Morgunblaðið - 22.03.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. MARZ 1988
Seyðisfjörður:
31% hækkun útgjalda en 25%
hækkun tekna bæjarsjóðs
Gamla Og nýja sjúkrahúsið á Seyðisfirði. Morgunblaðið/Garðar Rúnar Sigurgeirsson
„Atvinnuástand gott
á síðasta ári en viss-
ar hættur leynast á
þessu ári,“ segir
Þorvaldur Jóhanns-
son bæjarstjóri
Seyðifjörður.^
Fjárhagsáætlun Seyðisfjarðar
fyrir árið 1988 var samþykkt í
bæjarsíjórn nú nýverið. Heildar-
útgjöld eru um sextíu og ein og
hálf milljón króna, sem er þtjátíu
og eitt prósent hækkun frá fyrra
ári. Heildartekjur eru um sjötíu
og tvær og hálf milljón króna,
sem er tuttugu og fimm prósent
hækkun.
Fréttaritari Morgunblaðsins fór
og hitti Þorvald Jóhannsson bæjar-
stjóra að máli og bað hann að
greina nánar frá fjárhagsáætlun-
inni og fyrirhuguðum framkvæmd-
um á vegum bæjarins. Þorvaldur
sagði að miðað við þær álagningar-
reglur, sem nú giltu, það er að segja
staðgreiðslukerfíð, fengju þeir 6,7
prósent af heildarálagningunni. Þá
virðist vanta um fjórar milljónir
miðað við fyrri álagningarreglur. í
staðgreiðslukerfínu skammtaði fé-
lagsmálaráðherra sveitarfélögunum
þessa prósentutölu, en sveitarfélög-
in höfðu farið fram á að fá 7,5
prósent. „Þegar við fórum síðan að
reikna út hvað sveitarfélagið fær
út úr þessu kerfí, þá kemur í ljós
að okkur sýnist vanta um fjórar
milljónir hjá okkur hér á Seyðisfírði
til þess að fá það sama út og ef
við hefðum verið með gamla kerfíð:
Við vorum með 10,4% prósent af
heildartekjum bæjarbúa sem hefði
gefíð okkur rúmar fjörutíu og fímm
milljónir í útsvarstekjur í ár, en
þetta nýja kerfí virðist gefa okkur
rétt tæpar íjörtíu og eina milljón,
þannig að þama vantar um fjórar
milljónir. Þó ber þess að geta að
það er svolítið óráðið hvað við fáum
út úr þessum breikkaða tekju-
stofni, því í nýja kerfínu er útsvars-
stofninn mun breiðari en áður, nú
fáum við inn alla, sem ekki báru
útsvar áður. Niðurfellingar á aldr-
aða falla niður í staðgreiðslukerfínu
og síðan er útsvarsstofninn verð-
bættur, þannig að þetta kemur auð-
vitað eitthvað upp á móti,“ sagði
Þorvaldur.
„Varðandi það fmmvarp, sem
liggur fyrir Alþingi um verkaskipt-
ingu ríkis- og sveitarfélaga þá held
ég að það séu flest allir sveitar-
stjómamenn sammála þvi að það
sé æskilegt að hafa skýrari línur á
milli ríkis- og sveitarfélaga um
verkefni, því mótmælir enginn.
Hinsvegar er ég alfarið á móti því
að sveitarfélögin eigi ein að greiða
verkefnaskiptinguna, en frumvarp-
ið gerir ráð fyrir, það jöfnunarsjóð-
ur greiði þennan tilflutning og því
emm við náttúmlega ekki sam-
mála. Nú eins finnst okkur að jöfn-
unarsjóður, sem úr er úthlutað eftir
höfðatölu, þannig að Reykjavík, þar
sem íbúar em um níutíu þúsund,
og Seyðisflörður, þar sem íbúar em
einungis eitt þúsund, fá alveg ná-
kvæmlega sömu upphæð á hvem
íbúa. Ef jöfnunarsjóður á að vera
til að jafna aðstöðumun byggða í
landinu, þá er hann ekki rétt notað-
ur, ef á að nota hann svona. Þetta
höfum við bent á og viljum láta
lagfæra áður en farið verður í þessa
verkefnaskiptingu þannig að sjóð-
urinn virki, sem jöfíiunarsjóður, en
ekki sem ójöfnunarsjóður," sagði
Þorvaldur.
Varðandi fjárhagsáætlunina
sagði hann að heildartekjur bæjar-
sjóðs væm áætlaðar 72,5 milljónir
eða 25 prósent hærri tekjur en í
fyrra. Útsvarstekjur em áætlaðar
40,7 milljónir, fasteignaskattar
10,3 milljónir, lóðaleigugjöld 1,8
milljónir, jöfnunarsjóður á að gefa
4,8 milljónir í tekjur og vaxtatekjur
em áætlaðar rúmar 5 milljónir.
