Morgunblaðið - 02.12.1987, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1987
17
Á SLÓÐUM
MORMÓNA
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Krislján Róbertsson:
Gekk ég yfir sjó og Iand.
Saga íslenskra mormóna sem
fluttust til Vesturheims.
Bókaforlag Odds Björnssonar,
Akureyri. 1987. 232 bls.
Séra Kristján Róbertsson hefur
tekið sér fyrir hendur að rekja
meira og minna týndar slóðir þeirra
íslendinga sem tóku mormónstrú
og fluttust til Utah í Bandaríkjunum
frá því laust eftir miðja 19. öld og
fram undir síðustu aldamót. Hann
hefur bersýnilega lagt mikla alúð
og elju við þessa leit sína og dvaldi
t.a.m. sumarið 1985 í Utah við
heimildaöflun. Árangur iðju hans
er þessi ágæta bók sem er allt í
senn nýstárleg, fróðleg og skemmti-
leg aflestrar.
Fyrstu átta kaflar bókarinnar eru
ágrip af sögu mormónahreyfingar-
innar í Bandaríkjunum og stiklað
er á fáeinum kennisetningum
þeirra, m.a. er nokkuð vikið að fjöl-
kvænismálum. Þetta ágrip er mjög
æskileg byijun til að setja lesand-
ann inn í efnið. En að því búnu
snýr höfundur sér að íslenskum
efnum. Þar er fyrst yfirlitskafli um
trúboð mormóna á íslandi frá 1851
til 1914. Eftir það féll trúboð nið-
ur, þar til það var upp tekið á ný
fyrir fáum árum. Síðan fer að segja
frá íslenskum útflytjendum. Ræki-
legast er sagt frá fyrstu útflytjend-
um og fyrstu landnemum í Utah,
þ.e. fram til 1860. Sérstakir þættir
eru um tvo áhrifamenn meðal
KALLI
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Kalli kaldi
Höfundur: Indriði Úlfsson
Teikningar: Bjami Jónsson
Prentverk: Prentsmiðja Björns
Jónssonar, Akureyri
Endurprentun: Dagsprent hf.
Útgefandi: Bókaútgáfan Skjald-
borg
Ég man, hvað hún gladdi mig
þessi bók, 1971, er hún kom út
fyrst, var einn þeirra ljósgeisla, er
kennarar sendu frá sér inní það
myrkur vanvirðingarinnar, sem
íslenzkum unglingum var oft sýnd
með því erlenda drasli, sem reynt
var að telja þeim trú um að væru
bókmenntir við þeirra hæfi. Já, sú
var tíð, að allt var nothæft í „krakka-
skrílinn", og ef við sögðum sannleik-
ann, gagnrýnendurnir, þá var
málsókn hótað. Bréfin sum, blaða-
greinamar og símtölin, sem gagn-
rýni okkar kallaði yfir okkur, væri
vissulega efni í merka bók. En nú
er öld öll önnur, útgefendur, flestir,
leggja metnað sinn í að vanda bama-
og unglingabækur sínar, og við höf-
um eignazt höfunda, sem aðrar
þjóðir mega öfunda okkur af. Einn
þeirra er Indriði. Hrifandi fímleiki í
stíl, rammíslenzkt tungutak og fá-
dæmaleikur hans á hláturtaugar
lesandans, gera hann að afburða
höfundi. Sumar bækur hans ættu
vissulega erindi við aðrar þjóðir. Ein
þeirra er Kalli kaldi, svo sammennsk
er hún, Kalli og Siggi em ekki að-
eins í bijóstum íslendinga, heldur
allra manna, þeirrar menningar-
heildar sem við emm brot af.
Mikið hló ég 1971, er ég las um
græskulaus strákapör þeirra félaga
Kalla kalda og Sigga svarta, og
ekki minna nú, svo jafnvel falskar
tennur vom í hættu. Að vekja kött
með sinnepi; mæta í kirkju, við
skólasetningu, með mús í penna-
stokknum; breytast í draug í kirkju-
íslenskra mormónatrúboða: Þór
Diðriksson og Guðmund Guð-
mundsson. Að því búnu er gerð
grein fyrir öllum þeim útflytjendum
sem höfundur hafði spumir af frá
ári til árs fram undir aldamót.
