Morgunblaðið - 12.12.1989, Blaðsíða 24

24
2861 Jiaauagaa .si JitJOAaui.Gia<i cHGLAiavuojiOM
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1989
Frásagnir
Þóru í Vernd
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Þóra Einarsdóttir: Af lifl og
sál. Þóra Einarsdóttir í Vernd
segir frá. Bókaútgáfan Skjald-
borg. Reykjavík. 1989. 264 bls.
Þóru í Vemd kannast margir
við, sérstaklega vegna hinna miklu
starfa hennar í þágu þess fólks
sem gerst hefur brotlegt við refsi-
löggjöf iandsins. Það var markmið
samtakanna Vemdar. Þóra Ein-
arsdóttir, fyrrum prestfrú á Kálfa-
fellsstað í Suðursveit, var fmm-
kvöðull að stofnun þessara sam-
taka haustið 1959 og síðan óslitið
formaður þeirra í 20 ár.
Ekki er þetta ævisaga í venju-
legri merkingu, enda varla ætlað
að vera það.
í stuttum inngangskafla segir
höfundur frá æsku sinni og upp-
vexti á Hvanneyri og Akranesi.
Þóra mun líkléga vera fædd um
1913, þó að ekki sé þess beint
getið í þessari bók. Kennaradóttir
er hún, en fékk þó ekki langa
skólagöngu að því er mér skilst.
Fljótt er farið yfir sögu í þessum
kafla. Hann er aðeins rúmar 6 bls.
í næsta kafla er Þóra orðin
prestfrú og sest að á Kálfafellsstað
í Suðursveit. Það er fjörlega ritað-
ur kafli og greinir ítarlega frá
umsvifum hinnar ungu og óreyndu
húsfreyju á mannmörgu og gest-
kvæmu sveitaheimili. Þeim kafla
lýkur árið 1943 er þau hjón fluttu
til Reykjavíkur. Fljótlega eftir að
þangað kemur fer Þóra að sinna
félagsmálum af miklum krafti. Frá
því er að vísu sáralítið sagt og
sagan hefst eiginlega ekki aftur
fyrr en Þóra fer til Kaupmanna-
hafnar að leita sér lækninga 1956.
Þá dvöl noraði hún jafnfram til
þess að kynna sér hjálparstarf
fyrir bágstadda einstaklinga, eink-
um brotamenn. Frá þessum þætti
í æviferli höfundar segir í þriðja
kafla er nefnist Kaupmannahöfn.
Eftir Kaupmannahafnardvölina
er Vemd stofnuð. í fjórða kafla,
sem er að vonum langur, segir frá
stofnun Vemdar og stafseminni í
tvo áratugi eða meðan Þóra var
formaður.
■ / STÚDENTAKJALLARAN-
UM við Hringbraut í Reykjavík
verður bókmenntakvöld, hið fjórða
og síðasta í röðinni að sinni, mið-
vikudagskvöld 13. desember. Sex
höfundar koma og lesa úr verkum
sínum og hefst lesturinn klukkan
21. Höfundarnir eru Sigfús
Bjartmarsson, Steinunn As-
mundsdóttir, Birgitta Jónsdóttir,
Jón Om Marionósson, Birgir Sig-
urðsson og Hrafn Gunnlaugsson.
Aðgangur er ókeypis og allir boðn-
ir velkomnir.
■ KRISTJÁN Bernburg, sem
verið hefur búsettur í Belgíu um
árabil, hefur í samvinnu við ferða-
skrifstofu í Lokeren skipulagt þjón-
ustu við íslendinga sem vilja gera
innkaup í Belgíu. Gerðir hafa verið
samningar við nokkrar stórar versl-
unarkeðjur, s.s. Macro-keðjuna,
sem verslar með allt milli himins
og jarðar, þar með talinn íslenskan
regbogasilung. Að sögn Kristjáns
eru miklir möguleikar á hagstæðum
innkaupum í Belgíu og vöruvöndun
er þar meiri en í nágrannalöndun-
um. Hann sagði að náðst hefðu
góðir samningar við margar versl-
anir m.a. um sérstök afsláttarkjör
fyrir íslendingana. Jafnframt því
að skipuleggja ferðimar, sjá um
alla flutninga, hvort heldur er frá
Lúxemborg eða Amsterdam, er boð-
ið upp á þá þjónustu að innheimta
og endursenda fólki endurgreiddan
virðisaukaskatt.