Heildarútgjöld em áætluð 61,4
milljónir, sem er 31 prósent hækkun
frá árinu 1987. í afborganir lána
fara 3,5 milljónir, sem em um 5
prósent af tekjum og til eignabreyt-
inga em 6,5 milljónir, 9,1 prósent
af tekjum. Yfírstjóm bæjarfélagsins
tekur um 6,8 prósent af tekjum,
almannatryggingar og félagshjálp
25 prósent, fræðslu- og menningar-
mál í kringum 18 prósent, íþrótta-
mál 9 prósent, skipulagsmál og
gatnagerð 4,5 prósent, hreinlætis-
mál og bmnavamir um 10 prósent,
fjármagnskostnaður um 6,5 prósent
og rekstur fasteigna 3,5 prósent
af tekjum. Helstu framkvæmdir á
eignabreytingareikningi em að
klárað verður að innrétta íþróttasal
í félagsheimilinu Herðubreið og
gengið verður frá þaki og farið í
viðhald á eldri hluta hússins, alls
er áætlað að veija 7 milljónum í
þetta á árinu." í nýbyggingu
sjúkrahússins á að gera allverulegt
átak í ár og fara um 12 milljónir í
það, en þar af greiðir ríkið 85 pró-
sent á móti bæjarsjóði. Nú er verið
að vinna í kjallara, eldhúsi og
þvottahúsi og tengdu rými og kaupa
tæki þar inn. Fyrirhugað er að bjóða
út lokaáfangann í haust, sem á að
klárast á tveimur áram, það er legu-
rými á efri hæðinni."
Heildartekjur í fjárhagsáætlun
Hafnarsjóðs Seyðisfjarðar em áætl-
aðar 10,6 milljónir, þar af em
bryggjugjöld um 2 milljónir, vöm-
gjöld 3,6 milljónir og aflagjöld, sem
em 0,85 prósent af aflaverðmæti,
em áætluð 2,9 milljónir. Aðrar tekj-
ur em um 600 þúsund. Framlag frá
ríki vegna framkvæmda á ámnum
1986 og 1987 er 1,9 milljónir.
„Helstu gjaldaliðir Haftiarsjóðs em
Morgunblaðið/Garöar Rúnar Sigurgeirsson
Þorvaldur Jóhannsson bæjar-
stjóri Seyðisfjarðar.
rekstur á höfninni sjálfri um 7 millj-'
ónir og til eignabreytinga fara um
3,5 milljónir. Helstu liðir eigna-
breytinga em að unnið verður fyrir
700 þúsund við smábátahöfnina.
Þar á að byggja viðlegukant og
dýpka höfnina örlítið. Þá verður
unnið í Fjarðarhöfn fyrir tæp 400
þúsund. Þar þarf að lagfæra ytri
enda á hafnarsvæðinu. Nú svo verð-
ur byijað að byggja dráttarbraut
og fara 2,4 milljónir í hana í ár,
en þar greiðir ríkið 40 prósent á
móti hafnarsjóði. Við höfum verið
í viðræðum við Pólveija um kaup á
dráttarbraut, það er að segja stálið
smíðað og tilbúið í vagn og braut.
Samningar hafa ekki náðst ennþá,
en það er allgott útlit að þeir náist
á næstu mánuðum og þá verður
farið í jarðvegsframkvæmdir í vor
og steftit að þvf að setja dráttar-
brautina upp á næsta ári með það
að markmiði að hugsanlega verði
hægt að taka skip upp í hana á
haustmánuðum 1989. Hafnarsjóður
mun eiga dráttarbrautina, en stofn-
að hefur verið hlutafélag, sem heit-
ir Dráttarbraut Seyðisijarðar hf.,
sem er í eigu Haftiarsjóðs, fyrir-
tækja og einstaklinga hér í bæ, sem
mun sjá um allan rekstur á dráttar-
brautinni. Við vonum að þetta verði
mikil lyftistöng fyrir atvinnulífíð
hér í bænum og það er vert að
geta þess,“ sagði Þorvaldur. „Þama
er ekki einungis um stálsmíðar að
ræða, þama kæmi til trésmíðavinna
Kj arnaklofnun í heimahúsum
Raunvísindi
Egill Egilsson
Margir spyija sem svo, ekki
síst eftir Tsjemobyl-slysið: Hvem-
ig starfar kjamorkuver? Getur
það spmngið: Hvað kemur svona
óhöppum af stað? Má koma í veg
fyrir þau? Hvemig er kjamorku-
sprengja gerð?
Svar þessara spuminga byggist
á annarri spumingu: Hvemig
klofnar kjaminn og hvers vegna?