Athyglisvert er að iangflestir út-
flytjenda úr einstöku byggðarlagi
koma frá Vestmannaeyjum. Aðrir
em flestir af Suðurlandi. Mjög fáir
virðast hafa komið af Austurlandi,
Norðurlandi og Vesturlandi. Er
þetta allmikið frábmgðið landfræði-
legum uppmna þeirra sem fluttust
til Kanada á síðustu öld.
Enda þótt allmikið hafí verið um
Vesturfara ritað á undanfömum
áratugum hafa Utah-farar orðið illa
útundan. Er að sjá sem mun minna
samband hafí verið við þessa byggð
í vestrinu en aðrar.
Ég held að ég fari rétt með það,
að þessi bók sr. Kristjáns sé fyrsta
íslenska bókin, sem fjallar um þessa
íslendinganýlendu í vestrinu. Hann
hefur því vissulega unnið þarft og
gott verk. Mætti segja mér að í
kjölfar þessa rits komi aukin sam-
skipti milli íslendinga hér heima og
í Utah. Ég fæ ekki betur séð en
höfundur hafí vandað verk sitt
prýðilega vel, enda þótt ég geti að
sjálfsögðu ekki sannreynt heimilda-
meðferð hans. Sr. Kristján er
ljómandi vel ritfær maður. Hann
ritar fallegan, hreinan og lifandi
stíl, sem yfírleitt er skemmtilegur
og viðfelldinn aflestrar. Hann ritar
af góðum mannskilningi og for-
dómaleysi og er frásögn hans einkar
vel fallin til að eyða margvíslegum
hleypidómum, sem hafa viljað loða
við þennan hóp útflytjenda.
KALDI
glugga; tjóðra bíl bæjarstjórans við
ameríska tryllitækið hans pabba;
hjálpa hundi til þess að gerast
pólitískur flóttahundur, og halda til
orrustu við bæjaryfirvöld, ásamt
góðvininum Báta-Manga, til þess að
veija rétt hundeigenda. Allt eru
þetta hversdagslegir atburðir í lífí
hinna tápmiklu stráka. Dularfullir
brunar æða um sviðið, og bæjarstjór-
inn gengur í lið með strákunum,
bjargar þeim og hundum frá bráðum
bana, reynist jú annar en strákarnir
hugðu hann, það reyndist líka Kobbi
veslingurinn á kassanum.
Sem sé æsispennandi saga, löngu
uppseld, og því fagna ég, að hún
skuli á söluborðum á ný. Hér þarf
ekkert bamablabla, til þess að halda
athygli lesandans, svo hann slepgir
ekki bókinni fyrr enn hún er öll. Eg
hef sagt áður, og segi enn, slíkur
stíll á erindi inní kennslustofur skól-
anna.
Teikningar Bjama em meistara-
verk, svo bráðlifandi sumar, að þæi
þjóta af síðunum og taka að ræða
við lesandann.
Villur? Hvað eru þrisvar tvíteknii
punktar?
Hafí útgáfan þökk fyrir frábæra
bók.
Sr. Kristján Róbertsson
Vel er að útgáfunni staðið að
flestu leyti. Prófarkir virðast hafa
verið vel lesnar og góð nafnaskrá
er í bókarlok eins og vera ber. Let-
ur fínnst mé að vísu í smæsta lagi
til þess að vera þægilegt aflestrar.
Þá hefði óneitanlega verið gaman
að því að hafa nokkuð af myndum
í bókinni, t.a.m. frá helstu stöðum
vestra, sem fjallað er um í bókinni.
Sjálfsagt er líka eitthvað til af
myndum af'húsum sem íslendingar
byggðu sér áður fyrr. Og gaman
hefði verið að sjá myndir af eldri
vesturfömm.