Um svipað leyti og Vernd hóf
starfsemi sína eða 1959 „skipaði
menntamálráðhera nefnd til að
annast vistun ungra kvenna, sem
á einn eða annan hátt höfðu lent
á glapstigum eða vom ofurseldar
áfengisneyslu, á skóla- eða með-
ferðarheimilum erlendis. Nefndin
hlaut nafnið „Hjálpamefnd
stúlkna“.
Þóra Einarsdóttir tók að sér
formennsku í þessari nefnd árið
1965 og var formaður hennar að
því er mér skilst uns nefndin var
lögð niður árið 1973. — Fá starfi
þessarar nefndar greinir í fimmta
kafla, en frásaga af einum skjól-
stæðingi hennar tekur þó mest
rúm. Tímafrekt og erfitt mun
þetta starf hafa verið og kostað
margar og sumar næsta einkenni-
legar ferðir til útlanda, einkum þó
til Noregs.
Þá víkur sögunni að Alþjóða-
samtökum fangahjálpar, sem 6.
kafli fjallar um. Raunar er hann
svo til allur um ferð með þingfull-
trúum til Egyptalands, sem höf-
undi hefur orðið nokkuð eftir-
minnileg.
Þá er eftir síðasti kafli er nefn-
ist Indland. Hann er langlengstur,
um 100 bls. eða rífúr þriðjungur
bókarinnar. Spannar hann þó ekki
nema síðasta áratuginn í ævi höf-
undar.
Svo er mál með vexti að árið
1978 fór höfundur til Indlands að
nema á guðspekiskóla þar. Ekki
kemur fram hvað slíkri ráða-
breytni olli. Og taki menn eftir:
þá mun Þóra hafa verið um hálf-
sjötug. Hún gengur þar á skóla í
eitt ár og hefur síðan, eftir því sem
ég skil, verið þar meira eða minna
langdvölum. Nú er svo komið að
hún hefur komið þar upp með-
ferðar- og vinnuheimili fyrir holds-
veikar stúlkur.
Enda þótt afrekaskráin sé orðin
nokkur hefur Þóra Einarsdóttir
sýslað við sitthvað fleira sem í
Bókmenntir
ErlendurJónsson
Heba Jónsdóttir: SENDI-
HERRAFRÚIN SEGIR FRÁ.
294 bls. Skjaldborg. Reykjavík,
1989.
Það eru engir ótíndir slordónar
sem frá er greint í endurminning-
um þessum heldur ijóminn af
íslenskri embættismannastétt,
hvorki meira né minna. Blóma-
drottning segir frá bernsku sinni
og æsku, menntun og starfi að
því loknu, tilhugalífi og hjúskap
sem endar með látum og skilnaði.
Vart að furða þó nokkurrar beiskju
gæti í þvílíkri frásögn. Að trúa
öllu, sem þar er sagt, eins og hei-
lögum sannleika næði ekki nokk-
urri átt. Sjaldan veldur einn þá
tveir deila og hér er það einungis
annar málsaðilinn sem talar. Hitt
væri jafnfráleitt að taka ekkert
mark á orðum konunnar. Sjálfsagt
er að taka hana trúanlega — með
þeim augljósa fyrirvara að hún er
að tala sínu máli, skýra sjónarmið-
in frá sinni hlið.
Sendiherrastaða þykir jafnan
hæfa fyrirmönnum einum sem
best má marka af því að ráðherrar
og fyrrverandi flokksforingjar
kjósa oft að enda feril sinn sem
Þóra Einarsdóttir
þessari bók er rétt aðeins nefnt.
T.a.m. kemur fram að hún hefur
starfrækt meðferðarheimili vestur
á Mýrum. Um það hefði verið fróð-
legt að heyra eitthvað.
Engum blöðum er um það að
fletta að Þóra Einarsdóttir er mjög
sérstæð kona. Þörf hennar til að
hjálpa öðrum er óslökkvandi og
hún hefur svo sannarlega verið „af
lífi og sál“ í því sem hún hefur
tekið sér fyrir hendur. Frásögnin
ber með sér að hún hefur verið
vargur dugleg, einstaklega fylgin
sér og höfðingjadjörf í meira lagi.
Enda hefur hún komið málum
sínum betur fram en margir aðrir.
Við kýnnumst hér tilfinning-
aríkri" og skapsterkri konu, sem
ekki hefur vílað fyrir sér að taka
stór stökk og sveiflur í líf i sínum.
