Morgunblaðið - 12.11.1987, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1987
39
kisvið-
anna
Vestrænir kaupsýslumenn hafa
enn ekki látið heillast af boði Sovét-
stjómarinnar um sameiginleg
verkefni eystra. Skiptir þar mestu
að samkvæmt gildandi lögum verða
sovésk fyrirtæki að eiga að minnsta
kosti 51 prósent í hlutafélaginu auk
þess sem það er gert að sklyrði að
stjómarformaður slíks hlutafélags
og framkvæmdastjóri séu báðir
Sovétborgarar. Er litið svo á að
þetta sé óraunhæf krafa. Vestrænu
fyrirtækin eigi að bera ábyrgð á
gæðum framleiðslunnar en Sovét-
menn eigi að geta ráðið og rekið
starfsfólk að vild. Þess er einnig
krafist að sovésk fyrirtæki hafi með
höndum alla flutninga vegna slíkra
samstarfsverkefna auk þess sem
það er ófrávíkjanlegt skilyrði að
sovéskar stofnanir sjái um allar
tryggingar.
Ólíkir hag'smunir
Almennt virðast hagsmunir vest-
rænna fyrirtækja og sovéskra ekki
fara saman. Fyrirtækjum á Vestur-
löndum er einkum umhugað um að
komast inn á markaðinn í Sovétríkj-
unum sem er gríðarlega stór.
Sovétmenn stefna hins vegar að því
að auka útflutning sinn á markaði
sem vestrænu ríkin ráða nú þegar.
Því eru erlendu fyrirtækin hikandi
að ganga til samvinnu við hin sov-
ésku þar sem þau gætu þar með
lent í innibyrðis samkeppni.
Reynslan af stofnun hlutafélaga
í Austur-Evrópu gefur heldur ekki
til kynna að Sovétmönnum takist á
þann hátt að bæta samkeppnisstöðu
sína á erlendum mörkuðum. Fyrir-
tækjum í Ungveijalandi var heimil-
að ganga til samstarfs við erlenda
aðila árið 1972 og nú starfa rúm-
lega 70 slík fyrirtæki í landinu. Á
hinn bóginn eru þau flest lítil og
umsvif þeirra takmörkuð. Við
síðustu áramót var hlutafjáreign
þeirra samtals rúmar 100 milljónir
Bandaríkjadala (um 4 milljarðar
ísl. kr.). Mörg þessara fyrirtækja
sérhæfa sig í viðhaldsþjónustu en
ekki framleiðslu og hátækniiðnaður
er nánast óþekktur. Bæði Ungveij-
ar og Búlgarar þurftu að breyta
gildandi lögum um hlutafélög til
að fá erlend fyrirtæki til samstarfs.
Sovéska fréttastofan Tass skýrði
frá því í ágústmánuði að búist væri
við því að 20 mismunandi verkefn-
um yrði hrint í framkvæmd á þessu
ári í samvinnu við erlend fyrirtæki
á Vesturlöndum og ríkisstjómir
nokkurra þróunarríkja. Talið er að
nú séu sex slík verkefni í gangi.
Mikhail Gorbachev Sovétleiðtogi ræðir við Rajiv Gandhi, forsætisráð-
herra Indlands, er sá fyrrnefndi var þar í opinberri heimsókn í
nóvember á síðasta ári. Leiðtogarnir undirrituðu samning um stór-
aukin viðskipti ríkjanna.
Frá kjarnorkuslysinu í Chemobyl. Þrátt fyrir slysið binda leiðtogar
Austur-Evrópuríkja einkum vonir við að unnt verði að fullnægja
orkuþörfinni með nýtingu kjarnorku.
Vitað er að finnsk og sovésk fýrir-
tæki hafa stofnað hlutafélag um
ferðamannaþjónustu og meðferð
iðnaðarúrgangs. Japanir hafa geng-
ið til samstarfs við sovésk fyrirtæki
um framleiðslu sjávarafurða og
vestur-þýsk fyrirtæki hafa hafíð
framleiðslu á skófatnaði og öflugum
krönum í Sovétríkjunum. Aðrar
reglur gilda um samvinnu fyrir-
tækja í kommúnistalöndunum.
Sérstök Iög voru sett þar að lútandi
í janúar á þessu ári til að „efla fram-
leiðaslugetu og tækniþekkingu"
viðkomandi ríkja eins og sagði í
frétt Pravda, málgagns sovéska
kommúnistaflokksins, um nýju lög-
in. í þeim er ekki kveðið á um
lágmark hlutaflár sovéskra fyrir-
tælq'a og ekki gerð sú krafa að
Sovétborgari sé valinn stjómar-
formaður þess háttar hlutafélaga
heldur eingöngu framkvæmdastjóri
þeirra.
