Morgunblaðið - 25.05.1989, Side 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. MAÍ 1989
Málefiii íslenskra
aðalverktaka
Hugleiðing-ar eft-
ir lestur vjðtals
við Thor Ó. Thors
forstjóra í Mbl.
17. máí sl.
eftir Gunnar
Birgisson
Inngangnr
Að undanfömu hefur óvenju mik-
il umfjöllun verið í Qölmiðlum um
málefni íslenskra aðalverkataka sf.
Mikill leyndarhjúpur hefur hvílt yfir
starfsemi fyrirtækisins allt frá stofn-
un þess fyrir um 35 árum enda um
mikið feimnismál að ræða ef marka
má ummæli forstjórans, Thors Ó.
Thors, í þriggja blaðsíðna viðtali sem
birtist í Morgunblaðinu hinn 17. maí
sl.
í þessu merka viðtali sem reyndar
þykir tíðindum sæta í heimi við-
skipta, fjölmiðla og stjómmála hér
á landi kennir ýmissa grasa. Eftir
ýmsum merkjum að dæma virðist
svo sem fyrirtækið og forsvarsmenn
þess hafi nú lent í einhveijum
„krappasta dansi“í allri sögu þess.
Þá hafa og aðrir forsvarsmenn fyr-
irtækisins kastað hjúpnum og verið
í kastljósi flölmiðlanna nær daglega
síðustu 2-3 vikumar eins og marg-
ir landsmenn hafa e.t.v. orðið varir
við. Meira að segja hefur hluti
landsmanna nú fengið að beija
stjórnarmenn fyrirtækisins augum
fyrir milligöngu fréttastofu Stöðvar
2 nú nýverið.
Um frjálsa samkeppni
í viðtalinu lýsir forstjórinn því
yfir að hann hafí ekkert á móti því
að breyta fyrirtækinu í almennings-
hlutafélag svo framarlega að starf-
semin verði í eóli sínu hin sama
(og verið hefur frá stofnun í.av.).
Hér talar maður „sem hefur á sér
pað orð að vera eindreginn mál-
svari frjálsrar samkeppni" svo not-
uð séu orð fyrirspyijandans. Sem
sagt, það kæmi vel til greina að
skipta nýjum mönnum inn á í hálf-
leik enda ýmsir þreyttir og þyrstir
(í aurana sína) eftir 35 ára leik-
kafla. Síðan gætu menn flautað til
leiksloka eftir önnur 35 ár, þ.e.
árið 2025.
_ Þó að höfundur þessarar greinar
telji sig með hörðustu fylgismönn-
um einkaframtaksins hér á landi
hefur honum aldrei komið til hugar
að einkavæða afrakstur ýmissa
opinberra stofnana s.s. Tollgæsl-
unnar, Gjaldheimtunnar, ATVR
o.fl. stofnana. Á hinn bóginn kæmi
vel til greina að fela einkaaðilum
að annast þjónustu þessara stofn-
ana með sérstökum samningum
eins og vísir er þegar kominn að
varðandi nokkrar útsölur ÁTVR.
Mikilvægt er að menn geri sér grein
fyrir grundvallarmismuni á þessu
tvennu.
Thor fullyrðir í viðtalinu að ís-
lendingar muni missa þessar fram-
kvæmdir í hendur útlendinga verði
ákveðið að bjóða þær út. Slíkt beri
að forðast eins og heitan eldinn
enda velur hann að likja því við
það að útlendingum yrði leyft aó
veiða ótakmarkað í fiskveiðilögsögu
okkar (slíkt myndi væntanlega
stefna efnahagslegu sjálfstæði
þjóðarinnar í voða eða hvað?).
Hér er um athyglisverða fullyrð-
ingu og samlíkingu að ræða hjá
manni sem þekkir vel til mála. Eitt
má þó benda honum á ef hann
skyldi ekki vita: íslenskur verktaka-
markaður (þ.e. utan vallar) hefur
verið opinn erlendum verktakafyrir-
tækjum allar götur frá stofnun í.av.
og jafnvel enn lengur. Það er fyrst
og fremst smæð markaðarins og
sterk samkeppnisstaða íslenskra
fyrirtækja sem hefur haldið erlend-
um fyrirtækjum frá því að hasla
sér völl hér á landi en ekki óeðlileg
viðskiptahöft.
