Morgunblaðið - 04.04.1995, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 4. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Norræn samvinna í ljósi
nýrra öryggisaðstæðna
ÞÆR breytingar
sem orðið hafa á skip-
an alþjóðamála und-
anfarin ár hafa breytt
mjög áherslum í ör-
yggi Evrópuríkja.
Ýmis vandamál sem
sópað var undir teppið
í kalda stríðinu hafa
að nýju komið upp á
yfírborðið. Ný örygg-
isvandamál hafa einn-
ig orðið til samfara
aukinni samrunaþró-
un í Evrópu. Öryggis-
umræðan í Evrópu
snýst því í minna
mæli en oft áður um
hemaðarlegar ógnir,
en þeim mun frekar um ýmsar
pólítískar og samfélagslegar ógnir.
Frá sjónarhóli smáríkja virðast lok
kalda stríðsins hafa almennt aukið
frelsi þeirra til athafna í utanríkis-
málum. Um leið hefur þó skapast
meiri óvissa um framtíðarskipan
öryggismála og um almennt eðli
þeirra aðstæðna sem aðlagast þarf.
Hvaða mynd mun Evrópusam-
bandið (ESB) taka á sig? Hvernig
verður öryggismálum háttað? Mun
Evrópu verða ógnað að utan, eða
mun hún skapa sín eigin vandamál
í formi þjóðemisdeilna og öryggis-
leysis tengdu framsali hefðbund-
inna valda til yfirþjóðlegra stofn-
ana?
N orðurlandasamstarf ið
Norðurlöndin hafa í gegnum
árin átt með sér nána samvinnu í
samfélagslegum málefnum.
Áherslan hefur verið á að styrkja
þau menningarlegu og félagslegu
bönd sem sögulega hafa ríkt á
milli þeirra. Hlutverk ráðherra- og
þingmannanefnda hefur einkum
verið að ræða og sámræma hin
ýmsu þjóðfélagss-
amskipti, frekar en að
taka beinar pólitískar
ákvarðanir. Þannig
hefur samvinnan ekki
síst átt sér stað á milli
hópa og samtaka al-
mennings. Menningar-
leg samkennd milli
þjóðanna hefur þ.a.l.
styrkst og margvísleg
tengsl og sambönd
myndast, a.m.k. meðal
ákveðinna hópa. ESB
getur t.a.m. litið öf-
undaraugum til Norð-
urlandanna hvað
þennan þátt alþjóð-
legrar samvinnu varð-
ar. Eitt af aðalvandamálum ESB
í dag er einmitt vöntun á evr-
ópskri samvitund og ímynd sem
styrkt getur lögmæti hinnar stofn-
analegu uppbyggingar.
Tilhneiging hefur verið til að
vanmeta störf Norðurlandaráðs
þar sem árangurinn hefur oft ekki
verið eins áþreifanlegur og t.d.
samstarfið innan ESB. Til langs
tíma litið hafa þó hin margvíslegu
þjóðfélagslegu tengsl skapað vit-
und meðal ákveðinna hópa almenn-
ings og ráðamanna um sameigin-
lega hagsmuni. Þetta hefur t.a.m.
komið fram í nánu samráði meðal
Norðurlandanna í mikilvægum
ákvörðunum innan ýmissa alþjóða-
stofnana. Þau Norðurlönd sem nú
eru aðilar að ESB eru einnig líkleg
til að koma á framfæri sjónarmið-
um hinna sem fyrir utan standa.
Staða smáríkja
Almennt eiga smáríki sér það
sameiginlegt að vera mun háðari
aðstæðum í ytra umhverfi sínu, en
mörg valdameiri ríki. Hegðun
þeirra er hins vegar oft innbyrðis
Eitt af aðalvandamálum
ESB er vöntun á evr-
ópskri samvitund, segir
Sveinbjörn Hannes-
son, og ímynd sem
styrkt getur lögmæti
hinnar stofnanalegu
uppbyggingar.
