Morgunblaðið - 26.01.1995, Blaðsíða 22

22 FIMMTUDAGUR 26. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Samkeppnisstaða ís-
_____________AÐSEMPAR GREINAR
Samkeppnisstaða
og gengisskráning
HÉR VERÐUR gerð að umtals-
efni athyglisverð grein sem birtist
í Morgunblaðinu 30. nóvember sl.
eftir Ingólf Arnarson, þar sem
hann rakti niðurstöður saman-
burðar á íslenskum og norskum
fiskvinnslufyrirtækjum á árunum
1988-1992. Verkefnið var unnið
fyrir norsku Byggðastofnunina og
hagfræðideild Sjávarútvegshá-
skólans í Tromso.
Yfirburðir norskrar
fiskvinnslu
Í athuguninni voru bornar sam-
an yfir tuttugu lykilstærðir úr
rekstrar- og efnahagsreikningi
fyrirtækjanna og niðurstaðan var
þessi: „I stuttu máli sagt komu
íslensk fiskvinnslufyrirtæki verr
út í öllum þeim liðum sem athug-
aðir voru. Ekki aðeins verr, heldur
töluvert miklu verr. Til dæmis
sýnir athugunin að framleiðni í
íslenskum fískvinnslufyrirtækjum
fyrir árin 1988-1992 er að meðal-
tali 15% lægri heldur en í norsk-
um. Þessi mikli mismunur á fram-
leiðni er enn merkilegri þegar þess
er gætt að norsk fískvinnslufyrir-
tæki á þessu tímabili greiddu
hærra verð á hráefniskíló til út-
gerðar (fískvinnslan í Noregi fær
ekki ríkisstyrki og skekkja því rík-
isstyrkir Norðmanna ekki dæmið).
Einnig greiddi norsk fískvinnsla á
sama tímabili hærri tímalaun til
verkamanna en íslensk fyrirtæki."
Það er greinilegt að Norðmenn
græða lítið á þessari skýrslu. Þeir
áttu fyrirfram von á að geta lært
eitthvað af íslendingum um það,
hvemig bæta mætti rekstur nor-
skra fiskvinnslufyrir-
tækja en niðurstaðan
er þessi: „Fljótt á litið
virðist því að Norð-
menn geti lítið lært
af íslenskri fískvinnslu
annað en að þeir þurfí
lítið að óttast sam-
keppni úr þeirri átt.“
Leitað orsaka
Rétt er að taka
skýrt fram að hér er
ekki vakin athygli á
þessum ógnvekjandi
niðurstöðum í þeim til-
gangi að gera lítið úr
okkar fískiðnaði enda
er ólíklegt að aðrar atvinnugreinar
kæmu betur út úr svona saman-
burði. Tilgangurinn er sá að vekja
athygli á orsökum lítillar fram-
leiðni í íslensku fískvinnslufyrir-
tækjunum. Hér var nefnilega ekki
aðeins um einfaldan samanburð
að ræða, heldur var reynt að finna
orsakir lélegrar frammistöðu eða
samkeppnisstöðu íslensku fyrir-
tækjanna. Skoðaðar voru fjórar
hugsanlegar skýringar:
1. Meira er um hringorm í íslensk-
um físki en norskum.
2. Lélegri vinnubrögð og meiri
frátafír íslenskra starfsmanna
en norskra.
3. Mikið lagt í gæði framleiðsl-
unnar miðað við þann tekju-
auka sem fæst.
4. Stjómvaldsaðgerðir, einkum of
há gengisskráning íslensku
krónunnar.
Auðvitað er að einhverju marki
um að ræða samverkandi þætti,
en niðurstaðan er
engu að síður skýr:
„Tilgáta númer fjögur
er líklegust þar sem
hún skýrir bæði sam-
anburð á íslenskri
fiskvinnslu og vinnslu
annarra þjóða“. Það
er eina skýringin á því
að Norðmenn geta
boðið hærra verð fyrir
hráefnið (t.d. Rús-
safisk), boðið lægra
verð fyrir afurðirnar
og borgað hærri laun
en Islendingar gera.