Reynslan sýnir að erlend fyrir-
tæki hafa lítinn áhuga á fram-
kvæmdum hér nema að um sé að
ræða mjög stór verkefni sem skipta
milljörðum króna. Ef grannt er
skoðað kemur í ljós að markaðs-
hlutur erlendra verktaka hér á landi
hefur verið nánast enginn í rúman
áratug (þ.e. frá Sigölduvirkjun) þó
svo að fjölmörg erlend fyrirtæki
hafi tekið þátt í útboðum hér á
síðustu 10-15 árum. Þrátt fyrir að
verkefni fyrir vamarliðið séu að
öllu jöfnu hvorki stærri né minni
en almennt gerist hér á landi má
ætla af orðum Thors að útlendingar
muni sýna þeim meiri áhuga en
öðrum verkefnum hér á landi. Það
kann vel að vera, a.m.k. ef menn
gætu treyst því að ágóðinn yrði
áfram hinn sami og verið hefur.
Slíkt dettur sjálfsagt fáum í hug,
a.m.k. ekki þeim sem skilja hvað
felst í hugtakinu heilbrigð sam-
keppni.
Hvað á Thor við þegar hann líkir
vamarliðsframkvæmdum við fisk-
veiðilögsöguna? Er hugsanlegt að
hann — „eindreginn málsvari
frjálsrar samkeppni" — telji hag
þessarar þjóðar betur borgið ef fyr-
irkomulagi fískveiða hér við land
verði breytt og einu einkafyrirtæki
fengin í hendur einokun á öllum
veiðum? Spyr sá er ekki veit.
Auglýst eftir stefnu
Greinilegt er að forstjóranum þyk-
ir þungt að sér og sínum vegið um
þessar mundir og því Iætur hann sig
Gunnar Birgisson
„Það hlýtur að vera
yfirmönnum Islenskra
aðalverktaka sérstakt
áhyggjuefni að hafa
tapað verulega á
rekstrinum það sem af
er þessu ári eins og
fram kemur í viðtalinu
við forstjórann. Það
gerist á sama tíma og
unnið er á fitllu við
byggingu 240 íbúða í
fjölbýlishúsum en láta
mun nærri að samn-
ingsverð þessara íbúða
sé u.þ.b. tvöfalt hærra
en byggingarkostnaður
sambærilegra íbúða í
Reykjavík (þegar tekið
hefur verið tillit til
áhrifa opinberra
gjalda).“
Hveijar verða „stríðsmiska-
bætur“ nemenda og foreldra?
eftirJón
Bjarnason
Nú er lokið kjaradeilu og einu
umfangsmesta verkfalli síðustu ára-
tuga, sem m.a. stöðvaði vinnu flestra
famhaldsskóla á landinu. Afleiðingar
hennar skýrast smám saman.
Við lok kjaradeilu BHMR og ríkis-
ins var samningsaðilum tíðrætt um
trúnaðarbresti sín á milli og hvemig
mætti bæta þar úr. Minna var rætt
um hvemig þessir aðilar sameigin-
lega ætluðu að freista þess að endur-
vinna trúnaðartraust nemenda og
foreldra.
Menntamálaráðherra og skóla-
stjórar gáfu út yfírlýsingar um vænt-
anleg lok skólaárs sem nú virðast
markleysa, Og margt er enn í óvissu
um námsmat, námslok og rétt nem-
enda við lok þessa skólaárs.
Flest verður til að auka á glundr-
oðann og öryggisleysið og á þessari
stundu er erfítt að sjá hver ber
ábyrgð á skólastarfí í landinu nema
ef vera skyldi eitthvert óskilgreint
málfundafélag.
Tilefni þessara skrifa er að varpa
þeirri spumingu fram hver sé réttar-
staða nemenda og forsjáraðila þeirra
gagnvart skólanum.
Við innritun í skóla er gerður eins-
konar verksamningur milli skóla og
nemenda um nám samkvæmt nám-
skrá viðkomandi skóla, tímasett með
skilgreindum námslokum. Sam-
kvæmt þessum samningi skipuleggja
kennarar og skólinn sitt starf til árs-
ins. Sömuleiðis nemendur og forsjá-
raðilar þeirra. Foreldrar skrifa jafn-
vel undir skuldbindingar um greiðslu
kostnaðar bama sinna á heimavist-
um samkvæmt þessum samningi.