ólík þar sem mismunandi ytri að-
stæður krefjast oft ólíkrar aðlög-
unar. Þrýstingur í umhverfi þeirra
kemur þ.a.l. niður á sjálfstæði
þeirra til að vinna að sameiginleg-
um hagsmunamálum smáríkja.
Frelsi þeirra fer þó nokkuð eftir
málaflokkum. í kalda stríðinu
höfðu Norðurlöndin t.a.m. tiltölu-
lega mikið frelsi í flestum mála-
flokkum að undanskildum brýn-
ustu öryggismálum. Þar mótaðist
stefnan út frá hagsmunum, sögu
og ytri kringumstæðum hvers
lands fyrir sig. Finnland og Svíþjóð
þróuðu með sér tvö ólík afbrigði
hlutleysisstefnu. Danmörk kastaði
fyrir róða aldagamalli hlutleysis-
stefnu sinni með aðild að hernaðar-
bandalagi en með þeim skilyrðum
þó að erlent herlið yrði ekki stað-
sett í landinu. Ekki ósvipaða sögu
var að segja um Noreg. Átök aust-
urs og vesturs höfðu því almennt
mjög sundrandi áhrif á öryggis-
stefnu landanna. Öll umræða um
þau mál voru mjög viðkvæm og
ekki á dagskrá innan norræns sam-
starfs. Um leið þjappaði spennan
í samskiptum risaveldanna tveggja
Norðurlöndunum enn meira saman
Sveinbjörn
Hannesson
á öðrum sviðum, líkt og segja má
um V-Evrópu almennt.
í dag hafa aðstæður að mörgu
leyti breyst. Losnað hefur um tak
stórveldanna og ríki Evrópu standa
andspænis nýjum og oft sameigin-
legum áskorunum. Við slíkar að-
stæður er oft hætta á að deilur
rísi milli ríkja sem á tímum spennu
og samþjöppunar valds milli
tveggja póla hefðu annars ekki
komið upp á yfirborðið. Spenna
milli tveggja risavelda kemur oft
í veg fyrir að deilur rísi í samskipt-
um smærri ríkja. Nýjar aðstæður
eru því prófsteinn á samvinnu
Norðurlandanna. Mikilvægt er að
þau noti frelsi sitt til að víkka út
umræðugrundvöll sinn með mark-
vissara samstarfi á sviði utanríkis-
mála og styrkingu hins pólitiska
samstarfs. Þegar þíða ríkir í sam-
skiptum stórvelda er oft tilhneiging
meðal smærri ríkja til að vanmeta
mikilvægi samvinnu. Einkum er
þessi tilhneiging sterk nú þegar
þijú af Norðurlöndunum eru með-
limir ESB.
Samvinna og öryggi
Mikilvægi norrænnar samvinnu
liggur í þeim þjóðfélagslegu tengsl-
um og samböndum sem myndast
hafa milli ríkjanna og þeim sameig-
inlegu hagmunum og sjónarmiðum
sem þau standa fyrir á alþjóðavett-
vangi. Slík tengsl eiga sér vart
hliðstæðu í alþjóðlegu samstarfi. í
fræðilegri umræðu er talað um
Norðurlöndin sem kjörmynd þess
árangurs sem hægt er ná í öryggis-
málum innan alþjóðakerfis þar sem
stjómleysi í pólitískri uppbyggingu
ríkir. Talað er um að þau myndi
svokallað „öryggissamfélag“ þar
sem þær deilur sem kunna að koma
upp eru leystar með friðsamlegum
hætti. Löndin hræðast hvorki né
gera ráð fyrir, að eitt þeirra beiti
öðru pólitískri eða hernaðarlega
valdbeitingu. Það sýnir kannski
mest styrk norrænnar samvinnu
hversu mikill árangur hefur náðst
í þessum málum, þrátt fyrir vöntun
á sameiginlegum yfirþjóðlegum
stofnunum.
