Morgunblaðið - 25.05.1989, Blaðsíða 46

46 MÖRGUNBLAÐIÐ FÍMMTUDAGUR 25. MAÍ 1989
Minning:
Sigiiður Jörunds-
dóttir frá Hrísey
Fædd4. febrúarl911
Dáin 15. maí 1989
í dag er gerð útför mágkonu
minnar, Sigríðar Jörundsdóttur frá
Hrísey, en hún lést þann 15. þessa
mánaðar.
Eiginmaður Sigríðar var Júlíus
Oddsson kaupmaður og útgerðar-
maður í Hrísey, en hann lést langt
um aldur fram fyrir rúmum 40
árum. Júlíus hafði mikið umleikis í
Hrísey, því auk kaupmennskunnar
og útgerðar var hann um tíma
hreppstjóri og póst- og símstjóri í
eynni. Þá er Júlíus féll frá áttu þau
hjónin þijár ungar dætur, sú yngsta
á þriðja aldursári, en sú elsta á
fermingaraldri. Auk þess var á
heimilinu Sigrún Jörundsdóttir,
tengdamóðir Sigríðar. Það var mik-
ið áfall er heimilisfaðirinn féll frá
svo skyndilega og ungri móður gert
að annast dætur sínar, tengdamóð-
ur og forsjá heimilisins. Jákvætt
lífsviðhorf og óbilandi kjarkur hefur
ugglaust hjálpað henni til þess að
takast á við erfiðleikana og sorgina
er ætíð fylgir ástvinamissi. Þannig
tókst Sigríði með elju og dugnaði
að komast yfír þann hjalla.
Sigríður hélt áfram verslunar-
rekstri manns síns og tók við starfi
póst- og símstjóra. Það kom þó að
því að Sigríður fluttist frá Hrísey
með tjölskylduna suður til Reykja-
víkur til að auðvelda dætrunum
skólagöngu. Bjó hún fyrst á Leifs-
götunni með dætrum sínum og
tengdamóður, en síðar fluttist hún
á Sólvallagötuna. í Reykjavík lagði
hún fyrir sig saumaskap og síðar
verslunarrekstur.
Sigríður var einstaklega dugleg
og hjálpsöm og vildi öllum gott
gera. Yngsta systir hennar, eigin-
kona mín, Þorgerður, hefur oft
rætt um hvað Sigríður var henni
mikils virði bæði í æsku og ekki
síst á unglingsárum hennar, þegar
þær misstu móður sína, þá kom
Sigríður henni raunar í móðurstað
að nokkru leyti og alla tíð hefur
verið mjög kært með fjölskyldunum.
Dætrum sínum öllum kom Sigríð-
ur til mennta og veit ég að þær eru
þakklátar móður sinni eins og hún
þeim, enda ríkti með þeim mikill
kærleikur. Elsta dóttirin, Jörgína,
lést árið 1976 43 ára gömul og lét
eftir sig eiginmann og tvö böm, en
hún hafði átt við mikið heiisuleysi
að stríða um nokkurt árabil. Hinar
dætumar tvær, Heba og Sigrún
hafa báðar lokið háskólanámi og
löngu stofnað sín eigin heimili.
Vissulega er margs að minnast
frá samvemstundum á liðnum ámm
í gleði og sorg. Sigríður var lífsglöð
kona og hafði ánægju af samveru
við aðra. Það var líka ánægjulegt
að vera í návist hennar því hún var
sérlega gestrísin og naut þess að
hafa gesti og gera vel við þá. Hún
hafði yndi af söng og tónlist og var
um nokkum tíma í kirkjukór
Fríkirkjusafnaðarins.
Með þessum fátæklegu orðum
kveðjum við Þorgerður elskulega
systur og mágkonu. Þakklát fyrir
þær samvemstundir er við áttum
og minningamar sem við eigum og
varðveitum. Um leið vottum við
bömum hennar og fjölskyldum
þeirra innilega samúð okkar.
