Morgunblaðið - 14.06.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚNÍ 1988
Eyðni og andvaraleysi
Það er hægt að ná árangri í baráttunni við eyðni
eftír Ölaf Olafsson
Hér á eftir er tafla er sýnir út-
breiðslu eyðni (meðaltal skráðra
tilfella á mánuði) í heiminum fram
til ársloka 1987. Athygli vekur að
útbreiðsla eyðni á Norðurlöndum
og í nokkrum löndum í V-Evrópu
virðist vera hægari en t.d. í Suð-
ur-Evrópu, Afríku og í Banda-
ríkjunum. Þessar tölur ber að túlka
með nokkurri varúð því að enn eru
tilfelli vanskráð. Læknar þekkja
þó betur sjúkdóminn en áður svo
að trúlega er vanskráning sjúk:
dómstilfella minni nú en áður. I
sumum löndum er ástandið mjög
alvarlegt. í nokkrum ríkjum
Afríku, t.d. í höfuðborg Uganda,
er 40% þungaðra kvenna og
30—40% pilta sem kallaðir eru í
herinn smitaðir. Svipaða sögu er
að segja frá Zaire, Zimbabwe,
Rwanda o.fl. ríkjum. Smittíðni
meðal kvenna er svipuð og karla.
Á fundi í Genf nýlega taldi fulltrúi
Uganda ástæðuna vera að
„galdralæknar“ bæru smitið á
milli með því að rispa húð sjúkl-
inga til blóðs með ósótthreinsuðum
áhöldum. Heilbrigðisráðherra
Tanzaníu telur að helmingur íbúa
í mörgum bæjum landsins séu
smitaðir. Hann hefur m.a. varað
við að tilkynna eyðnisjúklingum
um smit. Ástæðan er sú að þeir
smituðu gripa til þess ráðs að
smita konur sínar og börn því að
þeir kjósa að deyja ekki einir!
Þekkingarleysi, fordómar, hjátrú,
skortur á fjármunum og góðri
tækni valda þessum þjóðum mikl-
um erfiðleikum.
En maður líttu þér nær
Nágrannaland okkar, Græn-
land, á í miklum erfiðleikum.
Eyðnitilfellum fjölgar þar mjög ört
og tíðni kynsjúkdóma er gífurlega
há þar (um 8.000 lekandatilfelli
1985). Ef lekandi væri jafn út-
breiddur á íslandi og þar, væri
fjöldi tilfella hér um 35.000 á ári
en er um 700! í Suður-Evrópu
fjölgar tilfellum ört, aðallega með-
al eiturlyfjaneytenda og vændis-
kvenna. Talið er að í sumum hafn-
arborgum í Vestur- og Suður-
Evrópu séu 20—60% vændis-
kvenna smitaðar. Enginn vafi leik-
ur á að sumar þjóðir eiga eftir að
verða fyrir gífurlegum áföllum.
Mismunandi
f ræðsluaðf erðir
1. Fræðsla sniðin við hæfi
yngra fólks (áhættuhópa)
Svo virðist sem fræðsla heil-
brigðisyfirvalda á Norðurlöndum
og í sumum V-Evrópulöndum sé
mun ákveðnari, beinskeittari, op-
inskárri og samhæfðari en í ýms-
um öðrum löndum enda hafa
margir breytt um kynhegðun.
Fólki er beinlínis bent á helstu
smitleiðir, m.a. kynmök, og rætt
er tæpitungulaust um varnir s.s.
smokkanotkun. Óhjákvæmilega
fer verulegur hluti fræðslunnar
fram í fjölmiðlum. Það að erfitt
reynist að skýra fyrir 6 ára barni
orðið smokkur eða kynmök má
ekki koma í veg fyrir að bent sé
á smokka sem góða vörn gegn
eyðni eða að kynmök geti verið
hættuleg. Fræðsla þarf að vera
gagnorð og beinast að ungu fólki.
2. Fræðslan frekar sniðin við
hæfi eldra fólks
í mörgum löndum, t.d. S-Evr-
ópulöndum og sumum fylkjum
Bandaríkjanna, er fræðslan ekki
byggð upp á framangreindan hátt.
Smitleiðir og varnir eru ekki
nefndar réttum nöfnum. T.d. er
orðið smokkur víða bannorð og
þar sem smokkar eru ófáanlegir á
mörgum stöðum hafa stúdentar
gripið til þess ráðs að hefja sjálfir
framleiðslu. Kynmök má ekki
Ólafur Ólafsson
„Engin lækning- er enn-
þá til við þessum sjúk-
dómi en margt bendir
til þess að skipulögð,
opinská og beinskeitt
skilaboð til unga fólks-
ins sem vekja umhugs-
un og viðbrögð þeirra
geti dregi úr fjölgun
tilfella."
Ný tilfelli af eyðni (meðalfjöldi á mánuði)
Okt. 1986 Apríl 1987 Okt. 1987
Norðurlönd Norðvestur-Evrópa (8 lönd) Mars 1987 16 216 Sept. 1987 19 311 Des. 1987 17 322
1985 1986 1987
Bandaríkin 949 1455 1702
Afríka 17 204 582
Evrópa 116 221 434
Frábær mynd- og tóngæði!
Einstök ending!
VHS: 60,120,180 og 240 mínútna.
Beta: 130 og 195 minútna.

^ .V $5Lo<
r .... Æl

HANS PETERSEN HF
UMBOÐSMENN UM LAND ALLT!
aroi n atic

nefna réttu nafni. Katólska kirkjan
hefur því miður staðið gegn „raun-
hæfri fræðslu“. Þrátt fyrir að til-
raunir hafi verið gerðar til sam-
hæfingar í fræðslunni hefur oft
tekist illa til því að miður framsýn-
ar ríkisstjórnir hafa skipað fólk í
slík ráð sem gefa helst út tilskip-
anir um kynhegðun sem virðist
ekki ná vel huga unga fólksins en
falla betur í geð eldri borgurum
sem þó er síður þörf á að fræða.
Þetta er mjög viðkvæmt mál
því opinskáar umræður um kyn-
ferðismál „særa“ ýmsa og vissu-
lega snnertir það okkur oft illa að
neyðast til þess að ræða kynferðis-
mál við böm okkar — en eyðni
verður vandamál framtíðarinnar.
3. Engin eða lítil fræðsla
I löndum sem búa við fátækt,
atvinnuleysi, menntunarskort og
stéttamisrétti er ástandið verst.
Eflaust mætti fleira telja til.
Lokaorð
Hér er við illan sjúkdóm að eiga
sem án efa á eftir að valda miklu
mannfalli. Engin lækning er ennþá
til við þessum sjúkdómi en margt
bendir til þess að skiþulögð, op-
inská og beinskeitt skilaboð til
unga fólksins sem vekja umhugs-
un og viðbrögð þeirra geti dregi
úr fjölgun tilfella. Ánægjulegt er
að sjá að á sl. ári varð ekki sú
fjölgun á eyðnitilfellum meðal
gagnkynhneigðra sem ýmsir höfðu
spáð. Fólk sem ekki hefur vanist
slíkum umræðum getur fundist
þær særandi og óviðeigandi — en
vonandi skilja flestir að „oft er
þörf“ en „nú er nauðsyn".
Við þurfum að gera okkur það
ljóst að trúlega er of seint að hefja
fræðsluaðgerðir meðal unglinga —
þær á að hefja meðal bama.
Höfundur er landlæknir.