Morgunblaðið - 06.06.1987, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1987
Þörf er þj óðarátaks
_Skógardauði og gróðureyðing
eftirBjörn
Friðfinnsson
Erindi þetta flutti Björn Frið-
finnsson formaður Sambands
íslenskra sveitarfélaga á full-
trúafundi Skógræktarfélags
íslands í mars sl. Fyrsta Iaugar-
dag í júní ár hvert hafa aðildar-
félög Skógræktarfélags íslands
víðs vegar um land valið sem
„skógardag" og vilja með því
vekja athygli á starfi því sem
fram fer á vegum félaganna svo
og málstað skóg- og tijáræktar
almennt. í tilefni dagsins er er-
indið birt hér.
Skógardauði og
gróðureyðing
Ég hef átt þess kost að sækja
Evrópuþing sveitarfélaga, sem
haldið er árlega í Strasbourg í
Frakklandi á vegum Evrópuráðsins.
Evrópuráðið er mikilvæg stofn-
un, sem stuðlað hefur að samvinnu
og friði milli þjóða í V-Evrópu,
stofnun sem hefur unnið að sam-
ræmingu ýmiss konar löggjafar,
—. styrkingu mannréttinda og sem
hefur dregið úr þeirri hindrun, sem
landamæri ríkja geta verið fyrir
samskipti fólks. Evrópuráðið og
stofnanir þess, en sveitarstjórnar-
þingið er ein þeirra, hefur stuðlað
að því að stór hluti íbúa í V-Evrópu
er smám saman farinn að líta á sig
sem Evrópumenn fyrst og fremst,
Frakka eða Þjóðveija í öðru lagi
og Normandy-búa eða Bæheimsbúa
í þriðja lagi. Þær þjóðir sem búa í
kjaj-na V-Evrópu eru hröðum skref-
__ um að sameinast í einu ríki innan
Evrópubandalagsins.
Það er þó ekki þar með sagt að
eining andans ríki ávallt á þingum
Evrópuþjóðanna. Á þeim sveitarfé-
lagaþingum, sem ég hefi sótt, er
rætt um margvísleg málefni og eru
skoðanir um þau yfirleitt skiptar
milli íbúa í norður- og suðurhluta
álfunnar, miili hægri og vinstri afla
o.s.frv.
En því rek ég þetta hér, að eitt
atriði er það, sem sameinar alla
V-Evrópubúa að því að mér virðist.
Þar á ég við óttann andspænis skóg-
ardauða í Evrópu og eindreginn
vilja manna til vamaraðgerða á því
sviði. Sú samkennd nær einnig til
þjóða A-Evrópu, þótt hljóðara sé
um málið þar. Ég hef hlustað á
ótrúlega margar ræður um skógar-
dauðann, um útbreiðslu hans,
orsakir og afleiðingar. Nefndar eru
skelfilegar tölur í þessu sambandi,
en um orsakir eru menn ekki sam-
mála að öðru leyti en því, að hér
eru á ferðinni afleiðingar mengunar
frá iðju- og orkuverum og frá út-
blæstri bifreiða. En eitt sinn undir
óvenju langri ræðu Austurríkis-
manns nokkurs á sveitastjómar-
þinginu fór ég að hripa niður á
blaðsnifsi þær tölur sem hann fór
með og bera þær saman við gróður-
eyðingu á íslandi síðustu aldimar.
Og ég komst að þeirri niðurstöðu
að á sviði skógareyðileggingar og
almennrar gróðureyðingar stæðum
við íslendingar langsamlega
fremstir Evrópuþjóða.
Gróðureyðing' á íslandi
Hér komu landnámsmenn að ey-
landi þar sem um 65 þús. ferkíló-
metrar eða 2/s hluti yfirborðsins
voru gróið land, en nú eru aðeins
um 25 þús. ferkílómetrar eða V<
hluti yfirborðsins enn þaktir gróðri.
Og skóglendi, í okkar merkingu
þessa orðs, var við landnám álíka
stórt að flatarmáli og allt gróður-
lendi okkar er í dag. í dag eru
aðeins smáskikar eftir, sem vaxnir
em birkikjarri eða innfluttum tijá-
tegundum og af hinu náttúmlega
skóglendi er taliða að tæplega þriðj-
ungur sé í framför en 2/s em ýmist
í stöðnun eða afturför.