Þetta kemur engum
á óvart sem þekkir til
í íslenskum iðnaði sem er eins og
flestir vita undir nákvæmlega
sömu sök seldur og fiskiðnaðurinn.
Á árunum 1987 og 1988 var raun-
gengi íslensku krónunnar í toppi.
Innlendur kostnaður hafði m.ö.o.
hækkað langt umfram kostnað í
helstu viðskiptalöndum okkar,
mælt í sömu mynt. Erlendur gjald-
eyrir var á útsölu. Dæmi: Banda-
ríkjadalur var u.þ.b. 44% ódýrari
á árinu 1987 en hann er nú. Þýska
markið og danska krónan voru um
50% ódyrari en nú og þannig
mætti áfram telja.
Gjaldeyrir var á útsölu og það
er skýringin á því að þrátt fyrir
hátt verðlag á fískafurðum erlend-
is var taprekstur á fiskvinnslunni.
Fiskvinnslan var neydd til að selja
framleiðsluna á útsölu. Hún var
nefnilega skyldug til að selja á
útsöluverði þann gjaldeyri sem
hún fékk fyrir sína framleiðslu. Á
sama tíma var innlendur sam-
batnað segir Sveinn
Hannesson, þeim
árangri má ekki
glutra niður.
keppnisiðnaður murkaður niður af
innflutningi sem keyptur var er-
lendis og greitt fyrir með útsölu-
gjaldeyri.
Niðurstöður
Niðurstöður höfundar um af-
leiðingar þessa eru hárréttar:
„Viðbrögð fyrirtækja við hárri
gengisskráningu eru að minnka
innlendan kostnað ... í fiskvinnslu
er þetta hvati til að framleiða ódýr-
ari pakkningar sem krefjast minni
mannafla ... Há gengisskráning
mun einnig hvetja til þess að flytja
vinnsluna um borð í skipin ... Lítil
og sérhæfð fyrirtæki í fískvinnslu
geta ekki keppt á alþjóðamörkuð-
um og fiskvinnslufyrirtækin verða
stærri og heildarframleiðsla sjáv-
arafurða beinist í ódýrari pakkn-
ingar ... Há gengisskráning leiðir
til minnkandi heildartekna af sjáv-
arútvegi, minni vinnuaflsþarfar,
minni staðir á landsbyggðinni
verða ekki samkeppnishæfir með
tilsvarandi byggðaröskun og ann-
ar útflutningsiðnaður þrífst ekki.“
Hvað er til ráða?
Við þessa greiningu er í raun
engu að bæta öðru en því að þeir
aðilar, þar á meðal forystumenn í
sjávarútvegi, sem oft hafa furðað
sig á því hversu illa hefur gengið
að byggja upp útflutningsiðnað á
íslandi ættu endilega að kynna sér
þessar niðurstöður. Hringormun-
Sveinn Hannesson
um hefur sennilega ekkert fækkað
eða kaffítímarnir styst en raun-
gengi íslensku krónunnar hefur
lækkað verulega frá árinu 1988.
En það tekur tíma fyrir iðnað, líka
fiskiðnað, að ná sér á strik eftir
svona áföll. Það gengur mörgum
illa að skilja.
Samkeppnisstaða íslenskra
fyrirtækja hefur batnað. Þessum
árangri megum við ekki glutra
niður. Kauphækkanir umfram það
sem gengur og gerist í nágranna-
löndum okkar munu veikja stöðu
okkar og raska því jafnvægi sem
er forsenda hagvaxtar og atvinnu-
uppbyggingar. í hita leiksins sést
mönnum yfir þá staðreynd að
grundvöllur aukinnar hagsældar
er traust atvinnulíf sem býr við
hagstæð og stöðug starfsskilyrði.
