Morgunblaðið - 18.08.1987, Blaðsíða 38

I
38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. ÁGÚST 1987
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ANDRÉS MAGNÚSSON
Afvopnunarviðræður risaveldanna
Sovétmenn selja Vestur-Þjóð-
verja í klípu vegna Pershing 1A
ÓÐRU hverju berast fregnir af því frá Genf að óðum styttist í sam-
komulag- risaveldanna um algera upprætingu skamm- og meðal-
drægra flauga. Langt er um liðið frá 1981 þegar Ronald Reagan,
Bandaríkjaforseti, lagði hornsteininn, sem samningsgerð þessi er
byggð á. Það var þó fyrst á Reykjavíkurfundi hans og Mikhails
Gorbachev, leiðtoga Sovétríkjanna, sem málin komust á skrið. Eftir
að þeim fundi var slitið eftir framlengingu gætti mikilla vonbrigða
með afrakstur fundarins. Árangur Reykjavíkurfundarins hefur þó
smátt og smátt komið í ljós og nú þegar timamótasamkomulag um
afvopnun er i augsýn þarf ekki mikla glöggskyggni til þess að sjá
hvar grundvöllur þess var Iagður. En hver er ásteytingarsteinn slíks
samkomulags?
Með sáttmála um upprætingu
skamm- og meðaldrægra
kjarnorkuflauga yrði brotið blað í
afvopnunarviðræðum þjóðanna og
enn er engan veginn hægt að sjá
fyrir afleiðingar hans. Fyrir utan
það að draga kynni úr spennu milli
hins fijálsa heims og kommúnist-
arikjanna er ljóst að um leið yrði
samningurinn fordæmi annarra
afvopnunarsamninga. Vegna þess
árangurs, sem náðst hefur, vilja
menn nefnilega oft gleyma því að
í Genf er ekki einungis rætt um
skamm- og meðaldrægar flaugar.
Þar er einnig rætt um fækkun lang-
drægra flauga og hvemig málum
skuli háttað á sviði geimvopna og
gagnflaugakerfa. Náist samningar
um skamm- og meðaldrægar flaug-
ar skrifa risaveldin um leið upp á
víxil um árangur annarra við-
ræðna. Óvíst er hins vegar hvenær
hann gjaldfellur.
Pershing 1A
Sovétmenn vilja að samkomulag
risaveldanna nái einnig til 72
flauga af gerðinni Pershing 1A.
Flaugamar em eign Bundeswehr
— vestur-þýska hersins. Þær eru
hins vegar búnar kjamorkuoddum
Bandaríkjahers og því vilja Sovét-
menn telja flaugamar til kjam-
orkuherafla Bandaríkjamanna, þó
svo að þær séu undir stjóm íjóð-
veija. Flaugamar em í sjálfu sér
ekki mjög mikilvægar frá hemað-
arsjónarmiði og fram að þessu hafa
Sovétmenn ekki fett fíngur út í
þær.
Þrátt fyrir það er það vestur-
þýsku stjóminni mikið hjartans mál
að ekki verði um flaugamar samið.
í fyrsta lagi er fullvalda ríki það
ómögulegt að láta annað ríki semja
um herafla þess við þriðja ríki, en
auk þess líta þeir á flaugamar sem
síðustu tryggingu sína gegn innrás
VarsjárbandaJagsríkjanna. Banda-
ríkjamenn hafa á hinn bóginn
þráfaldlega neitað að semja eitt eða
neitt um flaugamar — segja þær
einfaldlega ekki koma sér við.
Vandræði Kohls
Helmut Kohl, kanzlari Vestur-
Þýskalands, er kominn í talsverða
klemmu vegna þessa máls alls og
er ekki laust við að mann gruni
að tilgangur Sovétmanna með þrá-
kelkni sinni sé ekki fyrst og fremst
sá að losna við þessar 72 flaugar
af yfírborði jarðar, heldur sá að
auka áhrif sín í vestur-þýskum
stjómmálum á kostnað Bandaríkja-
sljómar.
Snar þáttur þessa er tilraun Sov-
étmanna til þess að sneiða hjá
Kohl og öðmm leiðtogum íhalds-
manna, en reyna þess í stað að
höfða beint til yngri kynslóðar
Vestur-íjóðveija, sem óttast ekki
hættuna í austri líkt og hinir eldri
og líta ekki á Bandaríkin sem bak-
hjarl frjálsrar Evrópu.
Sovétríkin vingast við
V estur-Þýskaland
Sovétríkin hafa löngum haft
hom í síðu Vestur-Þýskalands, en
í ár hefur þessi afstaða breyst mjög
til hins betra. Dr. Richard von
Weizsácker, forseti Sambandslýð-
veldisins, fór í opinbera heimsókn
til Moskvu í júlí síðastliðnum, en
það var í fyrsta skipti í 15 ár, sem
vestur-þýskum þjóðhöfðingja var
boðið til Sovétrílq'anna. I kjölfar
þess sigldi samþykki Kremlar-
bænda fyrir heimsókn Erics
Honecker, kommúnistaleiðtoga
Austur-Þýskalands, vestur yfír
jámtjald. Komi ekkert upp á mun
Honecker heimsækja bræður sína
í vestri í næsta mánuði. Heimsókn
þessi hefur verið á döfínni í árarað-
ir, en ávallt verið frestað af
Sovétmönnum til þess að refsa fyr-
ir meintar misgjörðir stjómarinnar
í Bonn.