Hilmar Garðarsson
Þegar nákominn ættingi fellur
frá verður manni hugsað til allra
góðu minninganna sem orðið hafa
til gegnum tíðina. Stundimar sem
við bamabömin áttum á Sólvalla-
götunni frá bamæsku og alla tíð
síðan em orðnar ófáar. Ég minnist
þess að alltaf var amma til að taka
á móti okkur bömunum með kossi.
Hún var óþreytandi að stytta okkur
stundir við spil og föndur auk þess
sem hún hafði alltaf á reiðum hönd-
um sögur að segja okkur frá lífi
sínu og afa í Hrísey. Amma var
alla tíð miðpunktur fjölskyldunnar
og jólahald án hennar er erfitt að
hugsa sér. Hún fylgdist vel með
öllum sínum og lét sig velferð okk-
ar allra varða. Við fráfall foreldra
minna veitti amma okkur bömunum
ómetanlegan stuðning og hlýju.
Þannig mun amma alltaf lifa í huga
okkar.
Júlíus Ólafsson
Á tímum allsnægta og öryggis
leiðum við hugann alltof sjaldan að
lífskjörum fyrri tíðar. Við göngum
út frá því sem sjálfsögðum hlut að
þetta land sé byggilegt og hafi
líkast til alltaf verið það. Móðir
náttúra ýtir þó við okkur öðm
hveiju, auk þess sem málrófsmenn
halda því að okkur að landið sé „á
mörkum hins byggilega heims“ eins
og það heitir í skálaræðunum.
Þegar við ferðumst út um nes
og inn til dala, getum við svo að
segja lesið lífskjör kynslóðanna út
úr sjálfu landinu. Þá verða á vegi
okkar eyðibýli á undirlendisræmum
eða utan í hlíðum undir hömróttum
og skriðurunnum §öllum, í þröng-
um fjörðum og víkum eða á upp-
blásnum heiðalöndum. Og sums
staðar hafa verið heilar sveitir við
ysta haf, svo afskekktar að varla
var fært þangað landleiðina lung-
ann úr árinu, og sjóleiðin háð duttl-
ungum Ægis konungs sem tók sinn
toll í mannslífum reijalaust: Þá gat
sannarlega komið sér vel að barna-
hóparriir væru stórir. Fáir entust
til að búa á slíkum stöðum nema
fullhraustir væru og á besta aldri,
en þá gat líka verið eftir nokkru
að slægjast vegna nálægðar við
fískimiðin. Ýmsir þessara staða
voru eins konar varasjóður í byggð
landsins: Menn settust þar að þegar
vel áraði og fólki íjölgaði í landinu,
en þess á milli lögðust þeir næstum
í eyði.
Ein þessara sveita heitir í fjörð-
um og er á norðanverðum skagan-
um milli Eyjaijarðar og Skjálfanda.
Upp úr aldamótunum tóku þijú af
bömum Jörundar Jónssonar í
Hrísey (Hákarla-Jörundar) sig sam-
an um að flytjast þangað búferlum
með nýstofnaðar fjölskyldur sínar.
Ein þessara hjóna voru Jömndur
Jömndsson og María Sigurðardóttir
frá Siglufírði, ættuð frá Amamesi
við Eyjaflörð. Þau bjuggu í Botni í
Þorgeirsfirði um nokkurt skeið. Þar
fæddist Sigríður dóttir þeirra, sem
við kveðjum í dag, og þar ólst hún
upp fyrstu árin uns foreldrar henn-
ar fluttust aftur til Hríseyjar.
Ég kynntist Sigríði tengdamóður
minni ekki fyrr en á efri ámm henn-
ar er svokallaðri starfsævi hennar
var lokið. En hún var einhvem veg-
inn svo trú uppmna sínum og fortíð
að fjölmargt í fari hennar varð ekki
skilið nema í ljósi þess. Vegna þess-
arar trúmennsku var eins og maður
hefði þekkt hana miklu lengur en
raun ber vitni. Og um leið fmnst
mér borin von að lýsa henni nema
með því að riija upp jarðveginn sem
hún var sprottin af.
Sigríður var næstelst af sex börn-
um þeirra Jömndar yngri og Maríu.
Elst var Jenný sem var gift Kristó-
fer Guðmundssyni vélstjóra og bjó
í Hrísey til dauðadags árið 1985.