Það sem gerist í kjamorku-
sprengju er í raun það sama og
í kjamorkuverinu: Stórir frnrn-
eindakjamar úr úraníum eða plú-
tóníum klofna í tvo aðra, um það
bil helmingi minni. Mismunurinn
á þessu tvennu er fólginn í hve
hratt ferlið gerist. Sú orka sem
er framleidd á örskotsstund í
sprengjunni myndast í kjamorku-
verinu á löngum tíma.
Þú getur gert þér furðu gott
líkan af kjamaklofnun, ef þú átt
eldavél!!! Vatnsdropi á heitri
suðuplötu eða pönnu hegðar
sér að vissu leyti eins og kjami.
E=mC2
Þessi fræga formúla Einsteins
um jafngildi massa og orku segir
til um orkumyndun við klofnun
úraníum- eða plútóníumkjama.
Við eina slíka klofnun í tvo u.þ.b.
helmingi minni myndast orka sem
er um einn billjónasti orkunnar
Kjamaklofnun.
sem við neytum við að lyfta eins
kflógramms lóði upp á metra hátt
borð af gólfínu. Um einn þúsund-
asti af upphaflegum massa kjam-
ans hverfur, og myndar þessa
orku. En takist að eyða þannig
massanum eitt kflógramm, nægir
það til að knýja Búrfellsvirkjun í
þrettán ár!!!
Hvað sprengir kjarnann?
Þú getur gert þér furðugott
líkan af hreyfingu úraníumkjam-
ans, eins og áður sagði. Hitaðu
suðuplötu eldavélarinnar allvel (á
ekki að glóa). Slepptu nokkmm
vatnsdropum ofan á. Þeir svífa í
lausu lofti, því að gufulag skilur
þá og sjálfa plötuna. Þótt dropinn
sé hundraðmilljónmilljónmilljón
sinnum þyngri en kjaminn, sýnir
hann alllíkar hreyfíngar og kjam-
inn, ef ýtt er við honum. Blástu
á, dropann, og hann tekur að
Hreyfingar vatnsdropa á heitri
pönnu.
sveiflast á ákveðinn hátt. Hann
lengist í eina átt, t.d. norður-
suður, en styttist þvert á. Andar-
taki síðar er stytting þar sem
lenging var áður, og öfugt.
Gleymdu ekki að slökkva á
eldavélinni!!!
Hvað ýtir við kjarnanum?
Á kjamann dugar ekki að
blása. Sé hann látinn í friði er
hann kúlulaga, samsettur úr 235
smákúlum, þar af 92 jákvætt
hiöðnum, svonefndum róteindum,
en 142 óhlöðnum, svonefndum
nifteindum. Það sem ýtir honum
af stað er einmitt nifteind, sem
kemur að utan, og hefur losnað
úr öðrum kjama, við kjamabreyt-
ingu. Úraníumkjaminn dregur þá
nifteind að sér, svo að hún fellur
að, líkt og steinn á jörð, og árekst-
urinn kemur sveiflunni af stað.
Klofnunin
Sé sveifla vatnsdropans kröft-
ug, og ef hann væri hlaðinn raf-
magni, getur hann hrokkið í sund-
ur, af því að jákvæðu hleðslumar
til endanna þegar sveiflan er í
ystu stöðu ýta hvor annarri frá
sér. Þótt yfírborðsspenna vatnsins
eigi að halda dropanum saman,
verða rafkraftar yfírsterkari og
dropinn klofnar. I kjamanum er
einnig fyrir hendi nokkurs konar
yfírborðsspenna, svo að einnig að
þessu leyti er líkanið rauntrútt.
En kjamamir tveir ásamt 2—3
nifteindum sem sleppa burt vega
minna en ættfaðir þeirra. Nif-
teindimar sem myndast leika
sama leikinn og upphaflega nif-
teindin sem sprengdi kjamann.
Þannig fæst keðjuverkun.
Markstærð sprengju
Ekki er vist að nifteindimar
sem myndast fari beint yfír til
nágrannakjamans og sprengi
hann. Venjulega þarf að standa
Skýjunum frá lgamorkuspreng-
ingum er líkt við sveppi og köll-
uð sveppaský.
sérstaklega á um árekstur þannig
nifteindar og úraníumkjama, til
að hún komi af stað nýrri klofn-
un. Þannig fer nifteindin að jafn-
aði framhjá mörgum kjömum,
áður en hún klýfur kjama. Þann-
ig verður hver kjamaklofnun að
meðaltali til að koma færri klofn-
unum en einni afstað. í stærri
klump efnis veldur hver klofnun
meira en einni nýrri klofnun.
Mörk þessara stærða nefnist
markstærð.
Sé tveimur bútum úraníums
sem em hvor um sig undir mark-
stærð skellt saman, og myndi
þeir saman bút sem er yfír mark-
stærð, verður keðjuverkun, og því
sprenging. Einfaldari kveikjuút-
búnað er ekki hægt að hugsa sér.