Hver skóli er fyrir hönd ríkisins
verktaki um ákveðið tímasett skil-
greint verk þar sem vinna saman
nemendur, kennarar og annað starfs-
fólk sem ein skilgreind heild.
Allir vita hvað samningsrof þýðir
eða að verktaki standi ekki skil á
umsömdu verki á tilsettum tíma. Þó
einn hópur á vinnustað fari í verk-
fall fá aðrir starfsmenn laun þó verk-
efnin séu takmörkuð.
Foreldrar úti á landi verða oft að
senda böm sín í framhaldsskóla fjarri
heimilum sínum. Greiða þarf ferða-
kostnað, húsnæði, fæði og allan við-
verukostnað sem er mörgum tilfinn-
anlegur.
Er hægt að ijúfa einhliða þann
samning sem gerður var við skólann
og stórauka þennan kostnað bóta-
laust?
Við lengingu skólaársins tapast
vinna og tími sem ætlunin var að
nýta til að afla tekna upp í náms-
kostnað. Nú fyma laun og jafnvel
tapast vinna sem er löngu umsamin
og tilgreindur upphafs- og lokadag-
ur.
Nú hafa samþykkt ný lög um
framhaldsskóla en eftir er að semja
reglugerð við þau. Fyllilega er
ástæða til þess að þar verði skil-
greindar skýrt og skorinort skyldur
Við foreldrar viljum
ekki að litið sé á nem-
endur sem réttlaust en
nauðsynlegt hráefiii á
vinnustað. Við viljum
ekki að hægt sé að
bijóta á okkur og börn-
um okkar gerða samn-
inga og það á jafii tillits-
lausan hátt og nú í vor.
skólans gagnvart nemendum og for-
eldrum og réttarstöðu þeirra í þessu
samstarfí.
Við foreldrar viljum ekki að litið
sé á nemendur sem réttlaust en nauð-
synlegt hráefni á vinnustað. Við vilj-
um ekki að hægt sé að bijóta á okk-
ur og bömum okkar gerða samninga
og það á jafn tillitslausan hátt og nú
í vor.
Það virðist í rauninni þörf á að
stofna hagsmunasamtök foreldra
nemenda í framhaldsskólum til að
standa með þessu unga fólki, veija
og efla réttarstöðu þess og vinna að
sameiginlegum hagsmunum og
minna á að foreldrar og nemendur
eru líka fólk og verða að geta borið
traust til skólastarfsins í landinu.
Ríkissjóði þótti ástæða til að
greiða BHMR félögum „stríðskaða-
bætur". Hver ætlar að borga aukinn
Jón Bjarnason
ferðakostnað nemenda vegna verk-
falls og lengingu skólaárs? Hver
ætlar að borga aukin útgjöld vegna
dvalar nemenda fíarri heimilum
sínum? Hver ætlar að bæta vinnutap
nemenda? Hver ætlar að bæta nem-
endum óþægindi og truflun á námi
og óvissu um námslok? Hvemig á
að endurvinna traust og trúnað nem-
enda og foreldra á skólastarfínu?
Hveijar verða „stríðsmiskabætur"
nemenda og foreldra?
Höfundur er foreldri og skóla-
stjóri Bændaskólans & Hólum í
Hjaltadal.
ekki muna um minna en að „aug-
lýsa alveg sérstaklega eftir stefnu
Sjálfstœðisflokksins i þessum mál-
um“. Ogekki stendur á viðbrögðum
formanns Sjálfstæðisflokksins, en
þau birtust í Morgunblaðinu daginn
eftir. Þar ítrekar Þorsteinn Pálsson
fyrri ummæli sín um þessi efni, „að
þessar framkvæmdir eigi að fara
fram eins og aórar framkvœmdir,
sem mest á grundvelli útboða".