Næstur Sigríði er Guðmundur,
þekktur útgerðar- og athafnamað-
ur, kvæntur Mörtu Sveinsdóttur.
Fjórða bamið, Sigurður, fórst þegar
þýskur kafbátur gerði skotárás á
línuveiðarann Fróða árið 1941.
Næstur honum var Þorsteinn sem
dmkknaði við Hríseyj á unglingsá-
ram með hörmulegum hætti.
Yngsta systkin Sigríðar er Þorgerð-
ur sem er gift Hilmari Garðarssyni
lögfræðingi og skrifstofustjóra hér
í borg.
Sigríður var aðeins 19 ára er hún
giftist frænda sínum Júlíusi Odds-
syni, f. 11. október 1899, en hann
var kaupmaður, útgerðarmaður og
hreppstjóri í Hrísey. Faðir hans var
Oddur Sigurðsson í Hafnarvík og
móðir Sigrún Jömndsdóttir, dóttir
Hákarla-Jömndar, þannig að þau
hjón vora systkinaböm. Júlíus lést
fyrir aldur fram eftir langvinn veik-
indi árið 1946.
Fyrsta bam þeirra hjóna var
dóttir er dó í fæðingu árið 1931. —
Elsta dóttirin sem upp komst var
Jörgína Ragna, f. 1933. Hún giftist
Ólafí Bjömssyni kaupmanni og em
böm þeirra Júlíus og Alma. Jörgína
lést fyrir aldur fram árið 1976 og
Ólafur 1979. — Önnur dóttir Sigríð-
ar og Júlíusar er Heba Helena,
skrifstofustjóri, f. 1937. Hún giftist
Þorkeli Valdimarssyni en þau skildu
síðar. Böm þeirra em Sigríður Elín
og Valdimar. Núverandi maki Hebu
er Gísli Theodórsson, fulltrúi á
Verðlagsstofnun. —. Þriðja dóttirin
er Sigrún, yfirfélagsráðgjafi, f.
1944. Hún giftist Vésteini Lúðvíks-
syni rithöfundi en þau skildu síðar.
Sonur þeirra er Orri. Sigrún, giftist
öðm sinni Þorsteini Vilhjálmssyni
eðlisfræðingi, er þetta ritar, og er
sonur okkar Viðar. — Bamabömin
era því sex að tölu og langömmu-
bömin era nú orðin sjö.
Ég hygg að oft hafi verið þröngt
í búi í Þorgeirsfirði og í Hrísey á
uppvaxtarámm Sigríðar. Hins veg-
ar hafi hagur hennar vænkast mjög
er hún giftist Júlíusi, sem var um-
svifamikill forystumaður í Hrísey
og hafði m.a. gengið í verslunar-
skóla til að undirbúa sig undir slík
störf. Mun því hafa verið gest-
kvæmt á mannmörgu heimili þeirra
í glæsilegu húsi. Hvort tveggja hef-
ur látið Sigríði vel: Að hafa manna-
forráð og að taka á móti gestum.
Hún var forkur duglegur og hlífði
sér hvergi; gekk til að mynda í öll
störf sem við þurfti í verslun og
útgerð, ýmist með manni sínum eða
í hans stað þegar hans naut ekki
við.
Nærri má geta hvílíkt áfall það
hefur verið er Júlíus féll frá á miðj-
um aldri. Sigríður reyndi þó að
halda áfram atvinnurekstri í Hrísey
en þar kom tvennt til. í fyrsta lagi
var einstæðri móður slíkt um megn
í á daga þó dugleg væri, enda var
ekki við slíku búist af konum. í
annan stað fysti hana, eins og svo
marga af hennar kynslóð, að veita
dætmm sínum þá menntun sem hún
hafði sjálf farið á mis við. Hún tók
því þann kostinn að flytjast með
dætmm sínum þremur og aldraðri
tengdamóður til Reykjavíkur,
haustið 1949, og hér bjó hún þar
til yfir lauk. Hún rak hér í fyrstu
saumastofu og síðan verslun, og
lagði þá oft nótt við dag til að sjá
sér og dætmm sínum farborða.
