Morgunblaðið - 09.10.1986, Page 63

margaa skálin og báðu mönnum
velfamaðar í lífí og starfí. Nú var
komið að því að velja æfistarfið.
Erlendur Patursson kaus sér hag-
fræði, er skyldi gefa honum þroska
og grundvöll til að verða þjóð sinni
að liði. í þeim anda var hann alinn
upp í föðurgarði með lífsskoðun og
starf feðra sinna. Erlendur hélt til
Oslóar og hóf nám í hagfræði, sem
tengdi lögfræði og stjómsýslu. Mun
þetta hafa verið honum góður for-
skóli, að kynnast Norðmönnum.
Hélt hann síðan til Hafnar 1934
og stundaði þar nám í hagfræði við
háskóiann ogvarðcand. polit. 1941.
Hann hlaut vist á Garði, því hann
var danskur þegn. Erlendur tók
mikinn þátt í félagsskap stúdenta.
Hann kvæntist um þessar mund-
ir, 1939, konu sinni Morið Holm,
dóttur Matthildar og Niels Christian
Holm, skipstjóra á Tvöroyri í Suðu-
rey í Færeyjum. Hún er mikilhæf
kona og af íslensku bergi brotin. Á
hún ættir að rekja til ættboga Thor-
steinsson manna á Vestfjörðum.
Morið, kona Erlendar er fríð sýnum
og vel gefin. Hún var manni sínum
mikil stoð í lífsbaráttunni. Það var
gott að koma á heimili þeirra hjóna
í Þórshöfn er var með myndarbrag.
Mér var vel fangað er ég kom þar
og farið með mig í Kirkjubæ. Þau
Erlendur og Morið eignuðust fímm
böm, eitt dó í bamæsku og hin
komust upp og urðu hin mann-
vænlegustu.
Erlendur dvaldi nú f Höfn frá
1941 til 1945 og var ritari í
Arbejdsministeriet. Þetta var hon-
um góður skóli til þjálfunar í þeim
málum er biðu hans heima. Mátti
segja að Erlendur væri vel lærður
úr heimaskóla, um málefni þjóðar
sinnar og sfðan starfað um árabil
í stjómarráðinu. Er hann flutti al-
kominn heim í júní 1945 eftir langa
útivist, kom hann fullur áhuga að
vinna þjóð sinni gagn. Hóf hann
undirbúning þess er hann stofnaði
tímaritið Samfélagsritíjanúar 1945
í Höfn og var bæði ritstjóri og út-
búsáhöld, vefnaðarvöru og fatnað.
Verslunina rak Ásta áfram eftir lát
hans eins síns liðs og með tímanum
urðu það einkum blóm, minjagripir
og ýmis skyld smávara, sem hún
hafði á boðstólum. Það mun varla
ofmælt, þótt sagt sé, að Ásta hafi
verið einn fárra kaupmanna á
landinu, sem einlægt greiddi út í
hönd og lét aldrei skrifa hjá sér
stundinni_ lengur.
Þótt Ásta Eggertsdóttir væri
kona þeirrar gerðar, að hún hefði
síst af öllu kosið, að settar yrðu á
lofræður við andlát hennar, þá má
þó öllum ljóst vera, er til þekkja,
að saga hennar er f hæsta máta
stórbrotin hetjusaga. Vér kynnum
fljótt á litið að taka svo til orða,
að stjrrkur hennar hefði verið af
því sprottinn fyrst og fremst, að
allt frá bemsku var hið blíða í lífi
hennar blandað stríðu. En þegar
betur er að gáð, rennur það upp
fyrir oss, svo glöggt sem verða má,
að vitanlega gat lífsreynsla hennar
ungrar ein saman hvergi nærri
nægt til þess, að snemma var full-
mótaður hinni þróttmikli persónu-
leiki hennar, ef eigi hefðu þar
einnegin komið til alveg framúr-
skarandi góðir eiginleikar innbomir
og skarpar gáfur, er hún hlaut í
vöggugjöf, og ekki beindust hvað
síst að þeim hyggindum, er í hag
mega koma.