Norræn samvinna hefur verið
Hínn sígildi boðskapur
MÉR hefur alltaf
þótt vænt um Gylfa
Þ. Gíslason, og borið
virðingu fyrir honum.
Hann skrifar heilmikl-
ar hugleiðingar á nýju
ári í Morgunblaðið, 26.
janúar sl., og vindur
þar sína sömu tusku,
sem alltaf hann ér að
reyna að þurrka, með
alla þá vitleysu mergð
sem flotið hefur í huga
hans, að segja má alla
hans daga. Hann seg-
ir: Það er of algengt
að lesa í blöðum og
hlusta á það í ræðum,
að 80% af þjóðartekj-
um íslendinga eigi rót sína að rekja
til sjávarútvegs. Þetta hundraðs-
töluhlutfall, 80%, á við um það, að
af vöruútflutningi þjóðarinnar eru
80% sjávarafurðir. En næst kemur
svo á eftir í grein Gylfa, „að gjald-
eyristekjur þjóðarinnar eru liðlega
helmingur vegna útflutnings sjáv-
arafurða," hins helmingsins afli
íslendingar sér með öðrum hætti.
En ég vil bara spyrja Gylfa minn,
blessaðan kallinn, að því hvort þessi
helmingur sem hann telur eðlilegt
að telja sem útflutning af sjávaraf-
urðum sé ekki undirstaðan undir
öllum hinum útflutningnum sem
hann talar um.
„Stefnan í landbúnaði var ára-
tugum saman óhagkvæm og
þjóðarbúskapnum of dýr,“ segir
Gylfi. En hvar sem þessi ágæti
maður gengur með öllum sínum
snillingum eftir jörðinni, verður
hann að komast eftir þeirri skýru
og einföldu niðurstöðu, að við lifum
Jens í Kaldalóni
Guðmundsson.
einungis af tveimur
veraldlegum sælureit-
um, sem heita Jörð og
Sjór. í þessar tvær
auðlindir sækjum við
allt okkar lífsins brauð,
allt efnið til iðnaðarins
og allra þeirra lysti-
semda sem við kunn-
um í að breyta því, er
jörðin og sjórinn gefa
af sér.
Landbúnaðarþjóðfé-
lagið er löngu horfið,
segir þessi indæli
drengur. En er þessi
stórgreindi höfðingi
ekki betur í huga sér
búinn en svo, að gera
sér ekki grein fyrir því að hann
væri ekki hér á Islandi í dag, eða
nokkur annar lifandi maður, ef
landbúnaðarins nyti ekki við, því
að það eru einmitt þessir tveir lífs-
ins þættir sem halda okkur lifandi.
Væru búskapurinn og sjávarútveg-
urinn komnir svo fyrir kattarnef,
að við stæðum svo berskjaldaðir á
allsberu eyðimerkurgijótinu, að
ekkert hefðum við til að lifa á, og
ættum ekki grænan túskilding til
að kaupa neitt fyrir frá útlöndum.
Hvar stæðum við þá?
Allar götu frá 1930 var hálfur
annar mjólkurpottur virði 1 tíma
vinnukaups, framyfir 1940, en ætli
að nú megi ekki fá eina 5-6 lítra
af mjólk fyrir eins vinnutímakaup
á flestum stöðum? Svipað er með
aðrar vörur í landbúnaði í flestum
tilfellum. Svo kemur afkomandi
þess mæta manns, Þorsteins Gísla-
sonar ritstjóra, með þann vísdóm,
í allri velsæld nútímans, að íslensk-
Við lifum af auðlindum
lands o g sjávar, segir
Jens í Kaldalóni Guð-
mundsson, sem telur
auðlindaskatt hækkun á
fískverði til sjómanna
og útgerðar.
ur landbúnaður sé óhagkvæmur
íslenskum þjóðarhagsmunum. Guð
mætti hjálpa þeim sem svo tala um
meiri greind og þekkingu á tilveru
sinnar þjóðar.
