegt að sú áætlun, sem gerð hefur
verið um slátrunina stenst ekki,
rætist ekki úr vinnuaflsskortinum
fljótlega. Gert var ráð fyrir því að
slátra 2.000 íjár á dag og ljúka
sauðfjárslátrun 22. eða 23. október
en þetta dregst eitthvað ef ekki
rætist úr bráðlega, sagði Gísli Garð-
arsson að lokum.
Jón Sig.
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPTEMBER 1986
33
óvefengjanlega að menn skuli
leggja fé í íbúðarhúsnæði fyrst og
fremst. Með þessu er verið að hvetja
okkur til að veija meira fé til eigin
húsnæðis en við annars gerðum.
Afleiðingar þessa láta ekki á sér
standa. Verðhækkun hefur orðið á
húsnæði í stað aðhalds áður til
lækkunar byggingarkostnaðar. Eft-
irspum eftir lóðum hefur skyndi-
lega vaxið. Spenna hefur myndast
á vinnumarkaði og biðraðir eftir
húsnæðislánum virðast í uppsigl-
ingu. Þegar ríkisvaldið hólfar
lánamarkaðinn þannig niður og rek-
ur ríkissjóð með miklum halla, eykst
þrýstingur á þann hlusta lánamark-
aðarins, sem er til ráðstöfunar fyrir
aðra, almenning og atvinnufyrir-
tækin.
Aukið fijálsræði í vaxtaákvörð-
unum og virkari fjármagnsmarkað-
ur hefur þó tvímælalaust haft hér
mótverkandi jákvæð áhrif. Sparifé
í bönkum hefur stóraukist, meira
jafnrétti er nú milli lántakenda og
nýting lánsfjár hefur orðið hag-
kvæmari. Samt vantar enn mikið
á, að lánskjör á lánamarkaðnum séu
í innbyrðis samræmi við áhættu
hvar sem er á markaðnum. Kjör
og ráðstöfun fjár ræðst því miður
ekki enn fyrst og fremst af fram-
boði og eftirspum. Enn eru lánskjör
mismunandi eftir því hvort lánið er
tekið í banka, hjá fjárfestingarlána-
sjóði eða í lífeyrissjóði, á verðbréfa-
markaði eða í almennum lánsvið-
skiptum einkaaðila í verlsunarkaup-
um. Skýringin er misvíðtækt frelsi
þessara lánveitenda til að ákveða
vexti og kjör eigin lána. Sem dæmi
gilda ekki sömu heimildir til vaxta-
töku á sambærilegum lánum og
hefur Seðlabankinn jafnvel gengið
svo langt að reyna að þvinga fram
mismunandi kjör á sama lánsskjal-
inu.
Með því að halda niðri vöxtum á
einum hluta markaðarins, t.d. íbúð-
arlánum, eykst eftirspumin eftir
þeim lánum og minna verður til
skiptanna fyrir aðra, sem jafnframt
þurfa að greiða hærri vexti af því
takmarkaða fé, sem eftir situr, þeg-
ar forgangshóparnir hafa fengið
sitt. Lágir vextir á einum hluta
markaðarins eiga sér þannig and-
svar í óþarflega háum vöxtum
annars staðar 'markaðinum.
Leiö til lægri vaxta
Vænlegasta leiðin til að lækka
þá raunvexti, sem nú em hæstir á
markaðnum, er að hætta þeirri
óeðlilegu mismunun í vaxtakjörum,
sem ríkisvaldið hefur stundað,
þannig að samræmi skapist í vaxta-
kjömm hvar sem er á markaðnum.
Fijáls ákvörðun vaxta er eina rétta
leiðin í þessu efni og löngu tíma-
bær. Atvinnulífið býr nú við mjög
háa vexti til að fjármagna rekstur
sinn og fjárfestingar. Fyrirtækin
hafa bmgðist við þessum breyttu
aðstæðum með vandaðri fjárfest-
ingum, hagræðingu, sameiningu og
aukningu eigin fjái'. Önnur hafa
hins vegar þurft að hætta starfsemi
eða jafnvel orðið gjaldþrota. End-
umýjun sem þessi er að vissu marki
eðlileg og er að nokkm leyti heil-
brigðismerki í atvinnulífínu. Hinu
er þó ekki að leyna, að vextir til
atvinnurekstrar verða að fara lækk-
andi, ef ekki á að leiða til vandræða.
En það verður að gerast með því
að ríkið verði ekki áfram eins
þurftafrekt á peningamarkaðinum
og það hefur verið hin síðari ár.
Þann 1. nóvember nk. verða
vextir gefnir fijálsir. Það frelsi eins
og allt frelsi í verðlagsmálum mun
leiða til jafnvægis á peningamark-
aðinum og samræmdari vaxtatöku.
Vextir þurfa hins vegar einnig að
lækka, en til þess að sá árangur
náist, verður ríkisvaldið að vinna
með lánsfjármarkaðinum en ekki á
móti. Það verður að leita allra ráða
til að minnka halla á ríkissjóði og
minnka þannig hinn gífurlega
þrýsting á lánsljármarkaðinum.