Gorbachev veit, sem er, að Vest-
ur-íjóðveija lengir eftir nýju
slökunartímabili og því reiðir hann
sig á að afvopnunarvilji almennings
reynist festu stjómarinnar yfir-
sterkari hvað flaugamar 72 varðar.
Hann stóðst heldur ekki tækifærið
til þess að nota væntanlega heim-
sókn Honeckers til þess að auka
spennu innan Atlantshafsbanda-
lagsins og veikja stöðu Kohls á
heimavelli. Kremlarbændur eiga
sérstakra harma að hefna gagn-
vart Kohl, því þeim svíður enn
samanburður kanzlarans á áróð-
ursherferð Gorbachevs og verkum
Dr. Jósefs Göbbels, áróðursmeist-
ara Hitlers.
„Hlutlaust“ Vestur-
Þýskaland?
„Gorbachev ávarpar vestur-
þýsku þjóðina án þess að yrða á
Kohl og hún hlustar á hann," seg-
ir John Hardt, sérfræðingur
Þingbókasafnsins í Washington í
málefnum Sovétríkjanna. Hardt
segir að markmið Sovétrílq'anna sé
alls ekki bundið við afvopnun eina,
en bætir við að þeir geri sér heldur
engar vonir um að geta klofíð Vest-
ur-Þýskaland frá NATO, eins og
sumir hafa ýjað að. Hann segir að
Sovétmenn vonist öllu heldur til
þess að Vestur-Þýskaland verði
„hlutlausara" — aðildarríki Atl-
antshafsbandalagsins, sem sé
reiðubúið að hlýða á óskir Sov-
étríkjanna og óbundnara Banda-
ríkjunum.
Með þessum leik tekur Gorba-
chev vissulega áhættu. Hann á á
hættu að Kohl hörfí hvergi og fari
svo, eins og reyndar virðist líkleg-
ast, neyðast Sovétmenn fyrr eða
síðar til þess að falla frá kröfum
sínum um Pershing 1A. Orð Max
Kampelmans, aðalsamningamanns
Bandaríkjanna í Genf benda til
þess, en hann sagðist fyrir skömmu
engar líkur telja á því að Sovét-
menn létu flaugar Vestur-Þjóðveija
standa í vegi fyrir samkomulagi,
sem væri svo að segja frágengið.
Þetta er ekki eina vísbendingin. í
viðtali við bandaríska sjónvarps-
stöð um sl. mánaðamót mátti skilja
orð Alexei A. Obukhov sem svo að
Sovétríkin kynnu að fallast á tilvist
Pershing-flauganna að því tilskildu
að tryggt væri að þær yrðu ekki
endumýjaðar. Vestur-þýskir emb-
ættismenn telja enda ólíklegt að
Sovétmenn kasti þessu tímamóta-
samkomulagi á glæ vegna vopna,
sem verða hvort eð er úrelt innan
fímm til sjö ára.
Hviki Sovétmenn hins vegar
hvergi óttast Bandaríkjamenn að
Vestur-Þjóðveijar gefí eftir, þar
sem Kohl vilji ekki líta út fyrir að
vera helsti Þrándur í Götu af-
vopnunarsáttmála sem þess sé í
húfí — sérstaklega með tilliti til
væntanlegrar heimsóknar Honec-
kers.
Ein hinna 72 Pershing 1A
flauga vestur-þýska hersins.
„Vinur í austri“
Afvopnunarsamningar snúast
greinilega um fleira en afvopnun-
ina eina. Fyrrverandi aðstoðarut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna,
Richard M. Perle, ritaði fyrir
skömmu grein í Washington Post
þar sem hann varaði Bandaríkja-
stjóm við því að flana um of að
samningum og benti á að festa í
samningsgerð væri það, sem hefði
fengið Sovétmenn að samninga-
borðinu. „Hvað sem afvopnunar-
samningar annars færa okkur,
mega þeir ekki verða til þess að
grafa undan eindrægni ríkja Atl-
antshafsbandalagsins."
Bandaríkjaforseti og re-
públikanar gera sér væntanlega
vonir um að afvopnunarsáttmáli
muni styrkja pólítíska stöðu þeirra.
Reagan stendur höllum fæti eftir
það sem á undan er gengið í vopna-
sölumálinu og á næsta ári verða
forsetakosningar þar vestra. Sovét-
menn líta hins vegar á slíkan
samning sem tækifæri til þess að
gera Vestur-Evrópu óháðari
Bandaríkjunum. Alræðisherramir í
Kreml vita að hemaðarbrölt þeirra
hefur gert þeim erfitt fyrir á stjóm-
málasviðinu, svo nú reyna þeir að
sannfæra Vestur-Evrópubúa um
að í raun stafí þeim lítil hætta af
Sovétríkjunum og þurfi því ekki
að stóla eins á Bandaríkin í vamar-
málum.