Ýmislegt má raunar að bók
hennar finna, þó að merk sé. í
henni er visst ójafnvægi. Stundum
er farið alltof fljótt yfir sögu eða
atriðum er sleppt, sem orkað gætu
til skýringa. I öðrum tilvikum er
frásögnin óþarflega langdregin og
smámunasöm. Þá sé ég naumast
tilganginn með því að eyða jafn-
miklu rými og hér er gert í sögu
af skjólstæðingum. '
Þóra Einarsdóttir telst bókar-
höfundur. En hver er svo hlutdeild
Eyjólfs Sigurðssonar, sem formál-
ann ritar, og segir hánn hafa átt
við hana viðtöl?
slíkir. Við ímyndum okkur sendi-
herra sem háttprúðan mann, gæt-
inn í orðum og verkum, virðulegan
og umfram allt yfir hversdágslega
smámuni hafinn. Sama máli gegn-
ir um sendiherrafrúna. Þau skulu
vera andlit þjóðarinnar út á við.
Sumir munu skoða þetta sem
ævintýrastarf: að fara á milli
heimsborga og dveljast svo sem
þijú ár í hverri og kynnast þannig
öllu því menningarlegasta og
þægilegasta sem heimurinn hefur
að bjóða. Er það ekki hápúnktur
hins ljúfa lífs?
Vafalaust má líta svo á. En
starfi þessu fylgja líka vissir erfíð-
Ieikar. Langvarandi búseta fjarri
heimahögum felur alltaf í sér
nokkurs konar útlegð, hvað sem
mannvirðingum og titlatogi líður.
Vegnr. tíðra búferlaflutninga er
hvergi hægt að festa rætur. Og
dýrindisveislur, sem í byijun
kunna að gleðja hugann og kitla
hégómagirnina, verða eins og hver
önnur skyldukvöð þegar nýjabru-
mið er farið af starfinu; geta
reyndar, þegar verst gegnir, endað
með því að maður temji sér háska-
legar lífsvenjur. Þegar veigarnar
fljóta, kannski dag eftir dag og
viku eftir viku, kann að koma á
daginn að prúðmennið á bak við
kjólfötin og orðumar sé enginn
elsku séntilmaður heldur bara
Verðleikarnir á
bak við orðuna
<•
Viðtöl Valgeirs
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Valgeir Sigurðsson: Við mann-
inn mælt. 12 viðtalsþættir. Bó-
kaútgáfan Skjaldborg.
Reylgavík. 1989. 269 bls.
A þessa bók hefur Valgeir Sig-
urðsson blaðamaður sett 12 við-
talsþætti. Átta þeirra hafa áður
birst í ýmsum blöðum og tímarit-
um, s.s. Tímanum og Sunnudags-
blaði Tímans, Jólablaði Samvinn-
unnar og Heima er best. Eitt við-
talanna var flutt í Ríkisútvarpið
og þijú hafa legið í handraðanum
til þessa. Flest eru viðtölin birt
óbreytt frá upphaflegri gerð, en
fáein þeirra hafa verið endurskoð-
uð vegna þessarar útgáfu.
Viðtölin dreifast á langan tíma.
Hið elsta er tekið árið 1971 og
það yngsta á þessu ári.
Margir lesendur munu þekkja
færni Valgeirs Sigurðssonar að
stýra viðtölum, enda er hann einn
af kunnustu fagmönnum á því
sviði. Áður hefur hann safnað
nokkrum viðtölum sínum á bók.
Það var bókin Um margt að spjalla
er kom út árið 1978.
Viðmælendur Valgeirs nú eru:
Heiðrekur Guðmundsson skáld,
Ólafur Jóhann Sigurðsson rithöf-
undur, Þorsteinn Valdimarsson
skáld, Símon Jóhannes Ágústsson
prófessor, Sigurður Sigurðsson
landlæknir, Eiríkur Guðmundsson
frá Dröngum i Strandasýslu, Guð-
rún E. Jónsdóttir frá Reykjahlíð
við Mývatn, Jóhanna Björnsdóttir
landnemi í Kópavogi, Skjöldur
Eiríksson skólastjóri á Skjöldólfs-
stöðum í Jökuldal, Þórir Daníels-
son framkvæmdastjóri Verka-
mannasambands íslands og Jó-
hann Pétursson vitavörður á Horn-
bjargsvita.
