Morgunblaðið - 24.12.1992, Blaðsíða 16

16
MOKG.UXBLAÐip i?IMMi;UDAG.UR M-; DESE.MBER 1992
Fullur pottur
af ástríðum
Bókmenntir
Súsanna Svavarsdóttir
Kryddlegin hjörtu
Höfundur: Laura Esquivel
Þýðandi: Sigríður Elfa Sigurð-
ardóttir
Útgefandi: ísafold
Hún er ákaflega sérkennileg,
kvennafjölskyldan á búgarði
mömmu Elenu, harðstjórans sem
drottnar yfir dætrum sínum þrem-
ur, eldabuskunni Nöchu og þjón-
ustustúlkunni Chenchu. Búgarður-
inn er heimili De la Garza fjölskyld-
unnar og nlamma Elena hefur verið
ekkja frá því tveimur dögum eftir
fæðingu yngstu dóttur sinnar, Titu.
Hinar dætur hennar eru Gertrudis
og Rosaura.
En sagan snýst að mestu um
Titu. Hún er, sem fyrr segir, yngst
og í þessari fjölskyldu hefur sú hefð
ríkt um aldir að yngsta dóttir skuli
ekki giftast, heldur skuli hún þjóna
móður sinni til dauðadags. Þegar
svo Pedro, ungur sveinn úr ná-
grannabyggðum, biður um hönd
Titu, hafnar mamma Elena bónorð-
inu með látum og býður honum
Rosauru í staðinn. Vesalings Pedro
elskar Titu svo heitt, að hann sam-
þykkir ráðahaginn — bara til að
geta verið nálægt Titu. Ást hans
er endurgoldin og það er óhætt að
segja að andrúmsloftið í kringum
þau sé eldfimt.
Tita er alin upp í eldhúsinu hjá
Nöchu gömlu, og kann því margt
og mikið fyrir sér í eldamennsku.
Maturinn hennar er ekki bara mat-
ur, heldur er hann kryddaður af
ástríðum hennar; ástinni, hatrinu,
hamingjunni, afbrýðiseminni, reið-
inni, óttanum og svo framvegis.
Ástand Titu hefur mikil áhrif á þá
sem neyta matar hennar og heilu
veislurnar lenda annaðhvort í
himnasælu eða uppsölum. Ein mált-
íðin gerir það að verkum að systirin
Gertrudis vaknar upp til óslökkvandi
losta, er rænt nakinni af „bandít“
sem getur ekki slegið á sóttina og
kemur henni því fyrir í hóruhúsi til
að hún geti fengið óteljandi menn
til að seðja líkamlegt hungur sitt.
Þegar því er lokið, gerist hún bylt-
ingarforingi og giftist bandítinum.
Og sonur þeirra afhjúpar leyndar-
mál mömmu Elenu; leyndarmál sem
hefur dvalið í læstu skríni inni í
læstum skáp í læstu herbergi.
Rosaura veit að hún hefur gifst
manni sem elskar systur hennar og
sem systirin elskar jafn stjórnlaust.
En mamma Elena er húsið og húsið
er fullt af augum. Mamma Elena
les hugarástand, augnaráð og hreyf-
ingar og hún heldur Pedro og Titu
staðfastlega í sundur. Rosaura er
óð af afbrýðisemi út í systur sína
og það er gagnkvæmt. Tita býr til
undursamlegan mat og allir á heim-
ilinu borða hann og verður gott af,
nema Rosauru; hún verður bara
feit og illa lyktandi af honum. Og
ekki batnar ástandið þegar mamma
Elena fellur frá.
Á bókarkápu stendur að Krydd-
legin hjörtu sé „Funheit skáldsaga
um ástir og mat,“ og þar er engu
logið. En hún er ekki bara heit. Hún
er líka full af losta, hráum og sönn-
um tilfinningum og líkamlegar
ástríður eru skefjalausar. Nautnir
við matargerð eru nánast hliðstæða
við nautnir ástarlífsins; það rennur
allt saman í einn pott og úr því
verður hin skemmtilegasta skáld-
saga. Persónur bókarinnar eru bráð-
skemmtilegar og vel skrifaðar,
meira að segja harðstjórinn mamma
Laura Esquivel
Elena, sem endar á því að deyja
vegna eigin kúgunar. Og þótt hún
deyi, eru örlög Titu ráðin. Rosaura
sér um að viðhalda ævagömlu kúg-
unarkerfí ættarinnar og Tita og
Pedro geta lítið annað gert en að
bíða hennar dauðdaga einnig. Sú
bið er löng, en þá bijótast ástríður
þeirra líka út með tilheyrandi flug-
eldasýningum; allt hefur verið sagt
og allt hefur verið gert. Ekkert
stendur eftir nema goðsögnin um
ást þeirra. Hinsvegar gengur höf-
undurinn heldur langt í ólíkindun-
um; til dæmis þegar Tita grætur
og það þurfa þijár manneskjur að
þurrka upp bleytuna sem hefur fyllt
herbergið, runnið fram á gang og
niður stigann, eða þegar hún grætur
öðru sinni og moka þarf saiti tár-
anna upp með skóflu á eftir. Einnig
eru atriðin þar sem mamma Elena
gengur aftur ægilega hallærisleg.
