Morgunblaðið - 06.06.1987, Blaðsíða 46

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1987
46'b
í ÞINGHLÉI
.
STEFÁN
FRIÐBJÁRNARSON
Þáttaskil í byggðaþróun:
Byggðastefna -
breyttar áherzlur
Hagsveiflur ýta undir búsetubreytingar
í skýrslu byggðanefndar þingflokkanna, sem gefin var út í fyrra,
er sett fram það sjónarmið „að nú séu sérstök þáttaskil í byggða-
þróun“. Þessi þáttaskil verða umfjöllunarefni „í þinghléi" i dag
sem og breyttar áherzlur í byggðastefnu.
Helztu orsakir
Hezltu rök, sem tíunda má fyr-
ir þáttaskilum í byggðaþrón, eru
þessi:
* Skuttogarabyltingin, sem
kom í kjölfar útfærðrar landhelgi,
og aflaaukning, er henni fylgdi,
eru um garð gengin.
* Sterkar líkur standa til þess
að frumframleiðslugreinar, físk-
veiðar og landbúnaður, sem eru
undirstaða atvinnulífs í stijálbýli,
búi við sóknar- og framleiðslutak-
markanir í næstu framtíð.
* Vaxandi eftirspurn eftir
ferskum físki (sem helzt í hendur
við breytileg alfabrögð fískveiði-
þjóða í V-Evrópu) þrengir kosti
fískvinnslu í sjávarplássum okkar.
* Breyttar neyzluvenjur hafa
dregið úr neyzlu hefðbundinnar
búvöru.
* Illgjörlegt er að markaðs-
setja verðbólgu okkar erlendis,
það er að selja íslenzka búvöru í
verðsamkeppni við verulega ódýr-
ari vöru frá nær verðbólgulausum
ríkjum. Engin „plága" hefur
reynzt íslenzkum landbúnaði verri
en verðbólga áttunda áratugarins
og fyrstu ára þess níunda.
* Ný störf, sem verða til í þjóð-
félaginu, eru að stærstum hluta
í þjónustugreinum, sem vaxa örar
á höfuðborgarsvæðinu en í stijái-
býli.
Aldursskipting og at-
vinna
í byggðaskýrslu þingflokk-
anna, sem hér er m.a. byggt á,
segir:
„Aldursskipting íbúa landsins
er þannig, að hlutfallslega fleira
ungt fólk býr nú á landsbyggðinni
en á höfuðborgarsvæðinu. Þar er
því meiri þörf nýrra starfa ef jöfn-
uður á að komast á í byggðaþró-
un. Þróunin hefur verið
þveröfug".
Ennfremur:
„Sú hætta er yfírvofandi, að
verulegur hluti þess unga fólks,
sem nú er að alast upp á lands-
byggðinni, þurfí að flytjast til
höfuðborgarsvæðisins til þess að
fá vinnu við hæfí. Vegna þess
hversu mjög hefur degið úr bams-
fæðingum á undanfömum árum
myndi það leiða til þess að fest
yrði í sessi það misvægi, sem nú
er í mannfjölgun í landinu. Það
er ekki sízt þessi hætta, sem
markar þáttaskil í byggðaþróun-
inni “.
Ólík aðstaða ungmenna, eftir
búsetu, til framhaldsnáms, veldur
oft þeim herzlumun, sem lyktar í
flutningi fjöldskyldna af lands-
byggð á suðvesturhomið.
Helzu afleiðingar
í skýrslunni er komist svo að
orði um afleiðingar óhóflegrar
byggðaröskunar:
„Rétt er að undirstrika að stór-
felld - jafvel aukin - byggðaröskun
hefur ekki einungis í för með sér
verulegan félagslegan vanda í
þjóðfélaginu heldur beina og
óbeina vannýtingu verðmæta og
félagslegan kostnað. Fólksfækk-
un jafvel í heilum landshlutum
leiðir augljóslega til lakarí nýting-
ar fjárfestingar, bæði í eigu hins
opinbera og einkaaðila, lækkunar
á fasteingaverði, vannýtingu stað-
bundinna auðlinda o.sv.fv.
Á hinn bóginn er það einnig
kostnaðarsamt fyrir höfuðborgar-
svæðið að taka við nær allri
fólksQöIgun í landinu. Það má
nefna kostnað sem hlýzt af ýms-
um þjónustustofnunum, skólum
og elliheimilum, og ekki síður að
höfuðborgarsvæðið er nú það fjöl-
mennt og þéttbyggt, að fyrir
dyrum stendur að leysa vandamál
í sambandi við umferð og frá-
rennsli, sem verða dýrari úrlausn-
ar eftir því sem þéttbýlið þenst
út og vex“.
Nýjar áherzlur
Sú byggðastefna, sem fylgt
hefur verið, hefur ýmsa kosti. Hún
hefur hinsvegar ekki rétt hlut
landsbyggðar nægilega í þeim
atvinnu- og þjóðlífsbreytingum
sem yfír hafa gengið og ganga.
Ástæðan er m.a. sú að í efnahags-
lægðum, hagsveiflum niður á við,
sem bitna harðast á stijálbýli með
einhæft atvinnulíf, hefur sam-
félagið minnsta efnahagslega
burði til að rækta viðreisnarstarf.