Versti og raunar eini veralegi
annmarki bókarinnar er þó sá að
engin heimildaskrá skuli vera. Þetta
er mér nokkurt undranarefni, þar
sem um ræðir fræðirit sem að öðra
leyti er vandað. Þetta hefði verið
þeim mun æskilegra þar sem búast
má við að allur þorri heimildanna
sé flestum ef ekki öllum hér heima
ókunnur. Á ég þá bæði við handrit
á söfnum og í einkaeign og prentuð
rit sem fáir hér vita um. Líklegt
er að einhveijir vilji halda áfram
vinnu sr. Kristjáns eða kynna sér
nánar efni það sem hann fjallar um.
Þar hefði heimildaskrá komið að
góðu gagni.
Leggnr og skel
Békmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Ævintýri eftir Jónas Hallgríms-
son og H.C. Andersen
Myndskreyting og útlit: Gunnar
J. Straumland
Setning, umbrot og litgreining:
Korpus hf.
Prentverk: Kassagerð
Reykjavíkur hf.
Útgefandi: Svart á hvítu.
Ég kipptist við af gleði, er ég sá
þessa „bók“ á borðinu hjá mér, svo
undurfögur er hún, meistaralega
gerð og unnin, að íslenzkri útgáfu
er mikill sómi að. Myndir Gunnars
era listavel gerðar, segja jafnvel
ævintýrið einar og óstuddar, og
hugkvæmni hans við gerð bókarinn-
ar er slfk, að ég valdi henni strax
stað meðal fágætustu bóka minna.
Letur er stórt, læsilegt og á öragg-
lega eftir að gera þessa ævintýra-
perlu að vini bama og unglinga á
ný.
Sagt er jú, að Jónas hafi þýtt
„Kærestefolkene" eftir H.C. And-
ersen. En hvílíkur munur — hér
sést hvemig sannir listamenn vinna.
Ævintýrið hans Andersens hafði
snortið streng í bijósti hins íslenzka
skálds, enda oft haldið fram, að
Jónas hafi fyrstur orðið til þess að
koma auga á snilli hins danska
skáldbróður. En Jónas settist ekki
niður til þess að þræla hugsun
skáldsins í íslenzk orð, aðeins, held-
ur yljaði hana í hrifnæmu hjarta,
skóp og meitlaði, þar til varð nýtt
meistaraverk, sýnu meira og stærra
en hið fyrra. Svona vann skáldið
okkar Jónas. Ég minnist meistara-
verksins Móðurástar, þar sem hann
tekur ungt norskt skáld á hné sér
og sýnir því hvemig það hefði átt
að tjá hugsun sína. Það skynjar
enginn lengur, að um þýðingu er
að ræða, heldur ekki í sögunni
Leggur og skel, svo meistaralega
era þau flutt heim á okkar eigið
hlað.
Aðeins stórskáld geta leikið svo,
skáld, sem samtíminn hefír sært inn
að kviku. Já, Jónas færði þjóð sinni
gjafir, dýrindis gull, var þó ekki
meir metinn en svo, að honum var
meinað að gerast prestur. Stundum
þarf hold allt af beinum, áður en
við skiljum, hver er við okkar hlið.
Það væri móðgun við skáldið að
rekja hér söguþráðinn, það eitt
kann það tungutak er efninu hæfír.
Eigir þú einhvem ungan, sem
þér er mjög annt um, réttu honum
þá þetta listaverk.
bökfcjjtn laxár
Margt hefur gerst á bökkum Laxár í Þingeyjarsýslu fyrr og síðar og á
þar ýmist í hlut heimafólk eða aðkomnir laxveiðimenn.
Jóhanna Álfheiður Steingrímsdóttir rifjar upp í þessari skemmtilegu
bók ýmsa af slíkum atburðum, ekki síst það sem borið hefur við í
grennd við Nes í Aðaldal, þar sem hún er borin og barnfædd.
| bók
góð bók