Því miður eru nokkur atriði af þessu
tagi í sögunni, sem verða tilgerðar-
leg í stað þess að gefa henni hinn
margrómaða suðurameríska ólík-
indatón.
Bókin er alveg ágætlega þýdd;
málfar er einfalt, orðanotkun iátlaus
og funheitt andrúmsloft sögunnar
kemst vel til skila.
Þar sem ísöldin ríkir
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Sveinn Sæmundsson: FULL-
HUGAR Á FIMBULSLÓÐUM. -
Þættir úr Grænlandsfluginu.
212 bls. Fróði. 1992.
Sveinn Sæmundsson er enginn
nýgræðingur í ritlistinni. Hann er
margra bóka höfundur. Mest hefur
hann skrifað um sjómenn og sigl-
ingar. En hann starfaði líka að
flugmálum og á því að vera heima
í hveiju einu sem að þeim lýtur.
Þessi Grænlandsflugsaga hans er
ýtarleg. í raun er þetta safn
margra smáþátta. Heimildir eru
nærtækar því flugmenn og aðrir
sem flugu á Grænland á sínum
tíma eru langflestir lifandi og sum-
ir ef til vill starfandi.
Sveinn byijar að lýsa Grænlandi
og segja sögu mannvistar þar. Eru
þeir kaflamir bæði greinagóðir og
ýtarlegir og sýnt að höfundur hef-
ur viðað að sér efni sem hann hef-
ur síðan unnið úr í hæfilega stuttu
máli. Þess háttar inngangur er í
raun nauðsynlegur því íslenskir
lesendur vita harla fátt um þetta
næsta grannland okkar. Þá taka
við flugsöguþættimir sem eru
sömuleiðis ýtarlegir en ekki mis-
fellulausir. Höfundur virðist ekki
alltaf muna hvort hann sé að skrifa
fræðirit eða »jólabók«. í stíl við
hið síðar talda hefur honum t.d.
fundist hann verða að skjóta að
kafla sem hann kallar hreint út
Frjálslyndir í ástamálum. En þar
er skýrt frá hjúskaparmálum
Grænlendinga. Á bls. 29 segir svo:
»Það er mál fróðra manna um
Grænland og þjóðhætti þar að
konubítti eða konulán þar í landi
væru ekki til komin af fjöllyndi
einu saman. í þessu harðbýla landi
bjó fólkið í snjóhúsum á vetmm
og þau hituðu íbúar upp með selsp-
Sveinn Sæmundsson
iki ... Væri kona ekki heima í snjó-
húsinu sem hefði eldað mat og
hitað upp var hinum hrakta veiði-
manni voðinn vis. Því var það að
þegar konur í þessu veiðimanna-
samfélagi urðu veikar eða gátu af
öðrum orsökum ekki hugsað um
heimilishaldið var kona fengin að
láni hjá góðum nágranna. Svo var
líka til að enn hefðu konubítti til
þess að lífga upp á tilveruna og
gera hana dálítið litríkari í heim-
skautanóttinni. Slíkt þótti ekkert
tiltökumál.«
Ekki er málið þó útrætt því tíu
síðum aftar, eða á bls. 39, er enn
minnst á að »konubítti«, eins höf-
undur kallar það, hafi verið »ekk-
ert tiltökumál og oft bráðnauðsyn-
legt til þess að komast af á köldum
degi«.
Það er nógu andkannalegt að
vera að fjölyrða um svona nokkuð
í alvarlegu sagnfræðiriti þótt ekki
sé verið að endurtaka skemmtun-
ina. En endurtekningin bendir líka
til að verkið hafi ekki verið yfirfar-
ið sem skyldi fyrir prentun og út-
gáfu. Og endurtekningar sem þessi
blasa víðar við.