Þorsteinn sér jafnframt ástæðu í
þessu viðtali til að setja ofan í við
forstjóra aðalverktaka og segir „aó
þaó séu hvorki viðskiptalegar né
siðferðilegar forsendur fyrir því að
starfsemi verktaka fyrir varnarlió-
ið gefi meira af sér en vel rekin
fyrirtœki hér á landi fengju út úr
útboðum. Fyrirtœki eiga að skila
hagnaði en ef einhver heldur að
varnarlióið á Keflavikurflugvelli
sé auðlind, þá hefur viðkomandi
ekki mikinn skilning á grundvall-
arviðhorfum Sjálfstœðisflokksins
til varnarmála".
Hér er hraustlega að orði kveðið
svo ekki sé meira sagt. Ekki er að
sjá að forstjórinn hafi öðlast nýjan
skilning á stefnu Sjálfstæðisflokks-
ins í þessum málum eftir þessar
yfirlýsingar því daginn eftir, þ.e.
19. maí sl., sendir hann formannin-
um tóninn í viðtali við Morgun-
blaðið þar sem hann m.a. segir „að
það virðist á tíðum vera hœþió sam-
rœmi milli orða oggerða Sjálfstœð-
isflokksins“ og að háttsettir menn
innan flokksins hafí jafnframt „upp-
lýst aó hér væri um einkaskoóanir
Þorsteins Pálssonar að ræða“.
Þessu vísar Þorsteinn á bug sem
„dylgjum, grófum ýkjum og staö-
hæfulausum með öllu“ í viðtali við
Morgunblaðið 20. maí sl. Og til að
fyrirbyggja allan misskilning taldi
skrifstofa Sjálfstæðisflokksins rétt
að senda út fréttatilkynningu þar
sem greint var frá samþykktum
síðustu landsfunda flokksins um
þessi mál.
Launakjör og áhríf
á vinnumarkaðinn
í viðtalinu fullyrðir forstjórinn að
fyrirtækið hafí ávallt kappkostað að
fýlgja þeim launakjörum sem al-
mennt gerast á vinnumarkaðinum.
Þetta hefðu þeir gert þó svo þeir
hefðu haft ráð á því að borga mönn-
um meira enda hefði slíkt verið illa
séð og þeir fljótt verið sakaðir um
að sprengja upp markaðinn fyrir
framleiðslufyrirtækjum þjóðarinnar.
Ekki er höfundur allskostar reiðu-
búinn að taka undir þessa fullyrð-
ingu forstjórans. Þvert á móti væri
hægt að benda á mörg dæmi þess
að fyrirtækið hefði með beinum eða
óbeinum hætti stundað yfírboð á
vinnumarkaðinum og haft slæm
áhrif á samkeppnisgetu annarra fyr-
irtækja um vinnuafl, einkum á þensl-
utímum. Áhrifa þessa hefur víða
gætt, bæði í verktakaiðnaði og ekki
síður á almennt atvinnulíf á Suður-
nesjum. Ekki liggja fyrir opinberar
upplýsingar um launakjör starfs-
manna fyrirtækisins en ef marka
má launakjör stjómarformannsins
má ætla að einhveijir starfsmenn
a.m.k. — hafí lýmri launakjör en
gerist á hinum almenna vinnumark-
aði. Forstjóranum til fróðleiks má
benda á, að samkvæmt lauslegri
athugun virðast árslaun fyrir stjóm-
arformennsku hjá fyrirtækjum innan
Verktakasambandsins vera á bilinu
0-100 þúsund krónur, þó reyndar í
flestum tilvikum 0 krónur.
Penlngar í bönkum
Thor er tíðrætt (enda gengur fyr-
irspyijandi hart fram) um peninga
íslenskra aðalverktaka og segir þá
hafa legið inni í bönkunum alla tíð
þar sem þeir hafí verið notaðir í
þágu þjóðfélagsins. Ekki ætlar höf-
undur að mæla gegn því að menn
fái að hagnast á sínum rekstri né
því að menn leggi til hliðar peninga-
legan sparnað sé þess kostur. Það
verður þó að segjast eins og er að
við þennan lestur hvarflaði það eitt
andartak að höfundi að hann væri
að lesa teiknimyndasögumar um
Hróa hött og félaga en ekki blaðavið-
tal við forstjóra eins stærsta fyrir-
tækis á íslandi sem að hans sögn
„er alveg jafn virðulegt og hvert
annað".
Það hlýtur að vera forstjóranum
mikil huggun á þessum síðustu