Síðustu starfsárin vann húni versl-
unum hjá tengdasyni og dóttur.
Hún hætti launavinnu um 65 ára
aldur, langþreytt af miskunnar-
lausu striti á löngum köflum ævinn-
ar. Allar götur síðan fór heilsu
hennar smám saman hrakandi. Á
síðustu ámm þurfti hún nokkram
sinnum að fara á sjúkrahús vegna
hjartasjúkdóms, og sífellt fækkaði
þeim verkum heima fyrir sem hún
gat sjálf unnið með góðu móti.
Vom það mikil viðbrigði fyrir konu
sem var því vönust áratugum sam-
an að vinna bæði hefðbundin verk
karla og kvenna á heimili sínu. En
hún æðraðist ekki, enda hygg ég
að henni hafi þótt mest um vert
að geta búið í íbúð sinni þar til
yfir lauk, en þar kom tækni nútí-
mans henni til hjálpar ásamt öðra.
Á hvítasunnudag átti Sigríður
ánægjulega ökuferð og samvera-
stund með vinkonu sinni. En um
GuðmundurÁ. Magnús
son - Kveðjuorð
Fæddur30. maí 1913
Dáinn 14. apríl 1989
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr q'álfur ið sama.
En orðstír
deyr aldregi
hveim er sér góðan getur.
(Úr Hávamálum)
Við systumar ætlum að skrifa
fáeinar línur um vin okkar, Guð-
mund Á. Magnússon, Ásta eins og
hann var alltaf kallaður.
Ásti var kvæntur móðursystur
okkar. Mikill samgangur var alla
tíð á milli okkar fjölskyldna. Við
systumar vorum mikið hjá þeim í
gamla daga. Ásta þótti gott að fá
sér einn Fauna-vindil og dagblað
og hljóp Sigga ófáar ferðimar út í
búð. í minningunni er þetta vina-
legt og þykir okkur vænt um marga
mismunandi atburði.
Ásti var hrókur alls fagnaðar,
þau hjónin vora gestrisin og höfð-
ingjar heim að sækja. Einkennandi
við Ásta var hans góðvild, um-
hyggjusemi og hve hann var vand-
aður í alla staði. Sérstaklega tók
maður eftir hversu heill hann var
í garð allra manna, aldrei heyrðist
hann tala illa um neinn, hann tók
málstað lítilmagnans og þess sem
var gert lítið úr._
Við söknum Ásta okkar. Stórt
skarð er höggvið í okkar flölskyldu
og myndast mikið tómarúm sem
enginn getur fyllt.
Einstakt þótti okkur að hann svo
helsjúkur sýndi það hugrekki og
dugnað að koma í fermingarveisl-
una aðeins sautján dögum áður en
hann sofnaði svefninum langa.
En lífíð er víst svona. „Eitt sinn
verða allir menn að deyja.“
Við systumar kveðjum Ásta með
trega og fátæklegum orðum. Þökk-
um fyrir samfylgdina og allar góðar
minningar.
Hvíli vinur okkar í friði.
Sá sem eftir lifir
deyr þeim sem deyr
en hinn dáni lifir
í hjarta og minni
manna er hann sakna.
Þeir eru himnamir
honum yfir.
(Hannes Pétursson)
Sigga Jóna og Erla
nóttina barði maðurinn með ljáinn
að dymm og hafði þó ekki sigur
fyrr en á gjörgæsludeild eftir nokk-
urra stunda stríð. Þar dó þessi
lífsreynda kona í örmum dætra
sinna, og hafði haldið reisn sinni
fram á síðata dag.
Af framansögðu er ljóst að
Sigríður mátti þola ýmsar raunir
um ævina, en hún var í eðli sínu
jafnlynd og æðmlaus og lét aldrei
bugast. Þegar við horfum síðan á
dauðdaga hennar, fer varla hjá því
að fleyg orð Stephans G. rifyist upp:
Bognar aldrei - brotnar í
bylnum stóra seinast.