Sem betur fer eru svona lagaðir
útúrdúrar ekki á hverri síðu.
Skárra væri það nú. Enda á sögu-
efnið sjálft að vera nógu merkilegt
til að höfundur haldi sig við það.
Saga þessi tekur til áranna eftir
stríð, brautryðjendatímabilsins. Þá
var enn litið á flugið sem undur-
samlegt ævintýri. Þó var tæknin
skammt á veg komin miðað við
það sem nú gerist. Flugslys urðu
þá mörg og mannskæð, bæði um
víða veröld og hérlendis. Græn-
landsflugið var hættuspil. Sveinn
lýsir því t.d. hversu nærri lá eitt
sinn að flugvél færist vegna
skyndilegrar ísingar. Hún hélt ekki
hæð þótt vélarafli væri beitt til
hins ýtrasta. »Þetta var hörð bar-
átta þar sem brugðið gat til beggja
vona uns flugmönnum lánaðist að
lenda á flugvellinum í Syðri-
Straumfirði.«
Ekki var þetta í eina skiptið sem
flugmenn lentu þarna í háska. í
annað skipti munaði ekki nema
hársbreidd að flugvél með fjölda
farþega færist vegna bilunar. Sem
betur fór gekk Grænlandsflugið
slysalaust þó oftar skylli hurð
nærri hælum.
Margar myndir eru í bókinni.
Auk kunnuglegra andlita ber þar
fyrir sjónir kostulega útpijónaðar
lopapeysur og íslandsúlpur sem
svo mjög settu svip á íslenskt
mannlíf á sjötta áratugnum.
Þótt höfundi sé fremur ósýnt
um að setja saman texta má bók
þessi heita þokkalega Iæsileg. Efn-
ið er að minsta kosti nógu merki-
legt til að geymast á bók. Og flug-
málastörf höfundar fyrr á árum
ættu að tryggja að staðreyndir
málsins séu í lagi.
Norðlensk
hrossarækt
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Hestar í norðri
Hrossabú og ræktendpr í Skaga-
firði og Húnaþingi
Ingimar Ingimarsson og Gísli
Pálsson tóku saman
Bókaútgáfan á Hofi, 1992, 255
bls.
Hestamenn í þéttbýli svo og út-
lendingar kunna stundum að sakna
þess er þeir leita sér að reiðhesti
að hafa ekki í höndum handhægt
yfirlitsrit yfir hrossabú landsins.
Menn vilja vita hvar ræktendur er
að fínna, hvers konar hross eru
ræktuð, af hvaða stofni þau eru,
hvernig skyldleika er háttað og hvað
komið hefur af gæðingum eða viður-
kenndum kynbótahrossum úr rækt-
uninni. Fram að þessu hafa menn
orðið að láta nægjast við ófullkomn-
ar upplýsingar og meira eða minna
áreiðanlega vitneskju sem menn
hafa reynt að verða sér úti um eft-
ir ýmsum leiðum.
Nú hafa þeir Gísli Pálsson á Hofi
í Vatnsdal og Ingimar Ingimarsson
reynt að bæta úr þessu með útgáfu
handbókar fyrir tvö stór hrossa-
ræktarsvæði, Húnaþing og Skaga-
fjörð. Bók þessi er samtímis gefin
út á íslensku, ensku og þýsku. Svo
sannarlega er það lofsvert og gagn-
legt framtak. 72 hrossaræktarbú fá
umfjöllun í þessari bók, 30 úr Húna-
þingi og 42 úr Skagafirði. Fremst
í bók er kort yfir ræktunarbú, svo
að ókunnugir geta auðveldlega rat-
að leiðar sinnar.
Að megin stofni til er umfjöllun
með svipuðum hætti. Sögð eru deili
á ræktendum, hvers konar búskap
þeir stunda og hversu lengi þeir
hafa ræktað hross. Gerð er grein
fyrir ræktunarhrossum og hvaða
stóðhestar hafa verið notaðir. Það
er þannig sæmilega auðvelt að átta
sig á því hvers konar ræktun er
stunduð og segir það kannski meira
en yfírlýst markmið ræktenda sem
oft eru tilgreind. Mjög mismunandi
háttar til um þessi ræktunarbú.