Það verður einnig að hætta að hólfa
lánsfjármarkaðinn niður og hætta
að taka fé til hliðar, sem lánað er
til gæluverkefna á afbrigðilegum
kjömm. Til em brýnni verkefni, sem
snerta alla landsmenn og framtíð
þjóðarinnar, en þau em stöðugt
verðlag og uppbygging atvinnulífs-
ins.
Lokaorð
Nú ríður svo á að efla sparnað
enn frekar, ná jöfnuði á lánsfjár-
markaði, styrkja gjaldmiðilinn og
istöðugt verðlag. Til þess að svo
megi verða þarf að ná jöfnuði í fjár-
málum ríkissjóðs með niðurskurði
útgjalda. Lækkun óbeinna skatta
sló á hraða verðbólgunnar. Halla-
rekstur ríkissjóðs og afskipti hans
af vaxtamálum spennir hins vegar
upp vextina og getur magnað öldur
efnahagslífsins, svo að þær verða
að stórbrimi, sem dregur efna-
hagsávinninginn burt með útsog-
inu. Það má ekki verða að við náum
niður verðbólgunni og nokkmm
stöðugleika í efnahagslífinu aðeins
til að sjá á eftir þessum árangri út
í hafsauga.
Höfundur er formadur Verzlunar-
ráðs Islands og formaður stjórnar
Lífeyrissjóðs verslunarmanna.
Morgunblaðið/Jón Sig.
Sauðfjárslátrun er hafin á Blönduósi og virðast dilkar vera rýrari en
í fyrra. Erfiðlega gengur að ráða fólk til starfa, en það fólk sem
nú starfar við slátrunina lætur sitt ekki eftir liggja svo vel megi
ganga.
AF ERLENDUM
VETTVANGI
eftir HALLDÓRU RAFNAR
Við krossinn í Medjugoije í Júgóslavíu, þar sem María mey á
að hafa birst fólki.
Trúarvakning' í
Austur-Evrópu
- áhyggjuefni þarlendra ríkisstjórna
UM ALLA AUSTUR-EVRÓPU hefur kristnum trúarhreyfingum
vaxið fiskur um hrygg á undanförnum árum, þrátt fyrir 40 ára
baráttu hinna kommúnísku stjórnvalda fyrir trúlausu þjóðfélagi.
í Tékkóslóvakíu þar sem kenningu Karls Marx, um að „trúar-
brögð séu ópíum fólksins", er haldið hátt á lofti, hefur meðlimum
kristinna safnaða fjölgað mjög. í Júgóslavíu segist rúmur helming-
ur ungs fólks vera trúaður og í Ungveijalandi hefur kaþólska
kirkjan fengið leyfi til að koma aftur á fót nunnureglu. Baptistar
í Rúmeníu eru taldir vera um 200.000 talsins, þó þeir hafi mátt
sæta ýmiskonar ofsóknum af hálfu yfirvalda, eins og reyndar
trúað fólk í öllum austantjaldslöndunum. í Albaníu hafa ofsóknirn-
ar verið hvað mestar, en þrátt fyrir það hefur yfirvöldum ekki
tekist að koma í veg fyrir að prestar störfuðu þar.
Astæður þessarar trúarvakn-
ingar eru ýmsar, en ein af
þeim er án efa sú staðreynd, að
kirkjan er eina sjálfstæða stofn-
unin í Austur-Evrópulöndunum.
Þar getur fólk rætt fijálslega um
málefni, sem yfirvöld ætlast ekki
til að séu á dagskrá hjá almenn-
ingi. Unga fólkið hefur flykkst til
fylgis við kristna trú og veldur
það stjórnvöldun þessara ríkja
verulegum áhyggjum, því æskan
mun jú erfa landið og til þess að
tryggja sig í sessi vilja stjórnvöld
njóta óskoraðs stuðnings hennar.
Er Karl Wojtyla, pólskur erki-
biskup, var kjörinn páfí árið 1978,
hafði það mikil áhrif á viðgang
kaþólsku kirkjunnar í Austur-
Evrópu. Hann tók sér nafnið
Jóhannes Páll II og hefur verið
óþreytandi við að styrkja trúbræð-
ur sína í þessum löndum. í
umburðarbréfí sínu í maímánuði
sl. skilgreindi hann vandamálið
er blasir við kommúnistastjómun-
um, er hann lýsti hugmyndafræði
marxismans og trúleysinu er af
henni sprytti sem „andlegu skip-
broti“. Fólkið fær ekki þá andlegu
fullnægingu sem því er nauðsyn-
leg og bíður því andlegt skipbrot.
Páfí hefur fengið að heimsækja
heimaland sitt tvívegis, en stjóm-
völd í Tékkóslóvakíu hafa ekki
viljað samþykkja að hann kæmi
þangað .
Tékknesk yfírvöld líta með vel-
vilja á þá meðlimi kaþólsku
klerkastéttarinnar, sem ekki deila
á hið kommúníska þjóðskipulag.