Hvítvoðungur er hún flutt heim-
anað og á vit ókunnugra. Óshlíðina
fer hún aðeins nokkurra daga göm-
ul, meðan enn var þar vegleysa ein
og ófæra. Síðan renna upp björt,
en alltof hraðfleyg hamingjuár hjá
yndislegri og ástríkri ömmu og
fóstru, sem fær henni að samleiðar-
lokum hollasta arf trúar og
bænrækni. Enn fer hún til vanda-
lausra, pn það er eftirtektarvert,
að ávallt er eins og Ásta fyrirhitti
aðeins gott og vandað fólk, en það
kynni og að helgast af því, að hún
er sakir gáfna sinna og mannkosta
einlægt í vissum skilningi meistari
kringumstæðnanna. Svo vel kemur
hún sér, að hvarvetna og í hinum
ólíklegustu stöðum knýtast ævilöng
tryggðabönd milli hennar og sam-
ferðarfólksins, og hún gefur
bömum sínum nöfn góðvina sinna
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 1986
gefandi þess. Honum var ekki nóg
að tala heldur vildi hann boða þjóð-
inni fræðslu um landshagi og
hagfræði. Næsta hefti kom í júní
1945 og hélt hann því úti til 1952.
Erlendur Patursson hlaut að ger-
ast liðtækur í þjóðmálum heima
fyrir er hann settist að á ættjörð-
inni. Lok styrjaldarinnar höfðu nú
mikil áhrif á framvindu mála, þar
á meðal sjálfstæðismál Færeyja.
Fór nú fram þjóðaratkvæði í sam-
ráði við dönsk stjómvöld um fullt
sjálfstæði Færeyja, eða framhald á
tengslum við danska ríkið. Tölulega
sigruðu skilnaðarmenn, en eigi með
yfirburðum svo hin danska stjóm
taldi hana eigi gilda. Fór þessi
áhrifamikla atkvæðagreiðsla fram
14. september 1946. Mun Erlendur
illa hafa unað hag sínum að svona
fór um atkvæðagreiðsluna, líkt og
forðum hjá Jóhannesi föður hans
1906. Hann hafði þá fengið því
framgengt hjá ríkisstjóminni að
Færeyingar fengju sjálfræði fyrir
fjármálum heima fyrir. En þetta
náði eigi fram að ganga, því Jó-
hannes Patursson féll við kosningar
til danska þingsins.
Hófst nú Erlendur handa um
stofnun nýs blaðs er hóf göngu sína
14. september 1947, er hlaut nafn
kosningadagsins sæla frá árinu
áður. Það kom út tvisvar í mánuði
og var málgagn Þjóðveldisflokksins
er halda skyldi lifandi sambandi við
fólkið. Lengst af var Erlendur rit-
stjóri þess og frá 1949 ábyrgðar-
maður. Vann hann oft mikið að
þessari útgáfu sjálfur og ritaði mik-
ið í það, setti og prentaði stundum.
Urval úr greinum Eriendar kom út
í Afmælisriti hans.
Erlendur var kosinn á þing sem
vænta mátti og sat þar ævilangt
utan eitt kjörtímabil. Hann var for-
ystumaður Þjóðveldisflokksins og
var lengst af þingmaður Sandeyjar-
sýslu er tekur yfir Sandey, Skúfey
og Stóra-Dímon. Hefur þetta kjör-
dæmi tvo þingmenn. Á seinni árum
var hann þingmaður í Straumeyjar-
og velgerðármanna. Sá þakkar-
hugur og vinfesta, er hún auðsýnir
öllum þeim, sem hún á gott að
gjalda, sýnir kannski betur en nokk-
uð annað og umfram allt, hver
gæfumaður hún er sjálf. Hún geng-
ur að eiga ekkjumann með stóran
bamahóp. Honum er annað betur
gefið en bústang. Hann er hugum-
stór gáfumaður. Vegna afskipta
hans af stjómmálum, sem vom ólít-
il, verða hún og fjölskylda hennar
fyrir aðkasti af hendi pólitiskra
andstæðinga hans. Sjálf eignast
hún með honum enn stærri bama-
hóp en þann, sem hún gengur í
móðurstað. Og bömum bónda síns
ann hún hugástum engu minna en
sínum eigin bömum. Hún er ekki
síður slegin djúpri sorg, er hún
fréttir lát Jóns, stjúpsonar síns, en
þegar henni er sögð helfregn Guð-
mundar, eigin frumburðar síns.