Ronald Asmus, sem er rannsókn-
arprófessor við Fríháskólann í
Vestur-Berlín, telur að Sovétmenn
séu að reyna breyta heimsmynd
næstu kynslóðar Þjóðveija. „Þeir
em að sannfæra fólk um að Sov-
étríkin séu í raun velviljað, friðelsk-
andi Evrópuríki. Fáir trúa því að
þeim stafí ógn af Sovétríkjunum.“
Gorbachev hefur svo sannarlega
tekist að sannfæra vestur-þýskan
almenning um ágæti sitt. Sam-
kvæmt skoðanakönnun Wickert-
stofnunarinnar j síðasta mánuði
vildu 42% aðspurðra frekar kaupa
notaðan bíl af Gorbachev en Reag-
an. 36% töldu Reagan áreiðanlegri
bílasala. Þegar spurt var hvomm
leiðtoganum þeir myndu frekar
Kanslari í vanda: Helmuth Kohl
bjóða heim til sin var munurinn enn
meiri, eða 38% á móti 30%. Mestur
var þó munurinn þegar spurt var
hvor vildi frekar frið. Staðan var
62% - 38% Gorbachev í vil.
Bent er á að þama ráði tilfínn-
ingar ferðinni — ekki köld rök-
hyggja eins og nauðsynlegt er í
afvopnunarmálunum. Ekkert gæti
þó haft meiri áhrif á tilfinningasvið
Þjóðveija en betri samskipti Aust-
ur- og Vestur-Þýskalands og
Sovétríkin vonast til þess að þau
muni styrkja stöðu Austur-Þýska-
lands á alþjóðavettvangi og gera
Vestur-Þýskaland sér vinveittara
— bæði á fjármálasviðinu sem hinu
pólítíska.
Vestur-þýskur embættismaður
benti þó fyrir skömmu á það að
hvaðeina, sem Sovétríkin og Aust-
ur-Þýskaland gera til þess að
treysta samskiptin við Sambands-
lýðveldið, sé gert einhliða og að
það sé einnig auðveldlega einhliða
á- burt tekið. Það sem Vestur-
Þjóðveijar gefi eftir — lán og e.t.v.
Pershing-flaugamar — sé óaftur-
kræft. „Þeir geta skipt um skoðun
hvenær, sem þeim sýnist. Við
ekki.“
Heimildir: The Wall Street
Journal, Financial Times og
Washington Post.
Stykkishólmur:
Veitinga-
rekstur
Stykkishólmi.
EGILSENSHÚS í Stykkishólmi
sem átti að fjarlægja fyrir
skömmu, er nú orðið eitt af feg-
ustu húsum bæjarins og til
mikillar fyrirmyndar. Pétur
Ágústsson o.fl. stofnuðu um hús-
ið sameignarfélag og er þarna
veitingarekstur, þar sem hægt
er að fá kaffi, öl, pylsur og létt-
ar máltíðir. Einnig er þar
afgreiðsla fyrir Eyjaferðir sf.
Veitingastofan er smekkleg,
björt og hlý og sæti fyrir um 20
manns. Þá er þarna myndbanda-
leiga. Fréttaritari átti þess kost að
litast þarna um fyrir skömmu og
sannfærðist um að hér er þarft og
gott framtak á ferðinni, vel upp-
byggt og þeim til sóma sem að því
standa. Fyrir framan anddyrið er
stórt auglýsingaspjald sem beinir
vegfarendum og upplýsir um veit-
ingar og afgreiðslu Eyjaferða.
Þess skal getið að þetta hús var
á sínum tíma merk stofnun. Þar
bjó um skeið Sigurður Jónsson
sýslumaður og sýna myndir frá tíma
fyrir aldamót, að það var glæsilegur
sýslumannsbústaður og einnig bjó
þar Hjörtur Jónsson héraðslæknir,
víðkunnur læknir hér á Vestur-
landi, en báðir þessir menn létust
skömmu eftir 1890.
Bæjarbúar fagna þessum um-
skiptum og eins að sjá þetta gamla
og góða hús komið í sitt upphaflega
horf.
— Árni
Morgunblaðid/Ámi Helgason
Forstöðukona Egilsenshúss
ásamt fréttaritara og gesti fyr-
ir framan suðurhlið hússins.
Prammitek-
innáland
Morgunblaðið/Eyjólfur Guðmundsson
Þessi prammi, sem er í eigu
bandaríska hersins á Keflavík-
urflugvelli, er eitt af mörguni
tækjum Vamarliðsins er vekja
mikla eftirtekt þegar þau eru
flutt milli staða. Prammi þessi
hefur verið á sjó að undanf-
örnu, en siðastliðinn föstudag
var hann tekinn í land og flutt-
ur á Keflavíkurflugvöll.
Pramminn var tekinn á land í
Njarðvíkurhöfn, þar sem hann
var hífður á dráttarvagn og
síðan dreginn sem leið liggur
um Njarðvík og upp á Keflavík-
urflugvöll.