Morgunblaðið - 22.09.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. SEPTEMBER 1987
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir HJÁLMAR JÓNSSON
Ófriðlega horfir
á vinnumarkaði
„Ákvörðun launanefndar smámál samanborið við
gerð kjarasamninga í vetur“ segir einn af tals-
mönnum ASI
FRUMKVÆÐI vinnuveitenda að
viðræðum við Alþýðusamband
íslands í síðustu viku, þar sem
lögð var fram tillaga að kjara-
samningi fyrir næsta ár er
tilkomið vegna verðlagshækkana
á þessu ári langt umfram það,
sem gert var ráð fyrir í kjara-
samningum aðila í desember á
síðastliðnu ári. Þeir óttast að
7,23% hækkun allra launa i
landinu um næstu mánaðamót
leggi grundvöllinn að verðbólgu
á næsta ári, sem verði að minnsta
kosti helmingi hærri en að var
stefnt í tvennum síðustu kjara-
samningum aðila í febrúar og
desember á síðasta ári og að erf-
itt kunni að reynast að snúa
þeirri þróun við.
Óeining ríkjandi
innan ASI
Alþýðusambandið og formenn
landssambanda þess brugðust
harkalega við tillögu vinnuveitenda
og vísuðu henni alfarið á bug. Hörð
viðbrögð Aþýðusambandsins má að
nokkru rekja til þess að tillagan
kom þeim í opna skjöldu, þar sem
mál hafa ekki skipast þannig á
þeim bæ á undanförnum vikum, að
líkur stæðu til þess að sambandið
hefði á hendi umboð til gerðar alls-
herjarsamninga. Það er ríkjandi
meiri óeining innan Alþýðusam-
bandsins nú en oftast áður og það
má að mörgu leyti rekja til aðgerða
og/eða aðgerðaleysis ríkisvaldsins.
Ríkisvaldið samdi við opinbera
starfsmenn um meiri hækkanir en
í desembersamningunum og það
hefur ekki beitt hagstjómartækjum
sínum eins og vænst var. Launa-
skrið í kjölfar þeirrar þenslu, sem
ríkt hefur hérlendis á þessu ári, er
ekki vel til þess fallið að auka sam-
stöðu innan verkalýðshreyfingar-
innar.
25% kaupmáttaraukn-
ing á einu ári
Það verður að segjast eins og er
að ríkisvaldinu hefur ekki haldist
sem skyldi á þjóðarsáttinni svo-
nefndu, sem kjarasamningamir í
febrúar 1986 lögðu því upp í hend-
umar. Febrúarsamningamir hafa
ekki að ástæðulausu verið sagðir
tímamótasamningar. Fyrir frum-
kvæði aðila vinnumarkaðarins tókst
samkomulag um að nýta meðbyr í
efnahagslífinu tiljjess að ná tökum
á verðbólgunni. Aður en samning-
amir voru gerðir var búist við því
að verðbólga á árinu 1986 yrði á
bilinu 30-35%, en fyrir tilverknað
samninganna og þeirra aðgerða
ríkisvaldsins, sem gert var ráð fyrir
í forsendum þeirra, var miðað við
að ná verðbólgunni niður í 7-8%.
Samið var um hóflegar launahækk-
anir og öll áhersla lögð á að halda
aftur af verðhækkunum og vemda
þann kaupmátt sem um samdist.
Samið var um kaupmátt en ekki
krónutöluhækkanir. Þetta tókst í
meginatriðum, verðbólgan hægði
mjög á sér, og þegar upp var stað-
ið reyndist hún verða tæp 14% frá
fyrsta ársfjórðungi 1986 til fyrsta
ársfjórðungs 1987. Árangurinn lét
ekki á sér standa og samkvæmt
upplýsingum Kjararannsóknar-
nefndar jókst kaupmáttur dag-
vinnutekna á þessu sama tímabili
um 25% eða meira en dæmi eru
um á öðru tólf mánaða tímabili frá
því nefndin hóf athuganir sínar árið
1966.
Láglaunasamningar
í desember
Samningamir í desember voru
rökrétt framhald samninganna í
febrúar. Meginmarkmið þeirra var
að hækka lægstu laun og færa
kauptaxta að greiddu kaupi, enda
viðurkenndu vinnuveitendur það að
of mikið hefði teygst á taxtakerfinu
og lægstu taxtamir væm óraun-
hæfír. í samningunum var taxta-
kerfínu kastað fyrir róða og samið
um ein lágmarkslaun fyrir verka-
fólk og önnur fyrir iðnaðarmenn.