En ef við snúum nú við blaðinu,
og lesum eitthvað upphaf næstu
síðu, þá er ekki laust við það, að
hugur höfðingjans um víðáttur haf-
anna og þá göfugu fiska er þar lifa,
og enginn arður sé af tekinn til
eftirgjalds eða landsskuldar í neinu
formi. En í stuttu máli sagt, þá er
aflaskattur ekkert annað en verð-
lækkun á aflaverðmætinu, og til
sjómanna og útgerðar er það ekk-
ert annað en fiskverðslækkun. En
að geta haldið slíkri endemis vit-
leysu fram að þjóðin, eigendur
fisksins í sjónum, að þessir vísu
dátar segja, er svo fjarstæður
bjánagangur/að engu tali tekur.
Hvaðan koma skattarnir til ríkis
og bæja? Þeir koma auðvitað af
tekjum sjávarafurða, í allri marg-
feldni sinni frá því að fískurinn
kemur innfyrir borðstokkinn, þar
til hann er fluttur út úr landinu til
sölu. Sama er að segja um skatta-
framleiðsluna af landbúnaðinum,
iðnaðinum og öðru fleiru í öllu því
formi sem framleitt er, en sem
bindur svo hvað annað í þá órofa
keðju sem enginn hlekkur má í
slitna, að ekki sé allt, um leið, kom-
ið norður og niður. Að predika þá
sálma síknt og heilagt að sjómenn
gangi í þessa órofa auðlind þjóðar-
innar án nokkurs endurgjalds fyrir
afurðirnar er svo flónskulegt kjaft-
æði, að maður skammast sín fyrir
að nokkur lifandi maður skuli láta
sér það um munn fara, og það
ekki síst vel greindir menn eins og
Gylfi Þ. Gíslason og þessi bráð-
myndarlegi sonur hans. En þótt
leiðinlegt sé að segja það, þá er
það nú samt sú sannasta saga, að
frá oft greindustu mönnum koma
mestu vitleysurnar.
Halda þessir höfðingjar kannski
að það sé svo afskaplega spennandi
oft á tíðum að andæfa uppí stórsjóa
rok og sorta byljina sólarhringum
saman, að bíða eftir að hægt sé að
athafna sig við að draga þessa titti
uppúr sjónum, sem þessir mætu
menn eru að telja eftir að gefnir
séu þeim sem eftir þeim bera sig,
og miðla öllum landsins börnum lifi-
brauð sitt af í einhveiju eða öllu
fonni? Að veiðileyfagjald geti verið
þáttur í stjórnun fiskveiða, einskon-
ar fiskveiðistjórnun, er alveg for-
kastanlegt, sem enga raun á í eðli
sínu. Fiskveiðistjórnunin hefur frá
upphafi sinna daga verið svo snar-
vitlaust fram sett, rétt eins og land-
búnaðarkvótinn frá upphafi sinna
daga, og á eftir að koma þjóðinni
á svo kaldan klaka, að óhuggulegt
er frammá að horfa. Aldrei máttu
þessir kvótar hvorugir verða sölu-
vara, hvað þá heldur erfðafjárstuð-
og er mjög mikilvæg íslendingum.
Hún hefur t.a.m. veitt íslenskum
ríkisborgurum allskyns félagsleg
fríðindi á hinum Norðurlöndunum.
