Morgunblaðið - 18.08.1987, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. ÁGÚST 1987
Svona eiga sýslu-
menn að vera
eftirÞorgeir
Þorgeirsson
í grein sem yfirvald þeirra Is-
firðinga ritaði í Morgunblaðið 8.8.
síðastliðinn stendur þessi athyglis-
verða klausa:
„Það er ljóst, að það er tímabært
og nauðsynlegt, að stíga nú að fullu
skrefið til algers aðskilnaðar dóms-
valds og framkvæmdavalds hér á
landi, m.a. til þess að allir lan.is-
menn búi við samskonar réttm far.
Um það ætti að geta náðst full
samstaða, enda á dómsvaldið mikið
undir því að trúnaður þess sé hafínn
yfír vafa og gagnrýni. Hitt er ann-
að, að það verður að draga í efa,
að almenningi fínnist svo mjög að
sér kreppt og réttur sinn svo að-
þrengdur við núverandi skipan, sem
sumir vilja vera láta. Því má ekki
heldur gleyma, að menn hafa ævin-
lega getað leitað til Hæstaréttar,
ef þeim hefur þótt gæta óhlut-
drægni (svo!) í málsmeðferð sýslu-
manna og bæjarfógeta í hlutverki
bæði lögreglustjóra og dómara.
Þann rétt má ekki vanmeta né þá
fullnægju réttlætis, sem menn geta
þrátt fýrir allt náð fram.“
Hvað meinar
yfirvaldið?
Nú fer ég ekki að vitna til svona
klausu einvörðungu handa þeim
sem njóta vilja ritsnilli yfirvaldsins
heldur er ég líka með í huga inn-
tak, hugsun og afstöðu. Jafnréttis-
hugmyndir yfírvaldsins og réttlæt-
isþrá birtast í þeirri frómu ósk hans
að brátt muni allir hér búa við
„samskonar réttarfar", en hann
lætur þó alveg liggja á milli hluta
hvort landsmenn eigi það yfirleitt
skilið að búa við gott réttarfar eða
verðskuldi kanski réttleysið eitt,“
enda á dómsvaldið mikið undir því,
að trúnaður þess sé hafínn yfír
vanda og gagnrýni," segir hann.
Þannig má vel ætla að yfírvald-
inu finnist réttarfarið fyrst og
fremst eiga að vera til handa dóms-
valdinu að leika sér með, enda
kemur í ljós að honum þykir
skríllinn hafa gleymt að þakka fyr-
ir þá „fullnægju réttlætis, sem
menn geta þrátt fýrir allt náð fram“
— einsog þar stendur.
Þannig hugsar náttúrlega yfír-
vald og þannig hafa öll yfirvöld
þurft að hugsa síðastliðnar þijár
aldir minstakosti.
Þennan hugsunarhátt mætti vel
kalla sýslumensku. Og manni sýnist
líka að sýslumenskan sé nú óðast
að búa sig undir það að lifa af þó
embætti sýslumanna verði kanski
aflögð.
Nánar um það síðar.
Ekki finnst sýslumenskunni þörf
á því að kanna það að neinum
vísindum hvem hug almenningur
beri til réttarfarsins. Virðist nægja
að yfirvaldið sjálft þykist mega
„draga það í efa, að almenningi
finnist svo mjög að sér kreppt. . .
sem sumir vilja vera láta.“
Fyr í greininni hefur yfirvaldið
þó látið þess getið að kveikja um-
ræðunnar nú um réttarkerfið sé
mál Jóns Kristinssonar, sem við hin
einmitt teljum nokkumvegin full-
trúa almennings. Eða hefur Jóni
ekki jinmitt þótt svo að sér kreppt
í sjálfum Hæstarétti að hann kýs
nú að skjóta máli sínu til Strass-
borgar í von um meiri réttlæti þar?
Og bíðum við ekki líka öll í spenn-
ingi eftir því hver niðurstaðan
verður?
Annarstaðar í greininni fer yfir-
valdið með stóryrðakasti að þeim
blaðamönnum sem honum þykja
fáfróðir, illgjarnir og ranglátir í
garð sýslumenskunnar. Raun væri
ef þeir dómar hans (í eigin sök)
væru nú „þrátt fyrir allt“ réttir.
Málið snýst um gmnnskólapensúm
í félagsfræði: kröfuna um fullkom-
inn aðskilnað framkvæmdavalds,
dómsvalds og ákæmvalds í lýðræð-
isríki þarsem lög eiga að vera samin
í þágu almennings en ekki yfir-
valda. Og þá líka samin í krafti
fullkomlega sjálfstæðs löggjafar-
valds. Óþarfi að saka neinn um
fáfræði varðandi svo einföld atriði.