Með þeim sem gagnrýna er hins
vegar fylgst og reynt að stemma
stigu við aðgerðum þeirra. Franti-
sek Tomasek, kardináli og erki-
biskup í Prag, er einn fárra klerka
sem þorir að láta í ljós sínar skoð-
anir. Er hann gengur frá dóm-
kirkjunni eftir messu á
sunnudögum, hópast fólk saman
meðfram leiðinni til þess að sýna
samstöðu og mótmæla á þennan
hljóðláta hátt kennisetningum
veraldlegra yfírvalda. Vegna
þessarar skiptingar kjósa margir
Tékkar að starfa í leynilegum
samtökum kristinna manna, er
starfrækja biblíuskóla og halda
messur á einkaheimilum. Séra
Stanislav Maly, sem sat um skeið
í fangelsi vegna þátttöku sinnar
í þessu leynilega starfi, segir það
nánast ógjörlegt fyrir ríkisvaldið
að beija niður starfsemi hinna
leynilegu kirkjudeilda, þar sem
hún sé ekki miðstýrð, og þó einn
hópur sé upprættur haldi aðrir
áfram að starfa.
I Albaníu eru öll trúarbrögð
bönnuð og aðeins örfáar kirkjur
og moskur fá að standa, sem eru
merkilegar vegna byggingarstíls
eða sögulegrar frægðar. Útvarps-
stöðin „Frjáls Evrópa" hefur sagt
frá því, að prestar hafí verið tekn-
ir af lífí í Albaníu fyrir að predika
Guðs orð, en þrátt fyrir það ber-
ast fregnir um kirkjulegt starf þar
í landi.
Trúað fólk í Austur-Evrópu
hefur á undanfömum 40 árum
mátt þola margs konar þrenging-
ar. í Rúmeníu hafa stjómvöld
verið sérstaklega hörð í aðgerðum
og m.a. beitt handtökum og nauð-
ungarflutningum til þess að
hræða fólk frá starfi í trúfélögum,
en án mikils árangurs. í fyrra
reyndi Ceausescu, forseti, að
draga úr gagnrýni á stjóm sína
fyrir hörku á þessu sviði með því
að leyfa bandaríska predikaranum
Billy Graham að ferðast um
landið. Tugþúsundir Rúmena
komu til að hlusta á Graham,
þrátt fyrir að yfirvöld bönnuðu
að samkomur hans væm auglýst-
ar og einnig að hann kæmi til
stórborga.
Stjómvöld í Júgóslavíu hafa
verið tiltölulega umburðarlynd í
afstöðu sinni gagnvart trúfélög-
um, en hafa verulegar áhyggjur
af því, að í nýlegri skoðanakönn-
um kom fram að 52% ungra
Júgóslava telja sig trúaða, sem
er 33% aukning frá árinu 1965.
Landsmenn hópast tugþúsundum
saman til þorpsins Medjugoije,
þar sem María mey á að hafa
birst ungu fólki á hveiju kvöldi
si'ðan í maí 1981.
í Ungverjalandi hefur ríkisvald-
ið náð sterkum tökum á klerka-
stéttinni og kemur því ekki oft til
árekstra. Hreyfíng friðarsinna, er
starfað hefur innan kaþólsku
kirkjunnar, hefúr lent í andstöðu
við yfirmenn í kirkjunni og ríkis-
stjóm landsins og verður því að
hafa hægt um sig.
Austur-þýskum yfirvöldum og
lúthersku kirkjunni þar í landi
hefur gengið bærilega að lynda
saman undanfarin ár og kirkjunn-
ar menn hafa fengið takmarkað
frelsi til þess að tjá sig um ýmis
málefni. Þeir hafa barist fyrir því
að í stað þess að sinna herskyldu,
fengju menn að þjóna landi sínu
á annan hátt.
Kaþólska kirkjan í Póllandi hef-
ur um aldaraðir verið sterkt afl í
pólsku þjóðlífi og er það enn. Hún
er án efa áhrifamesta kirkjudeild-
in í Austur-Evrópu og innan
hennar vébanda hafa andstæðing-
ar hins kommúníska stjómkerfís
fundið griðarstað. í nýlegri skoð-
anakönnun kom fram, að um 75%
ungra Pólveija sögðust taka þátt
í kirkjulegu starfí. Stöðugt fjölgar
þeim er vilja gerast prestar og
ráðgerð er bygging fjölmargra
nýrra kirkna. Morðið á prestinum
Jerzy Popieluszko árið 1984, sem
nokkrir lögreglumenn viður-
kenndu að hafa framið, var
þjóðinni mikið áfall, en styrkti
jafnframt stuðning hennar við
kaþólsku kirkjuna.
Ríkisstjómir allra kommúnista-
landanna í Austur-Evrópu hafa
áhyggjur af trúarvakningunni er
gengið hefur yfír löndin, eins og
eðlilegt er, þar sem þær predika
trúleysi. Þær reyna því að fínna
jafnvægi er tryggir þeirra hags-
muni, leyfa yfírleitt starfsemi
kirkjudeilda, en beita ýmsum
brögðum til að hafa áhrif á þá
starfsemi.
Heimild: U.S.News & Worid Report.