Jarðgas og kjarnorka
Ýmiss teikn eru á lofti um að
Sovétmenn geti ekki vænst þess að
tekjur þeirra af olíusölu fari vax-
andi á næstu árum. Til að stemma
stigu við þessu hafa Sovétmenn
stóraukið framboð á jarðgasi. Gall-
inn er hins vegar sá að önnur ríki
austan jámtjaldsins eru skylduð til
að taka þátt í framkvæmdum, sem
tengjast nýtingu þessara auðlinda,
vilji þau fá gasið keypt. Að auki
munu viðkomandi ríki þurfa að
lcggja mikið fé í að bæta eigin dreif-
ingarkerfi og birgðageymslur auk
þess sem gera þarf breytingar á
aflstöðvum og verksmiðjum eigi að
knýja þær með gasi.
Austur-Evrópuríkjunum er um-
hugað um að auka innflutning á
gasi o g draga á móti úr olíuinnflutn-
ingi og nýtingu kola til orkufram-
leiðslu. Mörg þeirra em Sovétríkj-
unum háð um innflutning á olíu og
öðrum orkugjöfum og vilja gjaman
geta verið sjálfum sér nóg. Ríkis-
stjómir þessara ríkja binda einkum
vonir við nýtingu kjamorku þrátt
fyrir slysið hræðilega í kjamorku-
verinu í Chemobyl í apríl á síðasta
ári.
í kjamorkuverum er bæði unnt
að framleiða ódýrara rafmagn en
nú og ekki er síður mikilvægt að
tækjabúnað til þess háttar fram-
ieiðslu má kaupa frá Sovétríkjunum
og greiða fyrir í austur-evrópskum
gjaldeyri. 19 kjamakljúfar em nú
Unnið að lagningu gasleiðslu í Sovétrílqunum. Sovétmenn hafa auk-
ið framboð á gasi til að bæta upp minnkandi tekjur af olíuútflutningi.
starfræktir í Austur-Þýskalandi,
Búlgaríu, Tékkóslóvakíu og Ung-
veijalandi. Nokkur austur-Evró-
puríki hófu kjamorkuframleiðslu
um miðjan síðasta áratug en þróun-
in hefur verið mishröð. Þannig eiga
bæði Rúmenar og Pólveijar ekki
kjamorkuver en Tékkar áætla að
anna 30 prósentum orkuþarfarinn-
ar á þann hátt árið 1990.
Nikolai Ryzhkov, forsætisráð-
herra Sovétríkjanna, sagði á fundi
leiðtoga COMECON-ríkjanna í nóv-
ember á síðasta ári að stefnt væri
að því að auka stórlega orkufram-
leiðslu í kjamorkuverum í rílqum
Austur-Evrópu. Kynnti hann sér-
staka áætlun sem gerð hefur verið
og gerir ráð fyrir að árið 2000 verði
30 til 40 prósent þeirrar raforku
sem þörf er á framleidd í kjamorku-
vemm. Áætlanir sem þessi hafa
áður verið gerðar og sjaldnast stað-
ið einkum vegna lélegrar skipulagn-
ingar og efnahagsörðugleika
ríkjanna. Þannig áætluðu Rúmenar
að taka fyrsta kjamorkuver lands-
ins í notkun árið 1985 en nú bendir
allt til þess að það geti ekki orðið
fyrr en í fyrsta lagi árið 1991 þar
sem framkvæmdir hafa dregist á
langinn sökum greiðsluerfiðleika.
Meðal annars vegna þessa hefur
raforkuframleiðsla í landinu staðið
í stað undanfarin fimm ár. Tafir
hafa einnig orðið á framkvæmdum
við byggingu kjamorkuvers í Pól-
landi.
Orkuskortur er einn helsti
dragbítur á hagvöxt og eftiahags-
legar umbætur í kommúnistaríkjun-
um austan jámtjaldsins. Skortur á
tækniþekkingu, lélegur tækjabún-
aður, skriffinnska og ómarkviss
stjómun auka enn frekar á vand-
ann. Gífurleg mengun fylgir nýt-
ingu kola til orkuframleiðslu og
ráðamenn hafa sumir hveijir gert
sér ljóst að grípa verður róttækra
aðgerða til að forða frekari mengun
og náttúruspjöllum. Orkusparandi
aðgerðir hafa hingað til skilað litl-
um árangri þar sem þær hafa
yfirleitt bitnað fyrst og fremst á
almenningi. Austur-Evrópuríkin
gætu á hinn bóginn dregið nokkuð
úr örkuþörfinni með því að endur-
skipuleggja verksmiðjur og koma
nýjum tækjabúnaði fyrir í þeim. Það
er hins vegar dýrt og efnahagurinn
leyfír ekki þess háttar framkvæmd-
ir.