Þegar læknar leggjast gegn því,
að hún gangi áfram með og fæði
næstyngsta bam sitt, vegna þess
að fóstrið ógni hennar eigin lífi, þá
vísar hún öllum úrtölum á bug og
elur sitt bam. Hún lætur ferma 19
böm frá heimili sínu og öll með
miklum sóma. Hjá öðrum þjóðum
mun það gjörsamlega óþekkt fyrir-
brigði að koma svo mörgum bömum
til manns. í langri og erfiðri bana-
legu manns síns hjúkrar hún honum
sjálf heima. Ekkja verður hún 62ja
ára og sér eftir það einsömul far-
borða ungum dóttursyni sínum,
hinum prýðilegasta dreng, sem öll-
um er að góðu kunnur._
En svo auðug, sem Ásta var að
þeim hyggindum, er í hag mega
koma, eða á hinu praktíska sviði,
eins og vér mundum komast að
orði nú á dögum, og svo ákaflega
sem hún vann hörðum höndum alla
ævidaga sína, þá var þó langur
vegur frá, að veraldarvafstur og
hávært orkestur dagsins byrgði
henni sýn til annarra og óskyldra
viðfangsefna eða lyki aftur hlustum
hennar fyrir öðmvísi tónum lífsins.
Þvert á móti var henni mjög auð-
gengið í helgidóma fagurra lista.
Hún var músíkölsk og söngvin í
þeim mæli, sem aðeins fáum er
gefinn, þótt dagsverki hennar og
stundaskrá væri ævilangt þannig
kjördæmi. Hann átti miklum
vinsældum að fagna meðal kjósenda
sinna og var framkvæmdasamur
um málefni kjördæmanna. Hann
var góður ræðumaður, hélt sig við
efnið, rökstuddi mál sitt og var ró-
legur, á hveiju sem gekk. Hann
hélt sig frá persónulegum áróðri á
andstæðingana og vék frá sér árás-
um. Þannig vann hann sér fylgi á
mannfundum og í daglegri um-
gengni. Erlendur var framfarasinn-
aður, er kom best í ljós er hann var
ráðherra 1963 til 1966. Heyrðu
undir ráðuneyti hans fjármál og
sjávarútvegsmál. Á þessum árum
fjölgaði fiskiskipum, afli jókst og
fiskvinnslustöðvum fjölgaði. Þá var
landhelgin færð út í 12 mílur.
Horfði margt til framfara hjá þess-
ari stjóm. Þá sat Erlendur á ríkis-
þingi Dana um skeið.
Blað Erlendar, 14. september,
var honum mikils virði og greiddi
götu hans til fólksins með skoðun-
um hans á landsmálum. Hann var
mjög handgenginn sjómannastétt-
inni. Hann var formaður Fiski-
mannafélags Færeyinga um árabil
og þótti standa sig vel í formennsk-
unni. Erlendur samdi mikið rit um
sjávarútveg Færeyinga er hann
nefndi „Fiskveiðar og fiskimenn
1850—1859." Komþettaritútl961
í tveimur bindum. Ánnað rit samdi
hann á seinni árum er heitir „Fisk-
vinna og fiskimál 1940—1970", er
sú bók í þremur bindum. Eru rit
þessi hin fróðlegustu og sýna að
höfundur þeirra var mikilvirkur
fræðimaður um aðalatvinnuveg
þjóðarinnar, er lengi mun halda
minningu hans á lofti.