Enda em það stjórnendur okkar
um áraraðir sem hafa gatað eins
og toásar á þessum gmndvallarat-
riðum og varið málstað hins foma
Þorgeir Þorgeirsson
„Nú fæ ég ekki séð að
nokkur bót sé í því að
taka framkvæmdavald-
ið af dómurum en fá
þeim ákæruvaldið í
staðinn, Víðasthvar í
nágrenni okkar hefur
krafa nútímans verið sú
að dómari fari með
dómsvald, saksóknari
með ákæruvald, lög-
regla með fram-
kvæmdavald. Ogþetta
er í þágu allra þegn-
anna því öðruvísi
verður aldrei nein
trygging fyrir óhlut-
drægri meðferð opin-
berra mála.“
einveldis í réttarfarsmálum.
Sýslumenskan lifír kanski hvergi
betra lífi en hjá þeim í dómsmála-
ráðuneytinu.
Alt er best í Reykjavík
Mig langar þó aðeins að drepa
hér á lítið atriði sem fram kemur
hjá yfirvaldinu og gengur líka eins-
og rauður þráður gegnum alt sem
þeir Kerfismenn nú fullyrða til
varnar dómsmálaósómanum sem,
að þeirra mati, ætti „þrátt fyrir
allt“ að geta dugað þessum fáeinu
kynslóðum sem enn munu þurfa að
burðast með íslenskt þjóðemi.
Allir vísa þeir til ástandsins í
Reykjavík og nágrenni eftirað lögin
um Ransóknarlögreglu ríkisins tóku
gildi árið 1976. Allir ganga þeir
útfrá því sem gefnu að meðferð
sakamála hafí síðan verið til fyrir-
myndar á Reykjavíkursvæðinu. Og
það er að sjá að þeir séu einnar
skoðunar um það að hér í Reykjavík
bíði fyrirmynd hinnar komandi
„réttarbótar“. Allir „gleyma" þeir
líka því að mjög vel rökstudd gagn-
rýni kom á sínum tíma fram á þetta
fyrirkomulag og bent hefur verið á
meinbugi þess síðan með rökum
sem Kerfinu þykir vissara að ræða
ekki nánar. Allir „gleyma" þeir líka
klúðurmálunum hjá RLR semm orð-
ið hafa ónýt fyrir röng vinnubrögð
hjá ranglega hugsaðri stofnun.
Enda hagsmunir sýslumensk-
unnar í veði.
Samt gerist það nú einum tíu
sinnum hvern virkan dag ársins að
maður eða kona sest á sakamanns-
bekk í Borgartúninu ásamt veij-
anda sínum og þar situr líka dómari.
Ákæruvaldið er hinsvegar fjær-
verandi.
Hent hefur að sakbomingur
spyrði: Hver fer hér með ákæruvald
í þessum sal? Þá segir dómarinn —
einsog ekkert sé sjálfsagðara:
„Hér fer ég með ákæruvaldið!"
Opið bréf til lagadeildar
Háskóla íslands með beiðni
um upplýsingar og aðstoð
Neytendasamtökin leyfa sér
hér með að senda bréf með
nokkrum spurningum í þeirri
von að þeim verði svarað af
hæstvirtri lagadeild Háskóla ís-
lands. Einnig fylgir með greina-
gerð fyrir málinu.
1. Hver er sá aðili í þjóðfélaginu
sem á að fylgjast með því að
ráðherra og aðrir valdamiklir
aðilar í framkvæmdavaldi
þjóðarinnar fari að lögum?
2. Hvernig geta Neytendasam-
tökin staðið vörð gegn
hugsanlegum lögbrotum ráð-
herra, þegar um er að ræða
brot gegn rétti íslenskra neyt-
enda? Brotin snerta þá oft
mjög marga, en hvern og einn
ekki það mikið að einstakir
neytendur telji það fýsilegt
að standa i löngum málaferl-
um.
3. Hefur landbúnaðarráðherra
vald eða rétt til að þrengja
rétt íslenskra neytenda með
því að setja reglur sem gagna
mun lengra en lögin sem regl-
urnar byggjast á? Getur
ráðherra markað nýjar
grundvallarreglur með reglu-
gerðum? Hvert geta Neyt-
endasamtökin sent kærur sem
varða slíkt mál?
Greinargerð
Neytendasamtökin telja að land-
búnaðarráðherra hafí margsinnis
gengið á rétt neytenda með skatt-
lagningu, framleiðslutakmörkun-
um, innflutningsbönnum og
samkeppnishindrunum af ýmsu
tagi. Dæmi er jafnvel um að álagn-
ing kjamfóðursgjalds af hálfu
ráðherra hafí verið dæmd ólögleg
í Hæstarétti. Nú síðast hefur land-
búnaðarráðherra sett reglur um
innflutning á garðávöxtum, græn-
meti, sveppum og blómum (24.04.
1987). I búvörulögunum er kveðið
á um nefnd, sem stjóma skal inn-
flutningi, en í nefndum reglum
ráðherra er gerð tilraun til að setja
nýjar og mjög alvarlegar megin-
reglur fyrir innflutning áðumefndra
vara, en þessar reglur byggjast
m.a. á eftirfarandi:
1. Banna má innflutning einnar
tegundar garðávaxta, grænmetis,
sveppa og blóma, ef innflutningur-
inn hefur áhrif á sölu annarrar
tegundar íslensk ræktaðrar.