Á.Sv. tók saman.
Reuter
Ibúi í borginni Goianiu veifar til merkis um að hann sé að jafna sig
af brunasárum, sem hann hlaut er hann snerti geislavirk efni.
blýkassa miklum þar til hann opn-
aðist og kom sesínið þá í ljós.
Stöfuðu kristallamir frá sér aðlað-
andi bláleitum glampa. Fólk festi
þá á föt og klíndi þeim jafnvel á
bert hold. Slökkti síðan ljósin og
dáðist að birtunni sem þeir sendu
frá sér.
Ekki leið á löngu þar til fjöldi
manna þjáðist af brunasárum,
velgju og uppsölum, hinum dæmi-
gerðu einkennum eitrunar af
völdum geislunar. Hinir sömu leit-
uðu hjálpar í að minnsta kosti fimm
sjúkrahúsum. í fyrstu héldu læknar
að um venjuleg bmnasár væri að
ræða og á sjúkrahúsi sem sérhæfír
sig í hitabeltissjúkdómum töldu
læknar sig hafa uppgötvað einn
slíkan til viðbótar. Það var sfðan
25. september, eða að minnsta kosti
þremur vikum eftir að blýkassinn
með sesíninu var opnaður, sém
læknir einn uppgötvaði hvað í raun
og vem amaði að sjúklingum sínum.
Vegna þess hversu langur tími
leið frá því blýkassinn var opnaður
og þar til geislunarveikin uppgöt-
vaðist var hið mengaða svæði
borgarinnar orðið all stórt því krist-
allamir höfðu borizt víða.
Ferreira brotajámskaupmaður
seldi geislalækningartækin þremur
vinnslustöðvum, þar sem geislavirk-
um málmi var fleygt í pappírshaug.
Um 400 ungir drengir sáu um að
flytja pappírinn til ýmissa verk-
smiðja í borginni og urðu þarmeð
fyrir geislun, margir mjög alvar-
legri. Aðeins hefur náðst til um 50
þeirra, en flestir þeirra vilja ekki
gefa sig fram þar sem þeir hafa
ýmislegt óhreint á samvizkunni
annað en sesínið.
Vísindamenn segja slysið í Goia-
niu óvenjulegt að því leyti að
óbreyttir borgarar urðu fyrir
skakkaföllum en ekki þeir sem
vinna með hið geislavirka efni.
Meðal þeirra sem dáið hafa af völd-
um geislunar er Leida das Neves
Ferreira, sex ára dóttir skrankaup-
mannsins fyrmefnda. Skýringin er
talin sú að eitt sinn snæddi hún
mat með fingur útataða í sesíni.
íbúar í næsta nágrenni við brota-
jámshaug Ferreira em hvað
hræddastir um að geislunarhætta
sé ekki úr sögunni. í íbúðablokk
skammt frá athafr.arsvæði hans er
nú aðeins búið í 16 íbúðum af 88.
íbúar hinna hafa flúið af hræðslu
við geislun.
Hræðslan við geislun er ekki ein-
skorðuð við Goiania því yfirvöld á
margra annarra héraða landsins
vilja ekki fá fólk frá Goianiu í heim-
sókn nema það geti sýnt fram á
að það hafi ekki orðið fyrir geislun.
Ríkisstjóm Brazilíu hugðist láta
flytja geislavirkan úrgang frá Goia-
niu til Amazon og grafa hann í
frumskóginum. Um 100 Kaiapo-
indjánar brugðust ókvæða við, fóru
til höfuðbogarinnar og dönsuðu
stríðsdans í mótmælaskyni fyrir
utan forsetahöllina. Var þá hætt
við að flytja úrganginn til Ámazon,
heldur skyldi hann grafínn i ná-
grenni borgarinnar. Til að slá á
óánægju íbúa Goianiu með þær
málalyktir hefur Henrique Santillo,
borgarstjóri, ákveðið að sýna gott
fordæmi með því að dvelja um helg-
ar í húsi, sem er aðeins 600 metra
frá þeim stað, sem úrgangurinn
verður grafínn.