Erlendur var mikill áhugamaður
um norræna samvinnu, enda kosinn
í Norðurlandaráð og sat þar frá
1970-1974 og frá 1976. Þá taldi
hann að hinar fámennu eyþjóðir á
norðurslóðum ættu að hljóta góðan
hlut mála sinna. Hann barðist fyrir
rétti Færeyinga á þessu málaþingi.
Hann bar fram tillögu í ráðinu
varið, að minna tóm gafst til hljóð-
færásláttar og tónlistariðkana en
hún hefði kosið og vert hefði verið.
Ennfremur stóð leiklist ávallt hjarta
hennar nær. Hún lærði heil hlut-
verk á fáum dögum og það var
yndi hennar og eftirlæti að lesa ljóð
og það gerði hún svo, að unun var
á að hlýða, sakir innlifunar hennar
og djúprætts skilnings á viðfangs-
efninu, hverju stefi, sérhveiju
blæbrigði innihalds og andrúms-
lofts. Af sama toga spunnin og
þessir dýrmætu hæfíleikar var inni-
leg ást hennar á öllu hinu skapaða
og lífsanda dregur. Hið listræna og
trúaða í eðlisgerð hennar unni gjör-
vallri fegurð og hverju undri
sköpunarverksins. Þannig var henni
gróður jarðar ákaflega hjartfólginn.
Hvert blað og blóm varð til þess,
að hún dró skó af fótum sér og
fann glöggt, að staðurinn, þar sem
minnsta jurt grær, er heilög jörð.
Þess vegna var það líka hugfólgið
áhugamál hennar að vemda og hlúa
að hveijum gróðurbletti, undir for-
merki þeirrar hugsjónar, að vér
skilum jörðinni fegurri og betri til
afkomenda vorra og þess fólks, sem
á eftir oss kemur í landinu, en þá
er vér tókum við henni, og mætti
samtíminn að skaðlausu taka nótís
af þessari afstöðu Ástu. Hún gróð-
ursetti tré og plantaði blómum
bæði á Stakkanesi og í Gvendareyj-
um og gerði auk þess merkar
tilraunir með ýmis afbrigði trjáa
og jurta. Sömuleiðis voru dýr og
fuglar henni kærir vinir, er aldrei
fóru erindisleysu á hennar fund.
Sauðkindin, hinn lagðsíði rofa-
barðsbúi íslands, átti samúð
hennar, og eigi síður hestamir,
blessaðir karlamir, að ógleymdri
kúnni, sem er móðir vor allra. Ára-
tugum saman vék hún æti að
baðstofuköldum köttum með
hvumpna návist. Þetta vom flæk-
ings- og útigangskettir, án eigenda
eða utanáskriftar. Hjá Ástu hétu
þessi umkomulausu kvikindi hvert
sínu nafni, líkt og um ungaböm eða
þjóðhöfðingja væri að ræða. Hrafn-
ar, sem komu fljúgandi ofan úr
fjalli eða neðan úr fjöm, eftir vond-
an dag, áttu hlýjum móttökum að
fagna hjá Ástu. Þegar eldur kom
1971, að reist yrði menningarmið-
stöð í Færeyjum með líku sniði og
Norræna húsið í Reykjavík. Hann
var mikill talsmaður þessa máls.
Þetta hús var síðan byggt og vígt
í Færeyjum. Þessi norrænu hús
hafa þótt staðarbót, veitt þjóðar-
brotum tækifæri til að koma saman
og verið heimamönnum til fræðslu
um menningu frændþjóðanna. Er-
lendur ferðaðist mikið á vegum
Norðurlandaráðs til að efla norræna
samvinnu og flutti stundum erindi
í Norræna húsinu í Reykjavík. Þá
var honum boðið að ferðast um
Vestfirði og Norðurlandskjördæmi
vestra og flytja erindi um Færeyj-
ar. Ferð þessi var honum og konu
hans til mikillar ánægju um þessi
ókunnu héruð. Heimsóttu þau hjón
mig þá á Skagaströnd og sagði
hann mér það að hann hafi í upp-
hafi þessa ferðalags sett upp að sjá
tvennt í ferðinni, Látrabjarg og
mig, sem gamlan bekkjarbróður.