Stöðugleikinn í okkar efnahags-
lífí er ótraustur og honum er auð-
velt að kollvarpa með óraunhæfum
kjarasamningum út á væntanleg-
an efnahagsbata. Vonandi verður
spornað af fullri einurð gegn því
að sá bati sem þegar er orðinn
verði ekki eyðilagður í yfírstand-
andi kjarasamningum en það er
full ástæða til að óttast að slíkt
gerist fyrr eða síðar ef virkri
sveiflujöfnun verður ekki komið
á. Fiskiðnaðurinn á ekki síður en
annar iðnaður framtíð sína undir
því að þær efnahagssveiflur sem
uppruna eiga í sveiflukenndum og
stopulum sjávarafla leggi hér alla
aðra atvinnustarfsemi í rúst með
nokkurra ára millibili. Það verður
enginn iðnaður, heldur ekki físk-
iðnaður, byggður upp á íslandi
nema komið verði í veg fyrir
hroðalegar afleiðingar sveiflna í
raungengi sem uppruna eiga í
góðæri á borð við það sem gekk
yfir sjávarútveginn 1986-1987.
Það er forgangsverkefni í efna-
hagsmálum íslendinga.
Höfundur er fmmkvæmdasljóri
Samtaka iðnaðarins.
Menningarmiðstöð í Kópavogi
VIÐ áramót. gefst oft tími til
að setjast niður, láta hugann reika.
Margir gera upp hug sinn og
strengja áramótaheit. Eitt af þeim
málum sem hugur minn staldrar
við er fyrirhuguð bygging á Menn-
ingarmiðstöð í Kópavogi. Stórhuga
áform, sem hafa munu mikil áhrif
ef vel tekst til.
Á síðastliðnu ári var opnað
glæsilegt listasafn í Kópavogi,
Listasafn Kópavogs — Gerðarsafn,
raunverulegt menningarsetur. Ég
veit að ég er ekki einn um þá skoð-
un að við þann atburð hafí bærinn
breytt um blæ, sjálfsvitund hans
breyttist í einu vetfangi. Setrið er
fallegt, einkum þegar inn er komið
og ailt hið menningarlegasta. Það
er skemmst frá að
segja að húsið og öll
sú starfsemi, sem þar
hefur átt sér stað frá
opnun, hefur vakið at-
hygli langt út fyrir
bæjarmörkin og aukið
hróður bæjarins.
Húsið er frá upphafi
hugsað fyrir myndlist
og hefur heppnast sem
slíkt, en hefur að sjálf-
sögðu ýmsar takmark-
anir fyrir aðrar list-
greinar svo sem tón-
iist. Þetta er þekkt og
á einnig við um mörg
önnur hús sömu gerð-
ar, t.d. Kjarvalsstaði og nýendur-
reist Listasafn ís-
lands. Það breytir ekki
því að tónlist ómar í
öllum þessum húsum,
og þar eru úrvals
hljóðfæri.
Fyrir rúmu ári
heyrði ég að til stæði
að reisa Menningarm-
iðstöð i Kópavogi í
hjarta bæjarins, hið
næsta Gerðarsafni.
Greinar hafa birst í
blöðum og undirbún-
ingur er hafínn. Þar
stendur til að reisa hús
yfír nokkrar mjög
mikilvægar menning-
arstofnanir, sem starfað hafa í
Jónas
Ingimundarson
Vilt þú taka skref
inn í framtíðina?
Það eru viðurkennd Novell námskeið framundan.
Hafðu samband við okkur núna ef þú vilt
auka við menntun þína í Novell netkerfum.
Þinn er ávinningurinn!
