Morgunblaðið - 24.12.1992, Page 18

18
TMMIT QI'
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. DESEMBER 1992
Utvegsmenn o g
sfldveiðar fyrr á tíð
Hundurinn sem
hljóp upp til stjömu
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Bragi Sigurjónsson: ÞEIR LÉTU
EKKI DEIGAN SÍGA. 157 bls.
Skjaldborg. Reykjavík, 1992.
Bragi Siguijónsson var um skeið
þingmaður og bankastjóri. Þá var
hann eitt sinn endurskoðandi síldar-
útvegsnefndar og tunnuverksmiðja
ríkisins, að upplýst er í æviskrá.
Hann mun því hafa komið nálægt
síldarútvegi með óbeinum hætti.
Síldarsagan í bók þessari tekur þó
mest til eldri tíðar, eða frá því er
síldveiðar hófust hér við land á fyrri
öld. í bókinni eru ellefu þættir af
jafnmörgum útvegsmönnum. Hefur
höfundur sótt mest í prentaðar heim-
ildir, samtímafréttir í blöðum, af-
mælis- og minningargreinar og svo
framvegis. Þættirnir eru allir stuttir,
tíu til fimmtán síður hver að meðal-
tali. Þar sem heil ævisaga er sögð
í hveijum þætti má geta nærri að
þama sé aðeins stiklað á stóru.
Það er auðvitað góðra gjalda vert
að þessara látnu landstólpa skuli
minnst með þessum hætti. Höfundur
hefði því átt að vinna meira og bet-
ur úr efni sínu, bókin mátti vel vera
hundrað síðum lengri. Hann hefði
þurft að skipuleggja það nánar fyrir-
fram. Einnig sýnist sem hann hefði
getað aflað sér munnlegra heimiida
framar því sem hann hefur gert.
Þess háttar hefði lífgað upp á frá-
sögnina. Eftirmæli, sem skrifuð eru
Bækur______________
Ami Matthíasson
Sögur af frægu fólki geta ýmist
verið til uppfræðslu eða skemmt-
unar. Um hvora tegundina fyrir
sig er gr-úi dæma sem óþarfi er
að tíunda. Til er þó þriðja gerð
bóka um frægt fólk, sem helst
virðist byggjast á sensasjónalisma
og samin er í óþökk þess sem um
er skrifað. íslenskt dæmi um slíkt
er misheppnuð bók sem skrifuð
var um Davíð Odsson fyrir nokkru
og alræmdar ævisögur Alberts
Goldmans um Elvis Presley og
John Lennon. Fyrir skemmstu gaf
Skjaldborg svo út bókina Madonna
án ábyrgðar eftir Christopher
AndersenT en íslenskun titilsins
vísar til þess að bókin er samin
án vitundar og vilja Madonnu (á
ensku Madonna Unauthorized) og
líklegast til að „fletta“ ofan af
henni og upplýsa um margt mis-
jafnt.
Madonna er reyndar merkilegt
umfjöllunarefni og ferill hennar
hefur verið með ólíkindum hraður
og glæstur. Hún hefur sýnt að þó
hún teljist seint mikil söngkona
þá hefur hún ótrúlega hæfni til
að koma sjálfri sér á framfæri og
hefur hagnast um milljarða á því
að vera á milli tannanna á fólki.
í þeirri bók sem hér er gerð að
umtalsefni er þó ekki farið í saum-
strax eftir andlát og Bragi vitnar
víða til, gefa sjaldan alhliða mynd
af manni.
Stíll Braga er alla jafna langorð-
ur, auk þess sem hann virðist hafa
mætur á ýmiss konar samsetningi
orða. »Noregsför hans gæðir hann
Norðmannafærni við síldveiðar,«
segir t.d. um Ingvar Guðjónsson.
Að skrá til hlítar kallar Bragi að
»hlítarskrá«.
Prentvillur eru margar í bókinni.
Víðast hvar má lesa í málið. Sums
staðar líta þær þó út sem missagnir.
Um Björn Líndal Jóhannesson
segir Bragi meðal annars: »Fyrstu
Akureyrarár sín var Björn ákveðinn
Heimastjómarmaður og mikill aðdá-
andi Hannesar Hafstein. Þegar hins
vegar gamla flokkaskipanin tók að
riðlast um miðjan annan áratug ald-
arinnar, kom fljótt í ljós, að stjóm-
málaskoðanir Bjöms fylgdu líkum
farvegi og þeirra, er síðar skipa sér
í Sjálfstæðisflokkinn, og gerðist
hann einn stofnendanna, er sá flokk-
ur var stofnaður árið 1924.«
Hið rétta er að Sjálfstæðisflokk-
urinn var stofnaður vorið 1929.