Ég hlustaði á hann flytja erindi á
Blönduósi og kom mér þá í hug
erindi föður hans er hann flutti í
Nýja Bíó á mínum unglingsárum
um Færeyjar og mál þeirra. Þá gat
hann um mál þeirra 1906, er fyrr
getur hér og andstæðing sinn þar,
sem hann sagðist vera fáorður um
því hann var íslenskrar ættar.
Hann hafði starfað mikið um
dagana, eigi haft föst störf, né sóst
eftir þeim hjá ríki eða heima fyrir.
Erlendur var ráðinn hagfræðingur
færeyska Lögþingsins 1946—1948.
Hér um réðu lífsskoðun hans og
þjóðmálastarf, hann kaus að vera
fijáls og óháður. En hann vann
margt fyrir land og þjóð á þingi,
með blaðaútgáfu og skrifum þar
er að gagni mætti koma. Sjálfstæð-
ismál þjóðar hans voru hans hjart-
ansmál, þar var hann baráttumaður
og mjög rómuð framganga hans
14. september 1946. Erlendur hafði
ríka tilfinningu til að marka og
draga á land, með samningu rita
upp í húsi hennar um árið, hamað-
ist krummi á þakinu, þangað til
honum tókst að vara hana við og
bálið var slökkt. í dijúgan aldar-
fjórðung hafa amarhjón verpt í
landareign hennar í Gvendareyjum.
Þeir, sem kunnugir eru þess konar
fólki, vita, að það má heita undur-
samlegt kraftaverk, ef amarpari
tekst að koma einu afkvæmi sínu
til fugls. Eitt vorið komu úr eggjun-
um þrír ungar í amarhreiðrinu í
Gvendareyjum. Það mun án for-
dæma í veraldarsögu seinni tíma
og einsdæmi í _ náttúmfræðunum
samanlögðum. Ástu varð fljótlega
ljóst, að foreldramir mundu ekki
hafa undan að færa lífsbjörg þess-
um gráðugu goggum þremur. Hún
hljóp því undir bagga með fyrirvinn-
unni og ól emina á listilegri
verðgetu sumarlangt, allt þar til
þeir vom orðnir sjálfbjarga. Áð em-
ir skuli þiggja bónbjargir og ölmusu
úr mannheimum er sjaldfundin und-
antekning frá öllum þekktum
reglum fuglafræðinnar, eða að
minnsta kosti einstætt brot á þeim
lögmálum öllum, sem oss hafa ver-
ið kunn um hríð, innan þeirrar
fræðigreinar. Enda þótti sérfróðum
mönnum einsýnt að gera Ástu að
63
um atvinnusögu þjóðar og lífsbar-
áttu. Kemur þar fram ættararfur
hans frá forfeðmm hans og frænd-
um, að bregða ljósi yfir liðna tíð.
Ég veit að honum hefur verið það
kærkomið að Þjóðveldisflokkurinn
lét gera bók honum til heiðurs á
70 ára afmæli hans „Sjón og
Seiggj". Safn samfélagslegra
greina eftir Erlend. Bók þessi er
með formála og eftirmála skráða
af vinum hans. Birtar em margar
myndir úr lífi Erlendar allt frá bam-
æsku. Má þar til nefna myndir er
sýna Erlend hafa dregið hinn fær-
eyska fána að húni að morgni dags
og haldið vörð yfir honum til kvölds.
Erlendur og Morið vom alla tíð
samhent og góðir lífsfömnautar.
Hún haf honum gott heimili og
skjól er byljir þjóðmálanna dundu
á. Hún fylgdi honum á ferðum hans
er aldurinn færðist yfir hann, varð
það honum til mikils góðs.