Sums staðar er um áratuga langa
ræktun að ræða og tiltölulega
hreina stofna. í öðrum tilvikum eru
ræktendur nánast byijendur og lítil
sem engin reynsla komin á starfsemi
þeirra. Stundum er blöndun svo
mikil að tæplega er réttlætanlegt
að tala um sjálfstæða ræktun.
Ýmist er frásögnin viðtal ritstjóra
við ræktendur eða sjálfstæðar grein-
ar. Flýtur á stundum sitthvað með
sem varla á heima hér, svo sem
ýmsar einkaskoðanir manna. Tals-
vert er af myndum í bókinni af
mönnum, hrossum og bújörðum. í
bókarlok er hestanafnaskrá og
mannanafnaskrá.
Mér er velljóst að þar sem þetta
er fyrsta bók sinnar tegundar hér
á landi er um frumraun að ræða.
Sagt er að enginn verði smiður í
fyrsta sinn. Það er því ákaflega
auðvelt að gagnrýna en sömuleiðis
jafn auðvelt að vera ósanngjarn.
Ýmislegt þyrfti að samræma betur
en jafnframt skortir nokkurt líf í
frásögnina stundum. Ólíkt skemmti-
legra hefði t.a.m. verið ef skotið
hefði verið inn á milli vel og fjörlega
skrifuðum staðháttalýsingum frá
þessum fögru sveitum og lýst
skemmtilegum reiðleiðum. Þetta er
þó ekki neitt höfuðatriði. Öllu alvar-
legra er ef ókunnugir líta svo á að
hér sé að finna nokkurn veginn
tæmandi yfírlit yfir hrossarækt á
þessum slóðum. Formálsorðin gefa
ástæðu til að ætla slíkt: „... öllum
hrossaræktendum á svæðinu, sem
áttu ættbókarfærð hross, [var] gef-
inn kostur á þátttöku og voru undir-
tektir strax með ágætum."
Nú er ég ekki vel kunnugur um
þessi mál í Húnaþingi, en með því
að spyijast fyrir hjá kunnugum hef
ég komist að raun um að býsna
marga — og það þekkta og góða
ræktendur — vantar í hópinn. í
Skagafirði þekki ég betur til. Þar á
ég ekki í neinum vandræðum með
að telja upp ein 15-20 ræktunarbú
sem hér hefðu átt prýðilega heima,
og sum hefðu nauðsynlega átt að
vera í bókinni. Áður tilvitnuð for-
málsorð hefðu því þurft að vera
öðruvísi. Það sem alvarlegast er við
þetta er hversu yfirlitið verður mis-
vísandi og beinlínis rangt með þessu
móti. Hvemig er t.a.m. hægt að
sleppa Svaðastöðum, þegar rætt er
um hrossarækt í Skagafirði, svo að
ekki sé fleira nefnt sem skiptir álíka
miklu máli?
Þá er það þetta með „ættbókar-
færðu“ hrossin. Ekki er víst að allir
séu jafn hirðusamir um að láta
„ættbókarfæra", en geta þó átt góð
hross samt.
Ekki er boðað framhald af þessu
riti. Það sýnist mér þó vera brýnt,
því að líklega er efni í álíka stóra
bók og þessa. Höfundum ber að sjá
til þess, því að vissulega hafa þeir
tekist talsverða ábyrgð á hendur
með því að kynna hrossarækt á
Norðurlandi vestra fyrir útlendum
viðskiptavinum. Það verður að vera
rétt gert. '
Morgunblaðið/Frímann Ólafsson
Blásarasveit Tónlistarskólans með stjórnanda sínum, Siguróla Geirssyni.
Grindavík
Jólatónleikar Tónlistarskólans
Grindavík.
TÓNLISTARSKÓLINN í Grinda-
vík hélt sína árlegu jólatónleika
um miðjan desember í Grindavík-
urkirkju. Milli 40 og 50 börn og
unglingar spiluðu fyrir fjölda
áheyrenda.
Efnisskrá tónleikanna var fjöl-
breytt og voru í bland jólalög við
verk klassískra tónskálda. Siguróli
Geirsson skólastjóri Tónlistarskól-
ans sagði í samtali við Morgunblað-
ið að mikil gróska væri í starfi skól-
ans og hann væri fullsetinn. Á tón-
leikunum spilaði blásarasveit sem
er samansett af nemendum skólans
og hefur svo fjölmenn blásarasveit
ekki spijað áður í nafni skólans.
- FÓ