Það má með sanni segja að
Valgeir hefur kunnað að velja sér
viðmælendur. Allir eru þeir hið
merkasta fólk sem skilað hefur
merku og miklu ævistarfi hver á
sínu sviði. Því fýsir mann að kynn-
ast þeim betur og hlýðá á skoðan-
Valgeir Sigurðsson
ir þeirra. Og Valgeir kann sitt
fag. Nálægð hans birtist í fáum
en hnitmiðuðum spurningum, sem
sýna að hann er vel undir viðtölin
búinn og getur því stýrt þeim
þangað sem mestu máli skiptir.
Sérstaklega gildir þetta um við-
tölin við skáldin. Þar er Valgeir
bersýnilega á heimavelli.
Mörg þessara viðtala eru hin
merkilegustu, t.a.m. viðtalið við
Þorstein Valdimarsson, sem mun
vera eina stóra viðtalið sem við
hann var tekið. Skjöldur Eiríksson
hefur líka sitthvað athyglisvert um
Hrafnkelssögu að segja og ekki
er hann allskostar sammála sum-
um fræðimönnum sem um þá
merku bók hafa ritað. Leiðir það
hugann að því að fræðimönnum
væri oft hollt að ræða vel við
heimamenn áður en þeir útlista
eða meta rit af því tagi. Með mik-
illi ánægju las ég viðtalið við Jó-
hann vitavörð. Alls ekki hafði ég
gert mér grein fyrir þeim erli og
erfiðleikum sem slíku starfi fylgja.
Þannig mætti áfram halda, því
að öll hafa viðtölin til síns ágætis
nokkuð. En í sem stystu máli;
skemmtileg og fræðandi bók. Val-
geir Sigurðsson mætti gjarnan
bæta þeirri þriðju við.
Heba Jónsdóttir
venjulegur ruddi. Heimilislífið inn-
an um fínu mublurnar getur þá
tekið að líkjast því sem gerist og
gengur í versta slömmi: ókvæðis-
orð, barsmíðar, illindi og »vanda-
mál«. Þessi getur sem sagt orðið
skuggahlið ljúfa lífsins. Og þetta
er einmitt söguefni sendiherrafrú-
arinnar, Hebu Jónsdóttur.
Sendiberrafrúin segir frá er bók
í stóru broti, tæpar þijú hundruð
síður, skrifuð af sterkri frásagnar-
þörf, og stundum líka frásagnar-
gleði, þrátt fyrir dapurlegt sögu-
efni! Mikið er um hversdagslífslýs-
ingar og sýnilegt að frúin hefur
lagt ærinn metnað í að greina sem
nákvæmlegast frá því sem á daga
hennar hefuf drifið. Mikill tilfinn-
ingahiti er í frásögninni eins og
títt er þegar verið er að veija sig
fyrir rangsnúnum heimi. Heba
nefnir hlutina sínum réttu nöfnum.
Hér er ekkert verið að fela, ekki
heldur ávirðingar hennar sjálfrar
sem sýnilega hafa valdið nokkru
(kannski miklu) um það hversu
skrykkjótt hefur orðið vegferð
hennar á veraldarinnar hála svelli.
Föðurmissir í bemsku sýnist hafa
valdið því að hún naut ekki á upp-
vaxtarárum þess háttar leiðsagnar
sem mörgum unglingi reynist
nauðsynleg. Þrátt fyrir velgengni
finnur hún til vanmáttar sem svo
veldur því að hún stígur skref sín
hikandi og grunar að ekki muni
það allt verða gæfuspor en skortir
festu til að hafa eigið sjálf að leið-
arljósi.
Dómar hennar um fólk markast
oft af því hvenær á lífsleiðinni það
verður á vegi hennar. Flestir eru
góðir meðan allt leikur í lyndi.
Þegar gæfan hefur snúið baki við
henni taka kunningjar að snið-
ganga hana. Þegar t.d. manni
hennar og börnum er boðið í vina-
fagnað — hjónabandið er þá kom-
ið í rúst — er hún ein skilin eftir,
henni einni er ekki boðið. »Húsið
var hljótt, ég skreið undir sæng
og grét mig í svefn.«
Þessar endurminningar Hebu
Jónsdóttur em að ýmsu leyti
tímanna tákn. Kvennabarátta,
kvennabókmenntir og yfirhöfuð
almenn umræða um stöðu og rétt
kvenna hefur vafalaust veitt henni
kjark og áræði sem til þurfti að
leggja í þetta verk. Ekki er ólík-
legt að fleiri bækur af þessu tagi
muni sjá dagsins ljós á næstu
árum.