A bls. 145 er kona nokkur kölluð
Kristen. Hið rétta nafn hennar mun
vera Kirsten.
Á bls 137 er talað um skipið
Noreg. Á næstu síðu er sama skip
kallað Norge í myndartexta.
Stíll er smekksatriði. Hér verður
því ekkert kallað gott eða illt í þeim
efnum. En stundum er orðfæri
Braga í það sérkennilegasta miðað
við smekk þess er þetta ritar, t.d.
ana á stjörnunni Madonnu, né
heldur veltir bókarhöfundur því
fyrir sér hvort þörfin fyrir að vera
fræg sé ekki löngu búin að sigra
aðrar hvatir í lífi Madonnu; hvort
líf hennar snúist ekki um það að
þurfa stöðugt að vera í sviðsljósinu
því hún hætti að vera til utan
þess. Annað sem vekui/athygli,
en varla er tekið á, erAð þó Ma-
donna hafi af því uríun að flíka
eðlunarfýsn sinni tíg láta mynda
sig í sígildum niðúrlægjandi klám-
stellingum, horfa margar kven-
réttindakonur til hennar með vel-
þóknun, því hún er ekki hand-
bendi karla í þeim leik.
Sá sem leitar að fróðleik um
Madonnu fer í geitarhús að leita
ullar í Madonna án ábyrgðar, því
í staglkenndum leiðinlegum texta
bókarinnar er fátt að fínna hnýsi-
legt. Reyndar má halda því fram
að mannskemmandi geti verið að
lesa bókina, því ekki er einu sinni
hægt að hafa skemmtun af vitleys-
unni, til þess er hún of yfirþyrm-
andi. Ekki er líklegt að Madonna
hafí amast svo mjög við bókinni,
því Andersen fellur iðulega í þá
gryfíu að trúa sjálfur ósannindun-
um og hálfsannleik sem Madonna
hefur beitt af mikilli lipurð við að
halda sér á toppnum. Ekki er síð-
ur áberandi að hann hefur haft
Gróu á Leiti sem sinn helsta trún-
aðarvin og heimildarmann við
Bragi Sigurjónsson
eftirfarandi málsgrein á bls. 97.:
»Sóttu Norðmenn veiðina fast,
komnir með snurpinætur á flest skip
og varð veiðiákafa þeirra lítt fyrir
að spyija um landhelgi, ef girnilegar
síldartorfur sáust til töku fallnar.«
Það voru einkum orðin »til töku
fallnar« sem mér varð starsýnt á við
fyrsta lestur.
Orðasambandið að taka eitthvað
upp í merkingunni acf hefja eitthvað
á að koma kunnuglega fyrir sjónir.
Séu orðin aðskilin verður útkoman
hins vegar þessi: »Ýmis nýbreytni
er tekin til reynslu og síðan upp, ef
vel gefst.« (Bls. 49.)
Um Snorra Jónsson og Rögnvald,
son hans, segir svo á bls. 49.: »Senni-
lega og raunar vafalaust hefír sonur-
inn fyrirleikinn, en faðirinn stendur
síður en svo fyrir.«
Ekki verður þess freistað hér og
nú að gefa bók þessari einkunn;
sanngjarnara að lesendur geri það
hver fyrir sig.
Madonna
samninguna og þess sér hvarvetna
stað.
Höfundur bókarinnar gerir sér
far um að gera sem mest úr kyn-
fíkn Madonnu og sérstaklega eru
þreytandi óteljandi sögur af sam-
förum hennar og grúa manna, en
lesandi fær snemma á tilfinning-
una að þeir skipti þúsundum, milli
þess sem hneykslun hans yfír tví-
kynhneigð hennar skín broslega í
gegn. Lýsingar eru flestar sérlega
óspennandi og byggðar á kalvín-
ískri siðvendi, en þegar höfundur
reynir hinsvegar að hafa lýsingar
krassandi kemur klaufskur þýð-
andi, Gissur Ó. Erlingsson, og
breytir samfarasenunni í lýsingu
á samvistum tveggja hveitipoka.