Það er því engum blöðum að
fletta að við íslendingar emm mun
afkastameiri við eyðingu skóga og
gróðurs en vinir okkar á megin-
landinu og við höfum sigrast á
gróðrinum með því að beita til þess
tiltækum ráðum svo sem nær
hömlulausri lausagöngu búpenings,
skógarhöggi til eldsneytis og viðar-
kolagerðar og með almennu skeyt-
ingarleysi um umhverfi byggðanna.
Við höfum að vísu tekið nokkrar
rokur á síðustu áratugum og dreift
áburði og fræi á afréttarlönd, en
því hefur svo oft á tíðum verið fylgt
Björn Fríðfinnsson
eftir með fjölgun grasbíta á afrétt-
unum. Afrakstur landgræðslunnar
hefur þá lítill eða enginn orðið,
þótt vissulega finnist frá þessu örfá-
ar undantekningar. Og enn fá leifar
skóglendisins að hröma, þótt eyði-
legging þess á liðnum öldum hafi
orðið orsök mikils hluta hinnar
gífurlegu gróðureyðingar í landinu.
Þeir sem reynt hafa að spoma
gegn þessari þróun og snúa vöm í
sókn hafa verið í minnihluta með
þjóðinni og lengi töldust þeir hálf-
gerður sértrúarsöfnuður. Skóg-
ræktarfólk hefur talist til þess
söfnuðar, enda þurfti mikla trúar-
vissu til þess að standa fyrir og
fylgja eftir fyrstu skógræktartil-
raununum hér á landi.
Þáttaskil?
En nú em e.t.v. að verða þátta-
skil í umgengni okkar Islendinga
við gróðurþekju landsins.
Aðeins lítill hluti þjóðarinnar hef-
ur nú afkomu sína beint frá
uppskeru gróðurþekjunnar, en al-
menn þekking og áhugi fyrir
umhverfísmálum hefur stórlega
aukist. Þessu til viðbótar koma svo
markaðsörðugleikar fyrir afurðir
sauðfjár- og nautgriparæktar og
sauðfjársjúkdómar, sem valdið hafa
fækkun búfjár. Ætti því að draga
úr beitarþunga á næstu ámm.
Byggðin í landinu hefur tekið
miklum breytingum á síðustu ára-
tugum. Nú búa 91% þjóðarinnar í
65 þéttbýlissveitarfélögum, en 9%
búa í 156 stijálbýlissveitarfélögum.
Fólksflutningar frá stijálbýli til
þéttbýlis og frá minni þéttbýlis-
kjömum til stærri bæjanna em
staðreynd og enn sér ekki fyrir
endalok þeirrar þróunar.
Þéttbýlislqamar landsins vom í
upphafi sundurlausar húsaþyrping-
ar, þar sem búfé gekk í lausagöngu
sem annars staðar. Gróður átti þar
erfitt uppdráttar, en smám saman
hefur það breyst. Svarta byltingin
svokallaða í þéttbýlinu, þ.e. lagning
bundins slitlags á götur og vegi,
varð upphaf annarrar byltingar,
grænu byltingarinnar, en á öldu
hennar siglum við enn. Hvers kyns
garðrækt og umhverfismótun með
tijágróðri og öðrum fögmm plönt-
um, stendur nú bókstaflega „með
blóma“.
En betur má ef duga skal. Ein
af orsökum byggðarröskunar í
landinu hefur verið landlægt skeyt-
ingarleysi um umhverfismál. Enn
breytast gróðursælar hlíðar í rofa-
börð og síðar í ömurlegan berangur
og vindurinn gnauðar á gróðurvana
melum og holtum og feykir jarðvegi
yfír byggð ból. Menn flytja því á
brott og leita sér skjóls í hinum
gróðursæla fmmskógi malbiksins
svo ekki sé minnst á yfirbyggðar
götur og torg, sem nú hafa hafið
innreið sína hér á landi.