2. Veita skal innflutningsleyfí til
innflytjanda í sömu hlutföllum og
þeir versla með innlendar afurðir.
Fyrri reglan er vægast sagt mjög
alvarleg aðför að íslenskum neyt-
endum. Nánast allar vömr á
íslenskum markaði hafa áhrif hver
á aðra í sölu. Sala á hrísgijónum
hefur þannig áhrif á sölu kartaflna
svo dæmi sé tekið. Slíkar reglur eru
að mati Neytendasamtakanna
hvergi til annars staðar í íslenskum
lögum og reglum. Innflutningsbann
á kjöti og mjólkurafurðum er ann-
ars eðlis, t.d. er kjötinnflutningur
bannaður af sjúkdómsástæðum.
Fyrri reglan er undirstöðuatriði í
neytendarétti og því skiptir mjög
miklu máli nú, að fá úr því skorið
hvort landbúnaðarráðherra hefur
lagalega heimild til að þrengja rétt
íslenskra neytenda á þennan hátt,
en ísland hefur mjög takmarkaðar
aðstæður til ræktunar garðávaxta
og innflutningur því nauðsynlegur.
Seinni reglan felur í sér alveg
nýja tegund af samkeppnishindrun-
um á siðum sem styðjast við
verðlagslöggjöfina (nr. 76/1978). í
þessu sambandi vakna spumingar
um hlutverk viðskiptaráðuneytis og
Verðlagsstofnunar. Það er skoðun
Neytendasamtakanna, að þau
framleiðslusvið á Islandi sem hafa
kosið að starfa undir verðlagslög-
gjöfínni, eigi að hlíta þeim lögum.
Þær eiga ekki að fá að notfæra sér
frelsi til verðlagningar samkvæmt
þeim lögum, en bindast samtökum
á sama hátt og þær greinar land-
búnaðar sem búa við opinbera
verðlagningu.
Það virðist stundum ríkja nokk-
urs konar „sjálftökuréttur“ ein-
stakra ráðuneyta og ráðherra og
að önnur ráðuneyti skipti sér lítið
var verkum annarra. Sérstaklega
er þetta bagalegt fyrir neytendur
varðandi matvörur, en landbúnað-
arlöggjöfin og verðlagslöggjöfín
eiga nánst ekkert sameiginlegt.
Landbúnaðarráðherra skilgreinir
einn daginn fryst grænmeti sem
nýtt grænmeti, svo unnt sé að hefta
innflutning þess. Fjármálaráðu-
neytið skilgreinir hins vegar frosið
grænmeti þannig að það geti ekki
talist nýtt grænmeti, en þá er hægt
að leggja söluskatt á frosna græn-
metið. Það er þvi nauðsynlegt að
fá skilgreint verksvið viðskipta-
ráðuneytis, ekki síst varðandi
innflutning á garðávöxtum, enda
með öllu ólíðandi og raunar rök-
leysa að samtök framleiðenda
garðávaxta undir forystu land-
búnaðarráðherra, fái ráðið innflutn-
ingi á nauðsynjavöru íslensks
almennings.
Þessi beiðni er sett fram til að
fá aðstoð lagadeildar þannig að
hægt sé að leysa þetta viðkvæma
deilumál. Hin venjulega dómstóla-
meðferð er mjög erfið og tímafrek
og það er ekki sanngjarnt að sam-
tök eins og Neytendasamtök þurfí
að eyða orku sinni í langvarandi
málarekstur við lögmenn kerfísins.
Fagleg umsjón lagadeildar er því
mjög mikilvæg.
Virðingarfyllst,
f.h. Neytendasamtakanna,
Jóhannes Gunnarsson
formaður.
Skúli Alexandersson framkvæmdastjórí Jökuls hf. og alþingismaður:
Verið að ásaka mi g
um vísvitandi skjalafals
Ætlar að kæra úrskurð ráðuneytisins
„ÞETTA er með alvarlegustu
sökum sem hafa verið bornar á
alþingismann í langan tíma. Það
er verið að ásaka mig um vísvit-
andi skjalafals," sagði Skúli
Alexandersson, alþingismaður
fyrir Alþýðubandalagið og fram-
kvæmdastjóri fiskvinnslufyrir-
tækisins Jökuls hf. á Hellissandi,
á blaðamannafundi sem hann
hélt í gær.
Sjávarútvegsráðuneytið telur
vanta um 120 tonn af físki sam-
kvæmt fískkaupanótum til þess að
framleiðsla Jökuls hf. sé í samræmi
við fiskkaup á síðasta ári og hefur
í hyggju að gera þann afla upptæk-
an. Skúli ítrekaði á fundinum að
hann teldi fyrirtæki sitt saklaust
af þessum ásökunum ráðuneytisins.
„Það virðist hafa verið einhver
ákveðin vissa hjá ráðuneytinu um
að Jökull hf. hafi verið sekur. Ég
krefst þess að ráðuneytið taki úr-
skurð sinn til baka, annars fer ég
í dómstóla.“ Sagðist Skúli vera
búinn að ganga frá kæru sem yrði
lögð fram í lok kærufrestsins yrði
ekki breyting á.