Tæknival
Skeifunni 17 - Sími 568-1665 - Fax 568-0664
Fyrir framsýni bæjar-
stjórnar Kópavogs má
nú sjá á drögum að
Menningarmiðstöð, seg-
ir Jónas Ingimundar-
son, að tónlistarsalur
er í sjónmáli
í hjarta Kópavogs
bænum um árabil, tónlistarskóla,
bókasafn, myndlistarskóla, nátt-
úrugripasafn og sal — tónleikasal
— fyrir um 300 manns, sem virð-
ist geta orðið mjög góður hvað
hljómburð varðar miðað við nauð-
synlegar forsendur, svo sem rúm-
mál pr. sæti o.fl.
Allt verður þetta tengt miðstöð
leiðakerfís almenningsvagna á höf-
uðborgarsvæðinu. Ekki er ég í
aðstöðu til að meta húsnæðisþörf
fyrmefndra stofnana, en mér sýn-
ast kostimir augljósir að staðsetn-
ing þeirra sé í miðjum bænum,
enda þjóna þær öllum bæjarbúum,
hvar sem þeir búa.
Það var samkomusalur hússins,
sem varð til þess að athygli mín
glaðvaknaði og hjartað í bijósti
mér tók kipp. Myndarlegar menn-
ingarstöðvar hafa risið án þess að
flutningur tónlistar eignist þar
skjól frá hönnunarstigi.
Ég hef frá 1970 komið fram á
um það bil 50 tónleikum á ári,
bæði hérlendis og erlendis og veit
nákvæmlega um ástand húsnæðis
til tónlistarflutnings á íslandi öllu.
Þar er ekki af mörgu að státa og
fer af þeim sökum viðkvæm fegurð
tónanna oftar en ekki framhjá
þeim, sem njóta vilja. Margar tón-
elskar sálir hafa aldrei upplifað
yndi þess að njóta tónlistar við góð
skilyrði, vegna fátæktar okkar og
fáfræði á nauðsyn húsnæðis með
æskilegum ómtíma.
Ég nefndi myndlistarhús í upp-
hafi greinarinnar. Engum dytti í
hug að sýna myndlist í myrkum
sal, eða myndir á grúfu á gólfí.
Allir vita hvað leikhús er.
Mörg glæsihús hafa verið reist
af ýmsu tagi, hús fyrir kvikmynd-
ir, fyrirlestra, söfn, kirkjur, skólar,
pérlur, ráðhús o.m.fl. I þessi hús
eru keypt dýrindis hljóðfæri og
fyrir velvilja, hjálpsemi og dugnað
starfsfólks og áhuga almennings
er tónlist flutt í mörgum þeirra.
Tónlist þarf hús! Fyrir framsýni
bæjarstjómar Kópavogs má nú sjá,
á þeim drögum, sem sýnd hafa
verið af Menningarmiðstöðinni í
Kópavogi, að tónlistarsalur er í
sjónmáli á þessum dýrðarstað í
hjarta Kópavogs miðlægt á öllu
landinu.
Margir hafa lagst á eitt við að
byggja upp tónlistarlíf í Kópavogi
á undanfömum árum. Tónlist við
kirkjurnar, Tónlistarskólinn átti
merkisafmæli á síðastliðnu ári,
áratugastarf skólalúðrasveitarinn-
ar og tónlistarkennsla og kórastarf
við skólana, nægir að nefna kór-
starf Þórunnar Bjömsdóttur í
Kársnesi þessu til sönnunar. Engu
að síður hefur Kópavogur verið
hálfgert „þurrkasvæði“ hvað tón-
leikahald varðar, þó þar sé nú að
verða breyting á.
„Tónlist fyrir alla“ er uppbygg-
ingarstarf, sem hefur hlotið frá-
bæran hljómgrunn hjá skólum og
bæjaryfírvöldum og ég bíð spennt-
ur eftir að sjá hverju það skilar
eftir svona 10-15 ár. Tónleikasal-
urinn verður þá væntanlega löngu
kominn, styrk stoð í tónlistarstarf-
semi bæjarins, eftirsóttur af öllum,
og hægt að hlýða á tónlistarfólk
við góð skilyrði í Kópavogi.
Höfundur er píanóleikari.