Morgunblaðið - 25.05.1993, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. MAÍ 1993
Fríðrik Sophusson fjármálaráðherra um ríkisgármál í ljósi lqarasamninga
V el í'erðarútgj öld verður
að laga að verri efnahag
FRIÐRIK Sophusson fjármálaráðherra horfist nú í augu við fyrirsjá-
anlegan þrettán milljarða halla á ríkissjóði í ár og átján milljarða
á næsta ári, verði ekkert að gert. Fjármálaráðherra boðar breyting-
ar á lögum og reglum um velferðargreiðslur, aflagningu og samein-
ingu opinberra stofnana, lækkun millifærslna til atvinnuvega og enn
frekari þátttöku notenda í kostnaði við opinbera þjónustu. Friðrik
leggur áherzlu á að ríkisstjórnin hafi öll staðið að yfirlýsingu sinni
í tengslum við kjarasamningana og hún muni öll bera ábyrgð á
þeim niðurskurði og kerfisbreytingum, sem framundan séu.
Að mati fjármálaráðherra verður
kostnaður af kjarasamningunum
um tveir milljarðar á yfirstandandi
ári vegna niðurfellingar trygginga-
gjalds, ókeypis útdeilingar veiði-
heimilda Hagræðingarsjóðs, niður-
greiðslna á matvöru og opinberra
framkvæmda. Á næsta ári munu
samningamir kosta ríkið um 3,7
milljarða. Annars vegar missir ríkið
2,7 miiljarða tekjur vegna lækkunar
matarskatts og hins vegar fer millj-
arður til nýrra framkvæmda. Þá er
ótalinn kostnaður af samningum
við opinbera starfsmenn, en náist
samningar við þá á svipuðum nótum
og á almennum vinnumarkaði, mun
það kosta ríkið um 600 miiljónir í
ár og sömu upphæð á því næsta,
að sögn Friðriks. í heild verður því
kostnaður ríkisins af kjarasamning-
unum um 6,7 milljarðar króna. Frið-
rik segir að á móti verði aflað 1.500-
2.000 milljóna króna tekna og bú-
ast megi við einhverri tekjuaukn-
ingu vegna áhrifa af auknum um-
svifum í atvinnulífinu, sem fylgi
samningunum.
Fram hefur komið að halli ríkis-
sjóðs í ár verði a.m.k. 13 milljarðar
króna. Á næsta ári stefnir hins
vegar í rúmlega 18 milljarða halla,
að sögn fjármálaráðherra, annars
vegar vegna kjarasamninganna og
hins vegar vegna kerfislægrar út-
gjaldaaukningar í almannatrygg-
ingakerfinu, sem meðal annars or-
sakast af breyttri aldurssamsetn-
ingu þjóðarinnar, sjálfvirkrar aukn-
ingar í skólakerfinu, útgjaldaukn-
ingar vegna atvinnuleysisbóta og
tekjutaps vegna minnkandi inn-
flutnings.
Nálgumst hættuslóðir
- Að samningunum gerðum
stefnir í 13 milljarða halla í ár og
18 milljarða á næsta ári - er ekki
komið að hættumörkum í ríkisbú-
skapnum með yfir 30 milljarða halla
á tveimur árum?
„Það má færa góð rök fyrir því
að þessar aðgerðir ríkisstjórnarinn-
ar færi okkur nær hættuslóðum í
ríkisfjármálunum. Aðrarþjóðir, sem
búa við svipuð vandamál, hafa und-
anfarið lagt drög að því að greiða
niður erlendar skuldir, í stað þess
að auka þær eins og hætta er á
að við séum að gera. Með þessúm
aðgerðum erum við vitandi vits að
fresta því að taka á þeim vanda til
að ná fram öðrum markmiðum.
Þetta er gert þótt ekkert bendi til
að betri tíð sé framundan. Þvert á
móti er ólíklegt að fiskafli aukist
og verð hækki, jafnframt að álver
verði byggt á næstunni. Við verðum
iíka að hafa í huga að halli ríkis-
sjóðs í dag verður kostnaður heimil-
anna á morgun.
Lækkun virðisaukaskatts á
mat ekki bezta leiðin
Þær skattalækkanir, sem ríkis-
stjórnin samþykkti til að greiða
fyrir samningum, ná til matvæla,
sem allir verða að neyta, og útflutn-
ingsgreina, sem reknar eru með
miklum halla. Ég viðurkenni að
lækkun virðisaukaskatts á matvæli
er ekki sú skattalækkun, sem ég
hefði viljað sjá, og ég tel hana
reyndar óheppilega frá skattalegu
sjónarmiði og út frá sjónarmiði jöfn-
unar. Ég tel að betra hefði verið
að lækka almenna skatthlutfallið á
öllum vörum. Þetta var hins vegar
forsenda fyrir samningum af hálfu
Alþýðusambandsins og niðurstaðan
varð sú að verða við þeim tilmæl-
um. Þetta þýðir hins vegar að ann-
ars staðar verður að finna tekjur
til að brúa það bil, sem myndast
hjá ríkissjóði.