Sigríður naut sín afar vel á góð-
um stundum og var þá hrókur alls
fagnaðar. Ég minnist þess til dæm-
is er æskuvinkona Sigrúnar kallaði
á „gömlu konuna" í boð sem við
héldum nokkmm vinum okkar á
síðkvöldi. Þá stóð ekki á því að hún
félli inn í samkvæmið þó að allir
væm þar nokkmm áratugum yngri
en hún, og tveir komungir mynd-
listarmenn settust við fótskör henn-
ar með svipuðum tilburðum og hún
væri á aldur við þá.
Ég minnist þess einnig hve
ánægjulegt það var að standa með
henni að sjötugsafmæli hennar.
Auk þess sem ekkert skyldi til spar-
að í mat og drykk, var líka hugsað
fyrir því að samkvæmið yrði
skemmtilegt og minnisstætt, m.a.
með tónlist. Og í veislunni kom
glöggt fram hve vinmörg og vina-
fóst Sigríður var, sem og ættrækin.
Sigríður hafði alla tíð yndi af
músík og söng sjálf í kór Fríkirkj-
unnar í mörg ár. Hun hafði raunar
einnig ánægju af myndlist og leik-
list og fylgdist með því helsta sem
gerðist á því sviði hér í borg. Hún
átti það líka til að láta smellnar
vísur fylgja gjöfum sínum við hátíð-
leg tækifæri.
Sigríður hafði skemmtilega
kímnigáfu af þeirri gerð sem erfítt
er að lýsa en mér finnst einhvem
veginn tengjast hinni hörðu lífsbar-
áttu alþýðunnar í þessu landi fyrr
á öldum. Hvað sem því líður, þá
áttum við alltaf margt sameiginlegt
á léttu nótunum, en slíkt myndar
leyniþræði milli manna, ósýnilega
og óskiljanlega öðm fólki. Eg man
til dæmis eftir löngu bréfi sem hún
skrifaði mér fyrir mörgum ámm til
Bandaríkjanna, þar sem hún fór á
kostum, meðal annars út í hina
klassísku ráðgátu um það, í hveiju
Skotar em undir pilsunum.
En lífið er ekki aðeins glens og
gaman og víst á það við um Sigríði
eins og áður er lýst. í uppvextinum
mótaðist hún af þeim viðhorfum
nýtni og ráðdeildar sem þurfti til
að lifa af við ysta haf og kannski
komast hjá örbirgð. Þessi viðhorf
eiga sem kunnugt er ekki lengur
upp á pallborðið í neyslu- og verð-
bólgusamfélagi nútímans, þar sem
ending hlutanna skiptir ekki máli
og þeir em jafnvel þannig gerðir
að ekki sé hægt að gera við þá
þegar þeir bila. Og til skamms tíma
var talin fásinna að spara saman
fé eins og henni hafði verið innrætt
í æsku. Enn má bæta því við að
viðhorf til hollustu i mataræði ger-
breyttust frá hennar ungdæmi. —
Það var sannarlega engin furða að
gömul kona, sem var trú upprana
sínum, yrði stundum ráðvillt og
hegðun hennar kæmi spánskt fyrir
sjónir ungu fólki sem hefur ekki
kynnst öðram lífskjömm en alls-
nægtum síðustu áratuga. Engu að
síður gæti mörgum Vesturlandabú-
anum verið hollt að tileinka sér
svolítið meira af. þeirri nýtni og
ráðdeild sem kynslóð Sigríðar með-
tók með móðurmjólkinni; hver veit
nema raunvemleg lífskjör mundu
batna ef við drægjum úr bmðlinu?
Við kveðjum í dag sterka og
minnisstæða konu sem hafði mikil
áhrif á umhverfi sitt, þar á meðal
á mig sem festi þessi fátæklegu
kveðjuorð á blað. Eg held að með
okkur hafi tekist hlýrri og nánari
kynni en gengur og gerist milli
tengdafólks af gagnstæðu kyni nú
á dögum, þegar skilin milli kynj-
anna era svo glögg. Leyniþræðirnir
vom fleiri en hér verði rakið, en
svo mikið er víst að hýrt og hlýlegt
brosið í augum Sigríðar mun ég
geyma meðal dýmstu minninga.
Þorsteinn Vilhjálmsson