Morgunblaðið - 18.08.1987, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. ÁGÚST 1987
Vegna rangsnúinnar umræðu í fjölmiðlum:
Verð og gæði
grænmetis á Islandi
og uppboðsmarkaður bænda á næsta ári
GAMLA SÖLUKERFIÐ:
NÚVERANDI SÖLUKERFI GRÆNMETIS:
FRAMLEIÐANDI
AFURÐADEILD
FRAMLEIÐENDA
► hjá Sölufélagi
garöyrkjumanna
HEILDSALAR
SMÁSÖLU-
VERSLANIR

FYRIRHUGAÐ SÖLUKERFI 1988:
Gleðileg niðurstaða Verðlagsstofnunar:
Meðalverð 25. júní 1987
fSL. KR. A ALGENGUSTU EININGU
180
STEINSEUA GULRÓFUR BLAÐSALAT JÖKLASALAT TÓMATAR
Grænmetisvcrö hefur faríð lækkandí á íslandi
og við nálgumst nú íþvf efni sterkustu landbúnaðarlönd.
Uppskcra hér var nvha
r nýhafín á mörgum tegundum 25. júnf.
■ ÍDANMÖRKU
□ ÍSLENSK VARA
Uppskerutími og aðstæður hafa
mest áhrif á verö 25.júníi987
HEIMILD: Vcrölagssiofnun.
■ ÍDANMÖRKU
□ ÍSLENSK VARA
eftirBjama
Helgason
Garðyrlqubændur hafa einkum
verið sakaðir um tvennt að undan-
fðmu: Að reyna að koma á einokun-
araðstöðu í grænmetissölu á nýjan
leik og að selja vörur sínar óeðlilega
dýrt. Hvort tveggja er rangur
áburður.
Aðdragandinn að
uppboðsmarkaðnum
Einokunarverslun ríkti að mestu
leyti í sölu grænmetis og garð-
ávaxta á íslandi árum saman, eða
allt fram til 1985 (Grænmetisversl-
un landbúnaðarins). Það ár voru
hins vegar sett áhrifamikil Búvöru-
lög, sem m.a. rýmkuðu um allt
dreifingar- og sölukerfi grænmetis.
Nú sjá aðallega 5 stórir heildsöluað-
ilar um sölu og dreifingu grænmetis
til smásöluverslana á Islandi: Sölu-
félag garðyrkjumanna, Ágæti,
Bananasalan hf., Bananar hf.,
MATA hf.
Innan Sölufélags garðyrkju-
manna er sérstök afurðadeild.
Nánast allir garðyrkjubændur
landsins (um 100) eru aðilar að
henni. Garðyrkjubændur geta versl-
að við hvaða heildsala sem er og
margir hafa fasta einkaleyfissamn-
inga við þá. Sumir bændur selja
beint í verslanir. Mikil verðsam-
keppni hefur ríkt á markaðnum.
Hugmynd um grænmetismarkað
að eríendri fyrirmynd er nokkurra
ára gömul í röðum garðyrkju-
bænda. Helst hefur verið litið til
danska fyrirkomulagsins hjá GASA
(Gartners Salgsforening).
Samband garðyrkjubænda telur
að komin séu fram óæskileg ein-
kenni á grænmetismarkaðnum eftir
2 ára reynslutíma. Telja þeir hags-
munum bæði framleiðenda og
neytenda betur borgið með því að
draga sem mest úr milliliðakostn-
aði, einfalda sölukerfið og hafa
virkara eftirlit með gæðum. Stefna
þeir að því að opna uppboðsmarkað
með grænmeti og garðávexti í
Reykjavík í mars 1988.
Heppilegt er að líta á skýringar-
myndimar til að glöggva sig á því
hvemig kerfíð var, er núna og hef-
ur verið fyrirhugað frá og með
næsta ári.
Eina búvörufram-
leiðslan í samkeppni
við innflutning
Grænmeti og garðávextir er eina
búvömframleiðslan á íslandi sem á
f beinni samkeppni á markaði við
innfluttan vaming. Það er mikil-
vægt að fólk átti sig á því, að með
búvörulögunum 1985 rýmkaði líka
um innflutning grænmetis. Nú var
ekki lengur einokun á honum held-
ur, þannig að heildsölufyrirtæki
gátu snúið sér að slíkri þjónustu. 5
aðilar sjá nú um mestallan innflutn-
ing á fersku grænmeti til íslands.
Þeir hafa líka tekið að sér að dreifa
innlendri framleiðslu í verslanir.