Það, sem réttlætir gerðir ríkis-
stjórnarinnar, er sú mikla samstaða
um stöðugleika, sem hefur mynd-
azt. Hinn langi gildistími kjara-
samninganna þarf að nýtast mjög
Friðrik Sophusson
vel. Við þurfum að leita allra leiða
til að auka útflutning og koma í
veg fyrir atvinnuleysi. Islenzk fyrir-
tæki ættu að vera vel í stakk búin
að takast á við þetta, þar sem þau
eru nú skattlögð minna en fyrir-
tæki erlendis. Ríkisstjórnin þarf að
nota tímann vel til að endurstilla
velferðarkerfið og draga úr tilfærsl-
um. Loks þarf öllum að vera ljóst
frá upphafi, að á þessari stundu er
hagvöxtur ekki fyrirsjáanlegur í
náinni framtíð. Þess vegna verður
almenningur að nota tímann til að
leggja grunn að sparnaðaraðgerð-
um með ráðdeild og fyrirhyggju.
Ég Iegg áherzlu á að ríkisstjóm-
in stóð öll og einhuga að þeirri yfir-
lýsingu, sem var gefin í tengslum
við kjarasamningana og hefur rætt
ýtarlega afleiðingar þeirrar jfirlýs-
ingar fyrir ríkisfjármálin. I fram-
haldi af því setti ríkisstjórnin sér
ákveðin markmið fyrir fjárlaga-
gerðina, sem miðar að því að draga
verulega úr útgjöldum. Það er auð-
vitað erfitt og vandasamt verk að
draga úr útgjöldum með þessum
hætti, en við væntum þess að mæta
skilningi og eiga stuðning þjóðar-
innar, og þá ekki sízt þeirra sem
stóðu að kjarasamningunum.“
Verðum að endurstilla
velferðarstigið
- Hvaða aðgerðir em það ná-
kvæmlega, sem ríkisstjórnin hyggst
grípa til í fjárlagagerðinni?
„í fyrsta lagi verðum við að laga
velferðarútgjöldin að breyttum
efnahag þjóðarinnar og það verður
ekki gert nema með því að endur-
skoða lög og reglur. Við verðum
að gera okkur ljóst að kerfislæg
útgjaldaaukning á næsta ári verður
líklega tveir og hálfur milljarður,
ef ekkert verður að gert. Það er
ekki hægt að láta ríkisútgjöldin
þenjast þannig endalaust sjálfvirkt
út. Þegar á móti blæs verða menn
að sjálfsögðu að stilla velferðarstig-
ið upp á nýtt og taka tillit til
breyttra aðstæðna. Það er ekki
tímabært að segja hvaða breytingar
verða gerðar í þessum efnum. Við
setjum ráðuneytunum ákveðinn út-
gjaldaramma og einstakir ráðherrar
gera síðan tillögur um hvemig út-
gjöldum verður háttað innan þess
ramma.
í öðru lagi er stefnt að því að
lækka tilfærslur til atvinnuveg-
anna. Þetta er gert vegna þess að
við teljum skynsamlegra, með hags-
muni atvinnulífsins fyrir augum,
að flýta fjárfestingum sem sporna
gegn atvinnuleysi og leggja jafn-
framt grunn að hagvexti í framtíð-
inni. Eg á sérstaklega við ýmiss
konar samgönguframkvæmdir, sem
hafa verulega þýðingu, t.d. fyrir
stækkun atvinnusvæða og samein-
ingu sveitarfélaga, en slíkt kemur
auðvitað að gagni þegar til framtíð-
ar er horft. Hér er um flýtingu á
fjárfestingum að ræða, og við ger-
um ráð fyrir að úr þeim verði dreg-
ið þegar atvinnulífið fer að fjárfesta
á nýjan leik.
Stofnanir sameinaðar og
lagðar niður
í þriðja lagi er stefnt að því að
draga enn úr rekstrarútgjöldum
ráðuneyta og stofnana. Það er auð-
vitað afar erfitt nú, vegna þess að
þessi ríkisstjórn hefur þegar skorið
verulega niður á undanfömum
árum. Við leggjum áherzlu á að nú
sé kominn tími til að leggja niður
stofnanir og sameina. Slíkt verður
auðvitað aðeins gert á grundvelli
kostnaðarsamanburðar og for-
gangsröðunar, og sú vinna fer ein-
mitt fram um þessar mundir á veg-
um íjármálaráðuneytisins, í sam-
vinnu við önnur ráðuneyti. Ég hvorki
get né vil segja frá því hvaða stofn-
anir verður um að ræða. En það er
ljóst að gera verður sömu kröfur til
stofnana sem vinna á sama sviði.