Og eins og staðan er í dag er hún
tengiliður okkar við ESB, þar sem
sjónarmiðum okkar er komið á
framfæri. Einnig er mikilvægt að
innan Norðurlandaráðs fari fram
umræða um þær öryggislegu ógnir
sem finna má í N-Evrópu dagsins
í dag, t.d. hvað varðar stöðugleika
Eystrasaltsríkjanna, samskipti við
Rússland, sameiginlega nýtingu
auðlinda og umhverfismál. Norður-
löndin eru að mörgu leyti fyrir-
mynd í alþjóðlegu samstarfi og
aðdáunarefni annarra þjóða. Sam-
staða þeirra og stuðningur við
ýmis alþjóðleg réttlætis- og friðar-
mál sýna að þau hafa mikið fram
að færa til alþjóðamála. Innan
Sameinuðu þjóðanna hafa þau
t.a.m. unnið ötullega að styrkingu
alþjóðalaga og gilda, og að ýmsum
málum hvað varðar afvopnunarmál
og takmörkun á notkun og út-
breiðslu kjarnorkuvopna. Starf
þeirra hefur því einkum beinst að
því að efla langtíma stöðu og rétt-
indi smáríkja í heiminum. Hvað
þessi málefni varðar hefur afstaða
Norðurlandanna oft verið í and-
stöðu við stefnu margra annarra
V-Evrópuríkja.
Norðurlöndin njóta því góðs af
samvinnu sinni jafnt í innri sam-
skiptum sínum sem og almennt
hvað varðar stöðu þeirra á alþjóða-
vettvangi. Innan ESB, jafnt sem í
öðru alþjóðlegu samstarfi, hafa
þau mikilvæg sjónarmið fram að
færa. Hafa ber þó í huga að Norð-
urlandasamvinnan er aðeins einn
þáttur utanríkisstefnu íslands;
þáttur sem aldrei getur komið í
stað hugsanlegrar aðildar að ESB.
Þó er ljóst að hvort sem ísland
mun í framtíðinni standa utan eða
innan ESB þá mun mikilvægi nor-
rænnar samvinnu í því að koma á
framfæri sjónarmiðum og hags-
munum smáríkja verða síst minna
en áður.
Höfundur er cnnd. scient. pol. í
alþjóðastjómmálum.
ull. Það er nú ekki hægt annað en
hlæja að slíkri fávizku.
Ég gleymi því aldrei þegar til
stóð að banna Hólmvíkingum og
þorpunum þar norðurfrá að veiða
rækju vetrartíma þar sem áður
gert hafði verið. Tók þá Matthías
minn blessaður kallinn Bjarnason
af skarið og leyfði bara veiði eins
og þeir gætu fiskað, og síðan ekki
söguna meir, því á þessum norður-
slóðum hefur aldrei fiskast önnur
eins ósköp af rækju út um allan
þann dauða sjó sem þar átti að
vera þar í það sinnið.
En að hugsa sér svo líka þá ein-
stæðu unaðskennd þeirra mætu
þingmanna okkar að ætla að festa
það í stjórnarskrá þjóðarinnar, að
þjóðin eigi fiskimiðin í íslenskri lög-
sögu, er einhver sú aumkunarleg-
asta ákvörðun sem lengi hefur fyr-
ir eyru manna borið, vitandi það,
að allar götur frá landnámsöld hef-
ur öllu ofar verið, að nytjar sjávar-
ins kringum allt ísland hafa verið
opinn sjóður öllum Iandsmönnum
til handa og sjálfsagður talinn til
þeirra nytja án kaupa eða sölu í
nokkru formi. Að ætla að kollvarpa
þessari aldagömlu hefð með sér-
stakri veiðileyfasölu er sú argasta
forsmán, af því ekki síst, að hver
einasti bútungur sem úr þessum
sjó er dreginn, kemur þjóðinni allri
til góða hvort sem er án nokkurs
veiðigjalds, og væri sennilega eitt
einstakasta stjórnarskrárbrot í öllu
sínu veldi að setja slíka vitleysu í
lagapostilluna okkar eða stjórnar-
skrárbiblíu.
Þessir göfugu og stórgreindu
herrar ættu heldur að sjá sóma
sinn í því að nota sem best þær
nytjar sem landið hefur að geyma,
sér til lífsins þarfa en að útskíta
og niðurrægja landbúnað okkar og
telja til óþurftar þjóðarbúskapnum.
Höfundur er bóndi.