Hagvöxtur Fólksflutn. til hbs.
flr
Myndin sýnir annarsvegar breytingu vergrar þjóðarframleisðlu 1972-1986 en hinsvegar búferlaflutninga
fólks innanlands. Hún leiðir líkur að tengslum hagsveiflna og búsetubreytinga í landinu. Árið 1984 fluttu
1,113 manns til höfuðborgarsvæðisins umfram burtflutta þaðan. Misunur brottfluttra og aðfluttra á Iands-
byggðinni þetta ár nam 1% af íbúafjölda þar. Kvarðinn um fólksflutninga er ýktur tífalt miðað við
kvarðann um hagvöxt. (Heimild: Byggðastofnun, Tölfræðihandbók, Hagtölur mánaðarins).
Þáttaskil í byggðaþróun Þessi skýringarmynd, sem fylgdi skýrslu
þingflokkanna, sýnir annarsvegar áætl-
aða fjölgun landsmanna 1985-1990,
1990-1995 og 1995-2000 (hærri súlan)
Mannfjöldaspá en hinsveKar áætlaða fjölgun á lands-
byggðinni. Mismunur súlnanna sýnir því
áætlaða §ölgun á höfuðborgarsvæðinu.
Vöxtur á tímabilinu
Efnahagslægðir og landbyggðar-
flótti haldast oft í hendur (sjá
meðfylgjandi skýringarmynd).
Þessvegna horfa fleiri og fleiri
til hugmynda um stærri og sterk-
ari landsbyggðarsveitarfélög með
aukin sjálfsákvörðunarrétt og
meiri framkvæmdagetu.
Þriðja stjómsýslustigið, sem
sumir tala um, er umdeildara. Það
eykur yfírbyggingu og skrifræði
samfélagsins, þ.e. opinberan
kostnað og skattheimtu, og
þrengir verk- og ákvörðunarsvið
sveitarfélaganna.
Enn skal vitnað í skýrslu
byggðanefndar þingflokkanna,
kaflann um nýjar áherzlur í
byggðamálum:
„I stað almennra, miðstýrðra
aðgerða komi sértækar aðgerð-
ir, sem byggi á frumkvæði og
ábyrgð heimaaðila. Þeim rök-
um er einkum beitt, að hjá þeim
sé sú staðarþekking, sem tryggi
bezta nýtingu fjármuna, auk
þess sem heimamenn viti bezt
hvaða verkefni er vert að styðja
og í hvaða forgangsröð. Þetta
á síðan að vera aflvaki aukins
hagvaxtar og nýrra atvinnu-
tækifæra".
Marktæk byggðastefna verður
að taka tillit til ijölmargra þátta.
í skýrslunni eru eftirtalin megin-
atriði talin vega þyngst til áhrifa
á byggðaþróun:
* Ákvarðanir stjómvalda í
sjávarútvegsmálum.
* Staðsetning þjónustu, en 90%
nýrra starfa verða til í þjónustu-
greinum.
* Staðarval stórfyrirtækja.
* Byggðaáætlanir.
* Skattaaðgerðir.
* Flutningastyrkir, sem tíðkast
víða erlendis.
* Staðsetning ríkisstofnana.
Að síðistu sakar ekki að minna
á það að réttur þjóðar til lands
byggist ekki sízt á nýtingu þess.
Ný tísku-
vöruverslun á
Skólavörðustíg
SVANURINN, ný tískuvöruversl-
un, hefur verið opnuð á Skóla-
vörðustíg 6 í Reykjavík.
Eigendur verslunarinnar eru
Guðrún Margrét Njálsdóttir og
Unnur Ólafsdóttir. Verslunar-
stjóri er Sigrún Sigurðardóttir.
Verslunin býður fatnað fyrir kon-
ur á öllum aldri og eru vörumar frá
þýskum og belgískum framleiðend-
um. Viðskiptavinir eiga kost á
módeí-fatnaði auk þess sem keyptar
eru inn fáar flíkur sömu gerðar.
Opnunartími er virka daga kl.
10.00-18.00 og laugardaga kl.
10.00-12.00.

Unnur Ólafsdóttir, Sigrún Sigurðardóttir og Guðrún Margrét Njálsdóttir í nýju versluninni sem ber
nafnið Svanurinn.
Ferminsrar
Skálholt °
Fermt í Skálholti hvítasunnudag
klukkan 14. Prestur er sr. Guð-
mundur Óli Ólafsson.
Eftirtalin böm fermast: Anna
Svavarsdóttir.Drumboddsstöðum,
Ágústa Þórisdóttir, Haukadal, Elsa
Fjóla Þráinsdóttir, Miklholti, Hrafn-
hildur Grímsdóttir, Fífuseli 13
Reykjavík, Eiríkur Sæland Gústafs-
son, Sólveigarstöðum, Guðmundur
Lúter Loftsson, Kjóastöðum.
Miklabæjarkirkja
Fermt í Miklabæjarkirkju í
Blönduhlíð hvítasunnudag kl.
14.00. Prestur er Dalla Þórðar-
dóttir.
Eftirtalin böm fermast: Atli Már
Traustason, Syðri Hofdöjum,
Margrét Guðrún Helgadóttir, Úlfs-
stöðum, Sveinn Amar Sæmunds-
son, Syðstu Grund, Valdimar Öm
Matthíasson, Frostastöðum, Þor-
valdur Konráðsson, Ytri Brekkum
2.