Þegar kostnaður stofnana er skoðað-
ur, kemur hins vegar í ljós að hann
er ákaflega misjafn frá einni til ann-
arrar og augljóst að hægt er að ná
verulegum árangri ef miðað er við
þá, sem standa sig bezt, til dæmis
með þjónustusamningum.
Loks verður að leita leiða til að
auka hlutdeild notenda í kostnaði
fyrir veitta opinbera þjónustu. Það
liggur í hlutarins eðli að við erfið
efnahagsleg skilyrði er óréttlætan-
legt að þeir, sem geta greitt fyrir
þjónustuna, eigi að fá hana án
greiðslu. Það leiðir aðeins til þess
að færri fá notið þeirrar þjónustu,
sem í boði er, því að ef ekki er
greitt fyrir hana að einhveiju marki
neyðumst við til að takmarka þjón-
ustuna. Við höfum að undanförnu
verið með tekjutengingu í þessum
efnum, en það má vara sig á að
fara of langt á þeirri braut. Með
því erum við að hækka jaðarskatt
umfram þau mörk, sem eðlilegt er,
og það getur valdið því að fólk sjái
sér leik á borði með því að draga
úr vinnu, eða það sem verra er, að
stinga undan tekjum í því skyni
einu að ná í sinn hlut opinberum
framlögum."
Ríkisstjórnin öll ber ábyrgð
Friðrik segir að það sé liðin tíð
að fjármálaráðherrann einn standi
í fjárlagagerð. „Það er ekki lengur
þannig að fjármálaráðherrann geri
tillögur um hvað eigi að standa í
fjárlagafrumvarpinu, og síðan leið-
rétti hinir ráðherrarnir það, sem
þeir telja hafa farið úr skorðum, í
samvinnu við þingið. Við höfum
tekið upp ný vinnubrögð, sem hafa
reynzt mjög vel; að fjárlagaundir-
búningurinn á sér stað úti í ráðu-
neytunum og öll ríkisstjórnin ber
síðan ábyrgð á niðurstöðunni. Þess
vegna hefur það gerzt að undanfar-
in tvö haust hafa niðurstöðutölur
fjárlaga sáralítið brejtzt frá því að
fjárlagafrumvarp var lagt fram og
þar til fjárlögin voru samþykkt. I
fyrra gerðist það í fyrsta sinn í
sögunni að útgjaldatalan, þegar upp
var staðið, var lægri en útgjöld árs-
ins áður í krónutölu og auðvitað
talsvert lægri ef tekið er tillit til
verðlagsbreytinga. Það má einnig
benda á að árangur ríkisstjórnar-
innar í glímunni við hina kerfislægu
útgjaldaaukningu nemur nú þegar
um átta milljörðum króna. Það er
hins vegar ekki nándar nærri nóg,
allra sízt þegar tekjur ríkissjóðs
skreppa saman.“
Viðtal: Ólafur Þ. Stephensen
Bankastjóri íslandsbanka um ummæli bankastjóra Búnaðar- og Landsbanka
Forsendur eru fyrir nafnvaxtalækkun
AÐILAR vinnumarkaðarins gagnrýna mjög ummæli Sverris Her-
mannssonar, bankastjóra Landsbankans, og Stefáns Pálssonar,
bankastjóra Búnaðarbankans, í Mórgunblaðinu á sunnudag, en þar
sögðust þeir telja að nýgerðir kjarasamningar gætu valdið vaxta-
hækkun vegna aukinnar lánsQárþarfar ríkissjóðs. Valur Valsson,
bankastjóri Islandsbanka, telur hins vegar forsendur fyrir nafnvaxta-
lækkun og verði ýmsar aðgerðir, sem lofað hafi verið í tengslum
við kjarasamningana, að veruleika, geti skapazt forsendur fyrir
raunvaxtalækkun einnig. Fjármálaráðherra segir bankana ekki hafa
fylgt eftir vaxtalækkun á ríkisbréfum.
Hannes G. Sigurðsson, hagfræð- Næsta hálfa ár má gera ráð fyrir
ingur VSI, sagði að vextir á óverð-
tryggðum útlánum væru nú 13,1%
að meðaltali. Raunvextir á verð-
tryggðum útlánum væru hins vegar
9,2%. „Munurinn þarna á milli er
9,2%, sem menn skyldu ætla að
væri mat bankanna á verðbólg-
unni. Samkvæmt ítrekuðum yfirlýs-
ingum bankanna vilja þeir stefna
að því að jafnvægi sé í ávöxtun
þessara tveggja útlánaforma. Því
jafnvægi ná þeir ekki nema að
lækka vextina á óverðtryggðum
skuldabréfum um 2-3% mjög fljót-
lega, því að horfur um hækkun láns-
kjaravísitölu eru mjög nálægt núlli.
að hún hækki um 0,5-0,7%,“ sagði
Hannes.