Þýðingin á bókinni er reyndar svo
slæm að hvað eftir annað er text-
Bókmenntir
Anna G. Ólafsdóttir
Henning Mankell, Gunnar Stef-
ánsson þýddi, Hundurinn sem
hljóp upp til stjörnu, Mál og
menning (Ung), 1992, 178 bls.
Árið er 1956, Jóel, 11 ára
sænskur strákur, býr með Samúel
pabba sínum í þorpinu við ána.
Stundum er hann einmana. Ekki
vegna þess að pabbi hans sé svo
slæmur. Fremur vegna þess að
pabbi hans er dulur og vill ekki
tala um það sem mest leitar á hug
Jóels, þ.e. mömmu hans. Jóel hef-
ur fjörugt ímyndunarafl og einu
sinni þegar hann situr við
gluggann sér hann hundinn sem
hleypur upp til stjörnu. Hann
stofnar leynifélag til að grafast
fyrir um ferðir hundsins en út úr
myrkrinu stígur fólk sem þar hef-
ur átt athvarf. Á sama tíma verða
átök í samskiptum feðganna.
Samúel eignast Söru að kærustu
í óþökk Jóels. Hann getur farið
að tala um mömmu hans en
stráknum stendur ógn af Söru eða
allt þar til hann sannfærist um
að ekki sé hætta á ferðum og
enginn geti komist upp á milli
þeirra.
Jóel lifír á mörkum raunveru-
leika og ímyndunar. Hann nýtur
þes að hlusta á pabba sinn segja
ýkjusögur af fjarlægum slóðum
inn beinlínis óskiljanlegur nema
þeim sem hafa ímyndunarafl til
að giska á hvernig hann hljómi á
frummálinu. Þýðandanum er
reyndar nokkur vorkunn, því text-
inn hefur líklega verið leiðinlegur
viðureignar, eins og enskur blaða-
mannatexti er yfirleitt, og hvar-
vetna skín í að hann hefur ekki
grænan grun um hvað er verið að
íjalla þegar talið snýr að tónlistar-
iðnaðinum og tónleikahaldi og
ekki þekkir hann frekar til þess
fræga fólks sem nefnt er í bókinni
en búskmaður í myrkviðum Afr-
íku. Til að byija með skrifaði ég
hjá mér mestu þýðingarglöpin, en
komst snemma á snoðir um að þau
væri að fínna svo að segja á hverri
síðu og í tæpra 300 síðna bók er
ekki nokkur vegur að halda slíku
til haga. Læt þó fylgja með eina
„skemmtilega" setningu til sann-
inda: „Meðan ólgandi persónuleg-
ur lífsstíll Madonnu hrærði sam-
tímis upp í fjölmiðlunum, framdi
hún nornaseið opinberrar umfjöll-
unar sem næstum óhjákvæmilega
hlaut að fleyta nýju kvikmyndinni
hennar upp í heiðhvolf almennrar
hylli." (Bls. 199.) Eftir að hafa
skrifað slíka setningu hlýtur þýð-
andi að hafa staldrað við og dæst
af velþóknun. Annað lítið dæmi
er þegar rætt eu um kvikmyndir
sem hafa „fallið“ rækilega, þ.e.
kostað mikið fé og fengið litla
aðsókn, en slíkar myndir kalla
enskumælandi „bombs“. Það er
aftur á móti ankannalegt að sjá
orðið „sprengja“ notað í því sam-
bandi (bls. 233).
Prent- og máívillur eru óteljandi
og iðulega farið rangt með nöfn,
til að mynda heitir Andy Warhol
Warhol á síðu 10, en á síðu 12
er hann orðinn Warhole. Ekki
verður svo skilist við bókina að
nefna að hún er einkennilega ljót
að allri gerð, utan að kápan er
prýðileg. Titilopnan er sérdeilis ljót
og skólabókardæmi um hnignun
prentverks á íslandi.
Ég nefndi í upphafí að titli bók-
arinnar er ætlað að vísa í að bók-
in er rituð án samþykkis Ma-
donnu, en ekki síður má skilja
hann svo að útgefandi og höfund-
ur, í þessu tilfelli væntanlega þýð-
andi líka, firri sig allri ábyrgð á
að hafa komið að slíkri lágkúru.
frá þeim tíma þegar hann var á
sjónum og sjálfur spinnur hann
upp sögur og drauma til þess að
flýja kaldan raunveruleikann.