Aldurhniginn og ellimóður var
hann nýkominn heim á sína feðra-
slóð, eftir legu á sjúkrahúsi. Honum
gáfust tveir dagar á sínu bem ijóðri
um Jónsmessuleytið, en þá er nátt-
úran fegurst á norðurhveli. Hann
leit nú gamlar lendur þar sem hann
lék sér við legg og skel í bemsku
fyrri daga. Heyra og sjá mátti nú
æðurinn kvaka við land, fuglinn
fljúga úr bjargi, seli liggja á skeij-
um, grængresið klæða landið, hina
lagðprúðu hjörð fara úr reifí sínu
og bát á fískimiði. Hin aldna kirkju-
rúst Erlends biskups og gamla
sóknarkirkjan í Kirkjubæ vom böð-
uð í ljóma morgunsólarinnar. Gott
var að hvíla sig við sólarlagsbil er
sólin roðar himinhvolfið og sýnir
oss inn í ódáins heima þá er hún
sígur í mar.
Erlendur Pétur Patursson fékk
hægt andlát. Bjart er yfir minningu
hans meðal okkar skólabræðranna.
Guð gefi honum góða heimkomu í
upphæðum himinssala.
Pétur Þ. Ingjaldsson
heiðursfélaga Fuglavemdunarfé-
lagsins, þótt sjálfri væri henni það
víðs §arri að sækjast eftir slíkum
eða öðmm þvílíkum heiðri eða veg-
tyllum.
En svo góðum vini, sem ferfætl-
ingar og fiðurfé áttu að fagna I
Ástu, þá var hún eigi síður aðgengi-
leg og auðveldlega aðkvæm tvífætl-
ingunum, mannfólkinu blessuðu.
Urðu margir til þess að leita til
hennar í ýmiss konar nauðum til
lífs og sálar, og þar sem Ásta var
annars vegar, fór enginn bónleiður
til búðar. Það orð lagðist á meðal
ísfirskra sjómanna, að það vissi á
gott og væri eigi látið ólaunað, ef
hugsað var hlýtt til Ástu í róðri og
hylltust ungir fískimenn til þess að
víkja að henni Marfufiskinum
sínum.
Ásta var heilsuhraust alla ævi.
Þó varð hún fyrir áfalli fyrir 10
ámm og fylgdu fleiri í kjölfarið.
Síðustu ævidagana hafði hún þó
þá stórmiklu hamingju að endur-
heimta innboma og eðlislæga
lífsgleði sína.
Hún var jarðsungin frá ísafjarð-
arkirkju hinn 3. apríl síðastliðinn.
Gunnar Björnsson,
Fríkirkjuprestur.
Birting afmælis-
og minningargreina
Morguablaðið tekur afmælis- og minningargreinar til birting-
ar endurgjaldslaust. Tekið er við greinum & ritstjóm blaðsins
á 2. hæð i AðaJstræti 6, Reykjavík og á skrifstofu blaðsins í
Hafnarstræti 85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að
greinar verða að berast með góð-
um fyrirvara. Þannig verður
grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði að berast síðdegis á
mánudegi og hliðstætt er með
greinar aðra daga.
í minningargreinum skal hinn
látni ekki ávarpaður. Ekki em
tekin til birtingar frumort ljóð um
hinn látna. Leyfilegt er að birta
ljóð eftir þekkt skáld, 1—3 erindi
og skal þá höfundar getið. Sama
gildir ef sálmur er birtur. Megin-
regla er sú, að minningargreinar
birtist undir fullu nafni höfundar.
Við birtingu afmælisgreina
gildir sú regla, að aðeins era birtar
greinar um fólk sem er 70 ára
eða eldra. Hins vegar era birtar
afmælisfréttir með mynd í dagbók
um fólk sem er 50 ára eða eldra.
Mikil áhersla er á það lögð að
handrit séu vel frá gengin, vélrit-
uð og með góðu línubili.