Islensk framleiðsla er í beinni sam-
keppni við fryst, innflutt grænmeti.
Innflutningur á fersku grænmeti
er mestur að vetrarlagi, en gat
getur myndast í starf innflutnings-
fyrirtælqanna yfir sumarið, þegar
nægilegt framboð er á innlendri
vöru. Reglugerð um grænmetisinn-
flutning vemdar líka íslenska
framleiðslu með tollum þegar völ
er á sambærilegri íslenskri. Græn-
metisheildsalar og innflytjendur
hafa að mörgu leyti gagnrýnt þær
opinberu reglur sem nú gilda um
þessi málefni.
Meta verður málflutning græn-
metisheildsala og skoðanabræðra
þeirra m.a. út frá eftirfarandi for-
sendum: Árstíðabundnir kúfar og
lægðir í grænmetisinnflutningnum
koma fyrirtækjunum illa. Þau vilja
væntanlega geta selt vöru sína
mestan hluta ársins. Takmarkanir
á innflutningi, til vemdar innlendri
framleiðslu, þegar hún er á boðstól-
um, em því ekki þeim í hag.
(Neytendasamtökin hafa hins vegar
fagnað þeirri vemd.)
Enn skiljanlegra er að heildsölu-
fyrirtækin reyni að spoma við
fótum, þegar uppboðsmarkaður er
á döfinni. Hlutverk þeirra gætu
minnkað talsvert, þegar smásölu-
verslanir taka að skipta í verulegum
mæli beint við uppboðsmarkað
grænmetisframleiðenda, sem tekur
til starfa í mars 1988.
Blekkingar um garð
yrkjubændur
Samband garðyrkjubænda telur
sig vera að beijast fyrir einfaldara
sölukerfí, þar sem milliliðum er
fækkað og verð lækkar. Ýmsir aðil-
ar virðast hins vegar hafa talið það
hagsmuni sína (og sinna?) að gera
bænduma tortryggilega í blaða-
greinum og viðtölum að undan-
fömu. í orðafari gagnrýnenda ber
talsvert á ummælum eins og „kúg-
un“, „móðgun við neytendur",
„tilræði við viðskiptavenjur" og þess
háttar.
Mun alvarlegra er þó, að garð-
yrkjubændum hafa verið gerð upp
orð og áætlanir, sem enginn fótur
er fyrir, og þeir síðan verið átaldir
harðlega. Til dæmis hefur marg-
sinnis verið fullyrt, að á uppboðs-
markaði garðyrkjubænda, sem
hefst í nýjum húsakynnum næsta
vor, verði ekki um fijálsa verð-
myndun að ræða, heldur „heildsölu-
verð“, sem markaðsnefnd
bændanna ákveði. Hefur tekist að
bleklq'a ýmsa til andstöðu við áætl-
unina með þessu ranga orðalagi.
Staðreyndin er þessi: Á upp-
boðsmarkaði Sölufélags garðyrkju-
manna, sem hefjast á að erlendri
fyrirmynd í mars 1988, mun fram-
boð og eftirspum ráða verðinu eins
og á öðrum slíkum mörkuðum.
Hafa garðyrkjubændur kynnt sér
fyrirkomulag þessara mála hjá
flestum nágrannaþjóðum okkar og
valið þann kost, eins og víða tíðkast,
að óska eftir að fá að setja ákveð-
ið, tímabundið lágmarksverð á
hvem vömflokk.
Lögfræðingur Verðlagsstofnun-
ar hefur bent á að slíkar aðferðir
þyki við viss skilyrði sjálfsagðar og
almennt lýst ánægju sinni með þró-
un þessara verðlagsmála hjá
garðyrkjubændum. Það er því þýð-
ingarlaust að nota röksemdina um
lágmarksverðið til að vekja grun-
semdir um einokunarkerfi. Því hafa
andstæðingamir oftar notað orðið
„heildsöluverð" og gefið í skyn að
öll verðlagning verði ákveðin af
markaðsnefnd garðyrkjubænda.
Slíkt er hins vegar ekki í áætlun
um uppboðsmarkaðinn.
Samanburður við
fiskmarkaði
Margir, sem ekki fylgjast of vel
með, halda að orðið „uppboðsmark-
aður“ á alþjóðlegum vettvangi sé
gulltrygging fyrir því að lögmál
framboðs og eftirspumar ráði verði.