Vissulega er hægt í smáum stíl
að loka sig frá umhverfinu og njóta
þar ávaxta og anganar suðræns
gróðurs, en það breytir þó ekki
ásjónu landsins. Þar dugar ekkert
til nema að þekja landið á ný með
gróðri, sem fellur að náttúmfari
landsins. Og við vitum að með skóg-
rækt getum við bætt fijósemi og
afrakstur gróðurlendisins og skap-
að umhverfi fyrir ánægjulegra
mannlíf. Forfeður okkar skiluðu
okkur verra landi en þeir tóku við,
en við verðum aftur á móti að skila
eftirkomendum okkar betra landi,
landi sem er að ná sér eftir rán-
yrkju liðinna alda. Ef við gemm
það ekki, þá erfa eftirkomendur
okkar ekki land sem neins virði er,
heldur aðeins skuldimar, sem við
skiljum eftir ógreiddar.
Hvað skiljum við eftir
okkur?
Þegar ferðast er um fjarlæg lönd
furðar maður sig oft á því, hvað
einstakar kynslóðir hafa skilið eftir
sig mikil stórvirki fyrir eftirkom-
endur sína, þótt af flestum þeim
einstaklingum sem gengið hafa
lífsbraut sína á undan okkur séu
engar sagnir. Ég hef stundum spurt
mig þeirrar spumingar, hvað við
munum skilja eftir og hvort það sé
ekki einhvers virði. Vissulega hefur
hér orðið bylting á öllum sviðum
þjóðlífsins á einni öld og ýmis mann-
virki höfum við reist, sem standa
munu um aldir og sama er að segja
um einstaka menningarafrek. En
menn skildu þó muna að allt er í
heiminum hverfult eins og borgar-
rústir bera víða vitni um.
Byggingar okkar munu grotna
niður í tímanna rás og önnur mann-
virki sömuleiðis. Ef hér þrífst áfram
háneyslusamfélag mun það stöðugt
krefjast nýrra mannvirkja og breyt-
inga á þeim eldri og það mun fljótt
falla í gleymsku, hvað það var sem
okkar kynslóð skildi eftir sig. Og
reyndar má segja að tilrauninni
með sjálfstætt þjóðríki hér á landi
sé alls ekki lokið og svo geti farið
að neyslukröfur borgaranna gangi
að því dauðu — þeir séu ekki fúsir
til þess að neita sér um stundar-
gæði í því skyni að byggja upp fyrir
framtíðina. Því muni þjóðin standa
uppi einn góðan veðurdag eins og
Hrafna-Flóki forðum. Hann hafði
vanrækt að hugsa fyrir framtíðinni
og afla vetrarfóðurs fyrir búfénað
sinn og varð því að hrökklast úr
landi.
Sameinumst um stór-
virki
Mér finnst tvö verkefni koma til
greina, sem við íslendingar gætum
sameinast um í dag í þágu okkar
sjálfra og þeirra, sem á eftir okkur
munu byggja þetta land. Tvö stór-
verkefni, sem taka muni á krafta
okkar og samstöðu og sem við verð-
um að kosta með því að draga að
einhveiju leyti úr neyzlu okkar. Hér
á ég við stórverkefni á sviði sam-
göngumála svo sem jarðgangna-
gerð og bygging segulbrauta, er
tengi byggðimar saman í lífræna
heild um ókomna tíð. Og í öðru
lagi á ég við stórátak á sviði gróður-
vemdar, sem miðist við það að vinna
aftur það gróðurlendi, sem þjóðin
hefur tapað frá upphafí. Því verk-
efni mun ekki ljúka á æviskeiði
einnar kynslóðar, en e.t.v. væri
/ í * /
f T 7r\HTTT TTTOT
■ V () H l J H l J n
x V vJUvÁiVMi
. |\ S\ fA K
aae dfcljs XtX
T7i n í
H K I
1 Tl
M A Df. ,, , ,
W Li K I j U K
T TTnfTS A TTTnTTTl
\/TST A R \/ N H j h
V JLkJ JL jTIJA V JLjJL vU JL\
Við bjóðum ykkur velkomin
úr einni vistarveru í aðra.
Þar fást öll vistarföng
því VÖRUHÚSIÐ er
sannkölluð
birgðamiðstöð.
aNÖt'i
eúi1
.Öfc

MíS'
s'