Er Hannes var spurður álits á
þeirri röksemd bankastjóranna að
aukin lánsfjárþörf ríkissjóðs spennti
upp vexti, sagði hann að lánsfjár-
þörfin ykist ekki að ráði á þessu
ári. Aðaláhrif samninganna á ríkis-
sjóð kæmu fram á næsta ári. „Á
hinn bóginn hafa samningsaðilar
gert tilboð til ríkisins um að beita
samræmdu átaki til þess að lífeyris-
sjóðimir kaupi ríkispappíra í því
skyni að fá raunvextina á þeim nið-
ur, sérstaklega bréfum til skemmri
tíma, sem ættu að skipta mestu
máli varðandi vaxtaákvarðanir
bankanna," sagði Hannes. „Það er
ekki augljóst samhengi milli vaxta
á spariskírteinum ríkissjóðs til átta
ára og innlána í bönkum. Bankam-
ir geta ekki verið að keppa við rík-
ið um fé, sem fest er í húsbréfum
eða til lengri tíma en fimm ára.
Vörzlufé þeirra er yfirleitt óbundið
eða hálfbundið á skiptikjarareikn-
ingum.“
Hannes sagði vanda bankanna
meðal annars vera háan rekstrar-'
kostnað og miklar afskriftir. „Þessi
kostnaður er 12 milljarðar, og hon-
um verður ekki náð inn nema með
vaxtamun. Hins vegar hafa þeir
svigrúm til að minnka þann mun
með lækkun innlánsvaxta. Þeir
bjóða nú allt að 6,5% vexti á skipti-
kjarareikningum og telja sig þar í
samkeppni við ávöxtun á pappírum
ríkissjóðs, en það er ekkert lögmál
sem segir að þar sé órofa samhengi
á milli,“ sagði Hannes.
Hann sagði að á næsta vaxta-
degi yrði því tvímælalaust tilefni til
lækkunar. „Óvissu um verðlagsþró-
un á næstunni hefur verið eytt og
það er tilefni til lækkunar vaxta
um tvö til þijú prósent."
Bankana virðist ekki varða
um þjóðarhag
Hagdeild ASÍ sendi í gær frá sér
harðorða yfirlýsingu vegna um-
mæla bankastjóra um að kjara-
samningarnir geti valdið vaxta-
hækkun. Þar segir að óvissu um
framvindu verðlagsmála hafi verið
eytt með gerð kjarasamninga og
bankarnir geti því ekki lengur fund-
ið afsakanir fyrir því að lækka ekki
nafnvexti, sem hafi verið óhemju
háir undanfarna mánuði. ASÍ
minnir á yfirlýsingu bankanna frá
því í fyrravor, þar sem þeir sögðust
myndu miða vaxtaákvarðanir sínar
við 2% álag á kjörvexti vegna verð-
tryggðra lána og 1% viðbótarálag
vegna nafnvaxtalána. ASÍ telur að
þetta þýði að meðalvextir eigi að
vera 10,7%, í stað 13,1% eins og
nú er. „Svigrúm bankanna miðað
við þeirra eigin yfirlýsingar ætti því
að vera til þess að lækka nafnvexti
um 2,4% að meðaltali,“ segir ASI.
„Þess má geta að þetta svigrúm
er allt tilkomið vegna minni verð-
bólgu og hefur ekkert að gera með
frágang kjarasamninga eða kostn-
að ríkissjóðs á þeim.“
Þá segir í yfirlýsingu ASÍ:
„Raunvextir á almennum skulda-
bréfum hafa verið 9,2% að meðal-
tali hjá bönkunum, þrátt fyrir að
ávöxtunarkrafa ríkisverðbréfa hafi
lækkað undanfarið niður í 7%. Mið-
að við yfirlýsingu bankanna frá því
síðastliðið vor ætti því einnig að
vera svigrúm til 0,2% lækkunar
raunvaxta án tillits til gerðar kjara-
samningsins." ASÍ spyr jafnframt
hvort eðlilegt sé að gera ávöxtun-
arkröfu á 5-8 ára ríkisskuldabréf-
um grundvöll að öllu vaxtakerfi
bankanna. „Fullyrða má að hvergi
annars staðar í heiminum er þessu
þannig háttað og að vextir í ís-
lenzka bankakerfinu sóu hlutfalls-
lega þeir hæstu í hinum vestræna
I