Þeir hinir sömu gagnrýna garð-
yrkjubændur fyrir að vilja vera á
varðbergi og setja ákveðið lág-
marksverð á vöru sína á uppboðs-
markaði sínum í Reykjavík næsta
vor. En skoðum lítið dæmi: Þegar
fískmarkaðimir í Reykjavík og
Hafnarfírði hófu göngu sína, fóru
sölutölur og fréttir af þeim strax
inn á alþjóðlegan tölvugagnabanka,
„Fishnet", í Bretlandi. Síðan geta
erlendir aðilar kynnt sér verð, fram-
kvæmd og aðstæður héma jafn-
harðan og borið saman við fjölda
uppboðsmarkaða um allan heim.
Einn af valkostum tölvubankans er
að fá að lesa athugasemdir eða
„comments" sérfróðra markaðs-
fræðinga um einstaka sölustaði.
Þetta gerðu líka margir hérlendis
sem hafa aðgang að gagnabankan-
um „Fishnet". Aðalatriðið í stuttri
klausu um íslensku markaðina var
þetta fyrst og fremst:
„Ekkert bendir til þess enn, að
á fiskmörkuðunum í Hafnarfirði og
Reylq'avík hafi kaupendur gert með
sér fyrirfram samkomulag um
verð.“
Þannig sannar þetta litla dæmi,
að í alþjóðlega viðskiptaheiminum
dettur engum í hug að ganga blá-
eygur inn á „uppboð með frjálsri
verðmyndun" og treysta á guð og
gæfuna. Því miður hefur það sann-
ast á sölu- og þjónustuaðilum víðar
en á íslandi, að þeir hafi bundist
óformlegum samtökum til að
tryggja hagsmuni sína á kostnað
viðskiptamanna.
Er íslenska grænmetið
óeðlilega dýrt?
Eins og fram kemur í kaflanum
Bjarni Helgason
„Samband garðyrkju-
bænda telur að komin
séu fram óæskileg ein-
kenni á grænmetis-
markaðnum eftir 2 ára
reynslutíma. Telja þeir
hagsmunum bæði fram-
leiðenda og neytenda
betur borgið með því
að draga sem mest úr
milliliðakostnaði, ein-
falda sölukerfið og
hafa virkara eftirlit
með gæðum. Stefna
þeir að þvi að opna upp-
boðsmarkað með
grænmeti og garð-
ávexti í Reykjavík í
mars 1988.“
um sveppina hér á eftir eru þeir
ósambærilegir milli landa. Verð á
grænmeti fer fyrst og fremst eftir
uppskerutíma. Verðlagsstofnun bar
saman verð hér og í Danmörku 25.
júní sl. Fjölmiðlar slógu því yfirleitt
upp að grænmeti væri þá dýrara
hér en í Danmörku. Þetta var mjög
villandi túlkun. Sannast sagna er
íslenskt grænmeti furðu ódýrt, mið-
að við aðstæður okkar.
í samanburði Verðlagsstofnunar
kom skýrt fram að vinsælt og mik-
ið notað grænmeti eins og tómatar,
agúrkur, jöklasalat og steinselja,
var aðeins lítils háttar dýrara hér
en í landbúnaðarlandinu Danmörku.
(Sjá mynd.) Er þó aðstöðumunur
mikill. Þetta eru gleðileg tíðindi
fyrir neytendur og sýna um leið
hver þróunin hefur orðið í græn-
metisrækt hérlendis.
Könnunin var gerð í byrjun upp-
skerutíma okkar varðandi margar
jurtir. Þegar íslensku gulrætumar
koma á markað eru þær vitaskuld
dýrari en dönsku gulrætumar sama
dag. í Danmörku höfðu þær verið
lengi á markaðnum. Enn var mjög
lítið framboð af t.d. íslenskum kál-
tegundum þegar könnunin var gerð,
en komið langt fram í uppskerutíma
Dana. Það var því óhugsandi að
búast við öðm en ódýrari vöm þar
sama dag.
íslenskir garðyrkjubændur búa
heldur ekki við sömu aðstæður og
kollegar þeirra erlendis. Öll aðföng,
byggingarvömr og rekstrarvömr
em hér tolluð rækilega og þykir
bændum reyndar að fyrirheit um
jafnaða aðstöðu í þessum efnum
hafi ekki verið efnd. Þegar kjör
þjóðarinnar vom leiðrétt síðast
lækkuðu tollar á grænmeti úr 80%
í 40%, án þess að rýmkað væri um
aðstöðu innlendra framleiðenda.
Neytendur hljóta að kalla eftir
framkvæmdum á þessu sviði.
Staðreyndin er sú, að verð á
Islensku grænmeti hefur farið
lækkandi undanfarin ár.