Samúel er lýst í gegnum Jóel.
Strákurinn er búinn að komast að
því að hann er dálítið misjafn í
skapinu og hagar seglum eftir
vindi. Ástæðan fyrir þessum skap-
bresti er hins vegar ekki sá að
eitthvað illt búi í Samúel. Síður
en svo. Hann er einfaldlega ein-
mana og verður léttar þegar hann
kynnist frammistöðustúlkunni
Söru. Þau hafa mætt erfiðleikum
og auðga nú líf hvors annars.
Þó feðgunum séu gerð afar góð
skil af hendi höfundarins liggur
við að aukapersónurnar tvær, sem
uppfylla skilyrði leynifélagsins,
steli senunni þegar þær birtast.
Fyrstan er að telja gamla múrar-
ann Símon óveður. Einu sinni var
hann á hæli en er útskrifaður.
Engu að síður getur hann stundum
ekki sofið á nóttunni og þarf að
fara út að keyra á gamla vörubíln-
um sínum.
Hann fer sínar eigin leiðir í full-
komnri sátt við sjálfan sig. Grípum
niður í sögunni þar sem Jóel er
kominn í heimsókn til hans. „Það
er svo margt sem maður má ekki
gera,“ segir hann við Jóel. „Maður
má ekki vera með skó á fótunum
sinn af hvoru tagi, maður má ekki
búa í gamalli smiðju, maður má
ekki hafa hænsni inni hjá sér.
Maður má áreiðanlega ekki heldur
breyta bókum. En ég geri það
samt. Eg geri engum mein. Þar
að auki er ég ruglaður.“ (Bls. 114.)
Neflausa konan sker sig líka
úr, þegar hún missti nefið reyndi
hún að fyrirfara sér og í 10 ár
treysti hún sér ekki til að líta í
spegil. Nú segist hún aldrei hafa
lært á lúður ef hún hefði ekki
misst nefið.
Jóel finnst hún, eins og múr-
arinn, öðruvísi en aðrir. Mann-
eskja sem gerir það sem kemur á
óvart (bls. 172). Hann getur gert
þau að félögum í leynifélaginu
eftir að Þórir, dómarasonurinn, er
hættur. Þórir hafði manað hann
til að gera hluti sem hann vildi
ekki. Jafnvel Ottó, mesta hrekkju-
svínið í skólanum, var sakleysið
sjálft miðað við hann.
Hundurinn sem hljóp upp til
stjörnu er falleg saga um einstakt
tilfinningasamband feðga. Hún
leggur áherslu á manngildi og
tryggð, samstöðu og von. Foreldr-
ar ættu ekki að hafa síður gaman
af henni en börn. Textinn er yndis-
legur og tilvalinn til upplestrar.
Mér gafst ekki ráðrúm til að bera
saman frumtexta verksins og þýð-
ingu Gunnars Stefánssonar. Hún
virðist þó veragerð af mikilli natni.
Útgáfan á þá hrós fyrir að hafa
valið söguna til útgáfu eins og
reyndar allar þær sögur fyrir ungt
fólk sem gefnar hafa verið út í
bókaflokknum Ung. Val þeirra
einkennist af miklum metnaði í
garð yngstu lesendanna og alúð.
Ljóð fyrir
Stígamót
ÚT ER komin bókin Ljóð fyrir
Stígamót, sem er miðstöð fyrir
konur og börn sem hafa orðið
fyrir kynferðislegu ofbeldi.
í bókinni eru 39 ljóð eftir jafn-
marga höfunda, sem gáfu verk sín
til styrktar Stígamótum. í formáls-
orðum segir, að ljóðin séu úr ýmsum
áttum, ljóð eftir ný skáld og óþekkt
en dnnig eftir þekkta höfunda.
Útgefendur eru Stígamót og
Fijáls miðlun hf. Bókin er 60 bls.
og kostar 1850 krónur.
FLUGLEIÐA
Hótelnám á íslandi ^
Hagnýtt nám fyrir störf í
gestamóttöku í fyrsta sinn á íslandi.
Námið er sambærilegt við nám í
erlendum hótelskólum.
3 sseti laus á námskeiðið
sem hefst 18. janúar.
Upplýsingar í símum 690-173 og 690-143, frá 9-12 alla virka daga.
Abyrgðarlaus út-
gáfa o g samning