Taxtakeffíð átti að endurreisa í
fastlaunasamningum á samn-
ingstímanum og gerð þeirra
samninga skyldi lokið fyrir 1. sept-
ember. Ekki var samið um neina
almenna launahækkun heldur allt
það rými sem fyrir hendi var notað
til þess að hækka lægstu launin sem
mest.
Jafn mikil breyting á launahlut-
föllum í landinu og hér var um að
ræða gekk ekki átakalaust fyrir
sig. Eins og fyrri daginn játuðu
flestir nauðsyn þess að hækka
lægstu launin, en voru ekki jafn
tilbúnir til þess að fóma einhverju
til þess að svo gæti orðið. Forysta
Alþýðusambandsins mátti leggja
sig fram til þess að ná samstöðu
um þessa kröfugerð og knýja samn-
ingana í gegn. Það dugði þó ekki
til því Samband byggingarmanna
stóð fyrir utan samningana, sem
og varð niðurstaðan með verka-
mannafélagið Dagsbrún í
Reykjavík. Þá neituðu nokkur
verkalýðsfélög fískvinnslufólks að
skrifa undir samningana óbreytta
og gerðu ekki fyrr en breytingar
fengust fram á þeim, enda gerðu
samningamir ekki ráð fyrir að fast-
launasamningur yrði gerður fyrir
fiskvinnslufólk.
Þenslan úr böndunum
Það gefur augaleið að hætta á
launaskriði er mikil þegar gerðir
eru láglaunasamningar og að hinir
hærra launuðu munu þrýsta á um
hækkanir, sem þeir fá ekki í samn-
ingum. Eftirspum eftir vinnuafli
' var meiri en framboðið í fyrrahaust
og samningsaðilar væntu þess að
skattlaust ár myndi verða til þess
að fleiri færu út á vinnumarkaðinn
og draga myndi úr þenslunni. Jafn-
framt var lögð áhersla á að ríkis-
valdið gerði sitt til þess að takmarka
erlendar lántökur og að fylgt yrði
aðhaldssamri stefnu í peningamál-
um.
Þrátt fyrir allt hefur þenslan far-
ið úr böndunum á þessu ári með
tilheyrandi launaskriði í þeim mæli
að gamalreyndur verkalýðsforkólf-
ur sagði í samtali við Morgunblaðið
að hann myndi ekki eftir annarri
eins almennri þenslu á vinnumark-
aði, hvorki fyrr né síðar. Samið var
um meiri launahækkanir við opin-
bera starfsmenn, byggingarmenn
og sjómenn, en í samningunum í
desember. Halli á fjárlögum hefur
verið mikill og samkvæmt nýjum
upplýsingum fjármálaráðherra hafa
erlendar lántökur farið fimm millj-
arða fram úr því sem ráð var fyrir
gert í lánsfjárlögum. Aðstæður til
launaskriðs hafa verið ákjósanlegar
og Þjóðhagsstofnun spáir nú
15-18% kaupmáttaraukningu at-
vinnutekna á þessu ári, en spáði í
júlí 11% aukningu.
Forysta ASÍ veikari
Vegna þess hvemig farið hefur
fyrir láglaunamarkmiðum samning-
anna í desember, stendur forysta
Alþýðusambandsins veikari eftir.
Það var talað um að kaupmáttur
lægstu launa ykist um 30% við
gerð samninganna og í sumum til-
fellum yfír 50% við gerð fastlauna-
samninga í kjölfarið. Næði slík
hækkun að ganga upp allan launa-
stigann var öllu stefnt í voða og
mikil verðþensla sigldi í kjölfarið.
Nú ásaka þeir sem einskis launa-
skriðs hafa notið forystu Alþýðu-
sambandsins fyrir að hafa verið
allt of hógværa í kröfugerð eftir
að hafa horft á aðra sækja miklu
meira í samningum á árinu, eins
og áður var að vikið, og þrátt fyrir
mikla kaupmáttaraukningu eru
kröfugerðir upp á 30-40% hækkun
launa famar að líta dagsins ljós.
VSsitala framfærslukostnaðar
reyndist í byijun september vera
5,65% hærri en að var stefnt í lgara-
Ásmundur Stefánsson forseti ASÍ og Þórarinn V. Þórarinsson fram-
kvæmdastjóri VSÍ.
samningunum í desember. Til
viðbótar kemur 1,5% samnings-
bundin áfangahækkun launa 1.
október. Þjóðhagsstofnun spáir því
að verðbólga frá upphafí til loka
þessa árs verði í kringum 20%.
Komi hins vegar ekki verðbætur á
laun 1. október og launaskrið komi
ekki í stað verðbótanna, segir Þórð-
ur Friðjónsson, forstjóri Þjóðhags-
stofnunar, að verðbólguhraðinn í
lok ársins geti verið um 10%. Hvor
sem niðurstaðan yrði væri nú þegar
ljóst að kaupmáttur yrði umtalsvert
meiri en reiknað var með í kjara-
samningunum { desember.
Hlutverk
launanefndanna
Launanefnd ASÍ, VSÍ og VMS
úrskurðar um verðbætur á laun
verði verðlagshækkanir meiri en
miðað var við í kjarasamningum.
Hingað til hefur ávallt orðið sam-
komulag í nefndinni um að bæta
hækkun framfærsluvísitölunnar að
fullu, en í þau skipti hefur verið
um Iitlar hækkanir að ræða eða
yfírleitt á bilinu 1-2%. ASÍ fer með
oddaatkvæði í nefndinni, ef sam-
komulag verður ekki um úrskurð-
inn.
Til launanefndarinnar var stofn-
að í samningunum í febrúar á
síðasta ári og jafnframt var sjálf-
virka vísitölukerfíð lagt niður. Þetta
kerfí hefur því verið við lýði í rúm-
lega eitt og hálft ár og í kjölfar
þess voru svipuð ákvæði tekin upp
í kjarasamningum opinberra starfs-
manna. Nú er svo komið að nokkrar
launanefndir eru á vegum BSRB
og BHM, auk launanefndar á veg-
um Sambands bankamanna og
bankanna. Nokkuð er mismunandi
hjá hvorum aðilanum, launþegum
eða ríkinu, oddaatkvæðið er og í
sumum tilfellum óljóst. Þó má bú-
ast við, ef mið er tekið af reynslunni
til þessa, að aðrar launanefndir bíði
átekta eftir niðurstöðu launanefnd-
ar ASÍ og VSÍ/VMS. Samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins mun
vera vilji til þess innan ríkisstjómar-
innar að láta ákvörðun launanefnd-
ar ASÍ, VSÍ og VMS verða leiðandi
um niðurstöðu í öðrum launanefnd-
um, jafnvel með lagasetningu ef til
þarf.
Um hlutverk launanefndar ASÍ
og VSÍ/VMS segir svo í 9. grein
kjarasamningsins frá því í desem-
ber. „Launanefndin skal sérstak-
lega fylgjast með þróun fram-
færsluvísitölu og meta ástæður til
launahækkana, fari verðlagshækk-
anir fram úr viðmiðunarmörkum
skv. forsendum samningsins.
í störfum sínum skal nefndin líta
til þróunar kaupmáttar á því tíma-
bili sem liðið er af samningi þessum
og jafnframt meta áhrif hreytinga
á efnahagslegum forsendum s.s.
viðskiptakjörum og þjóðarfram-
leiðslu.
Telji launanefnd tilefni til sér-
stakrar launahækkunar, skal
ákvörðun hennar liggja fyrir 25.
dag útreikningsmánaðar og koma
til framkvæmda frá og með 1.
næsta mánaðar.
Einstaklingsbundnar launa-
hækkanir svo og launahækkanir
sem ákveðnar kunna að verða í
fastlaunasamningum umfram það
sem kveður á í þessum samningi,
skal mótreikna þeim sérstöku
hækkunum sem launanefnd úr-
skurðar, sé ekki öðru vísi samið.
Launanefnd skal leita samkomu-
lags um ákvarðanir sinar, en verði
ágreiningur um úrskurð skulu full-
trúar annars aðila deila með sér
oddaatkvæði til skiptis. ífyrsta sinn
er til ágreinings kemur um ákvörð-
un deila fulltrúar ASÍ oddaatkvæði
sem gengur til fulltrúa VSÚVMS
verði ágreiningur um síðari ákvörð-
un. “
B