Morgunblaðið - 25.04.1995, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 25. APRÍL 1995 47 .
BRÉF TIL BLAÐSINS
Samstilling
lífs og efnis
Frá Þorsteini Guðjónssyni:
MÉR hefur verið gefin bók, sem
| nefnist „Dr. ..Helgi Pjeturss. Sam-
| stilling lífs og efnis í alheimi", en
útgefandi bókarinnar er Heimspeki-
stofa Helga Pjeturss, og er mér
bæði Ijúft og skylt að fara um hana
nokkrum orðum.
Þetta er furðulega mikil bók og
merkileg. Ég var búinn að lesa þó
nokkuð í henni, þegar mér datt í
hug að gá að blaðsíðufjölda, og kom
mér á óvart að sjá að þær voru
ekki nema 216. Þá datt mér í hug
i að draga frá skrár aftanvið og
| reyndust þær taka yfir 50 síður.
Frumsíður að framan reyndust 10.
Bókin er með öðrum orðum aðeins
156 síður - og þó svona geysimikið
efni.
Eitthvað er þetta nú óvanalegt -
en er annars nokkuð athugavert við
bók eins og þessa? Hérna virðist
allt með felldu. Fjórir viðurkenndir
. fræðingar hafa ásamt öðrum áhuga-
mönnum tekist á hendur fræðilega
'1 könnun á efni, sem einhverra hluta
( vegna hefur mjög verið vanrækt,
og á það þó síst skilið. Skal nú stutt-
lega greint frá efni bókar og nöfnum
höfunda.
Bókin hefst á mannlýsingum
þeirra Ingibjargar Ólafsdóttur frá
Eyvindarholti og Guðmundar Kjart-
anssonar jarðfræðings, sem bæði
kynntust dr. Helga, hvort ísínu lagi.
j Mun minningargrein Guðmundar
hafa átt nokkurn þátt í því að hinn
I rætni íslenski rógburður, sem alveg
| sérstaklega beindist gegn persónu
dr. Helga á þeim árum, náði aðcins
takmörkuðum skriði fyrst eftir lát
hans, enda þótt síðar væri reynt að
vekja slíkt upp að nýju. - Þvi miður
varð Guðmundi það á, í hinum
merku eftirmælum sínum, að draga
í efa náttúrufræðilegt gildi heim-
speki dr. Helga, og er þó ekki um
4 að sakast eftir á; slíkur var tíðarand-
inn; én þó lét Guðmundur fáum
I árum síðar svo um mælt, að hann
| vissi enga fullnægjandi skýringu á
eðli drauma aðra en hina nýölsku.
Og um tök dr. Helga á náttúru-
fræði þarf enginn að efast, sem
þekkir jarðfræðirannsóknir hans.
Af hinum nýju greinum ritsins
stendur fremst „Störf og þróun
hugmynda dr. Hclga Pjeturss
1895-1948“ eftir Elsu Vilmundar-
4 dóttur, jarðfræðing. Er þar i fyrstu
rakið jöfnum höndum jarðfræðistarf
« dr. Helga og heimspekinám hans
| samfara heimspekitilraunum. En af
hinum 14 þáttum þeirrar ritgerðar
er lengsti kaflinn nefndur „í „sjón-
arturni Verðandi-heimspekinnar" “.
Ég hefði frekar kosið að skrifað
væri: verðandispekinnar, því að
verðandi er hjá dr. Helga jafnan
sama og framþróun, evolutio, og
auðvitað ekki einbundin við líffræði-
| hugsun Lamarcks og Darwins, held-
. ■ ur einnig við Huxley og Spencer,
** Haeckel og Wallace, Nietzsche og
| Bergson, og fjölmarga aðra, sem
dr. Helgi þekkti eins og fingurna á
sér og gaf þeim heiðursheitið verð-
andispekingar, evolutionistar. Allir
bestu heimspekingar aldamóta-
tímans voru verðandispekingar,
evolutionistar, en saga heimspek-
innar og lífsins á 20. öld er hin sorg-
lega saga þess, að hugsunin brást.
| Enda var ráðning gátunnar óvænt-
ari en nokkurn varði, og reyndar
j niun auðskildari.
I Elsa Vilmundardóttir rekur síð-
an, með skipulega uppsettum til-
vitnunum í rit dr. Helga, þróun
hans sem heimspekings fram til
Nýals og síðar, um meir en 50 ára
skeið.
Næst kemur samsettur kafli með
grein Benedikts Björnssonar þar
sem einnig eru ummæli ýmissa
^ manna, lærðra og leikra, fyrr og
a síðar, um kenningu dr. Helga, og
’ þykir mér það skörulegt, að sá þátt-
^ ur byijar með kafla eftir Þorstein
Jónsson á Úlfsstöðum, heimsþeking
og skáld. Tilfærð er óendanleika-
setning Þorsteins, sem enginn mun
kalla annað en góða heimspeki, sem
nokkkurt vit hefur á þeim efnum.
Kaflinn er úr Tunglsgejslum, sem
út komu árið 1953, en í þeirri bók
kemur minningafræði Þorsteins
fyrst fram í glöggri mynd.
Annað sem skörulegt er hjá
Benedikt eru niðurlagsorð hans
sjálfs sem svo hljóða: „Enn mun
nokkur tími líða, þangað til hægt
verður að halda fyrsta blaðamanna-
fundinn með skyndilíkömuðum vini
frá annarri stjörnu, t.d. í Perlunni
á Öskjuhlíð, en það væri þó hægt
með réttum undirbúningi“; og vil
ég taka undir þau orð. Hafi menn
tengigáfu til að bera, munu þeir sjá
örla á líkri skoðun hjá öðrum höf-
undum bókarinnar.
Nærri grein Benedikts standa
tvær gamlar ritgerðir um málefni
Nýals, önnur eftir Guðna Jónsson
prófessor, mjög lofleg, en hin eftir
Gunnar Ragnarsson skólastjóra.
Benedikt reis á sínum tíma gegn
málflutningi Gunnars og taldi hann
alls enga kynningu á verki dr.
Helga, eins og líka var, en nú fer
vel á því, að endurbirta grein þá,
sem hann gagnrýndi forðum.
Ólafur Halldórsson líffræðingur
á þarna greinina: Yfirlit um kenn-
ingar Helga Pjeturss, og fæst hann
einkum við að afmarka ýmis hugtök
og lögmál sem kalla mætti burðar-
ása hinnar íslensku heimspeki. Gott
þykir mér hann nefnir þarna líf-
stefnu og helstefnu og einnig for-
sögn dr. Helga um aldarfarið sem
gerð var árið 1919 (eða 1918), þar
sem hann sagði fyrir um kjarnork-
una og ógnir hennar, áður en önnur
vísindi vissu hvað framundan var.
- Það sem mér finnst helst vanta
á hjá Ólafi er að hann fylgi skil-
greiningum sínum eftir með per-
sónukrafti. En það er hægara sagt
en gert að brjóta af sér herfjötur
hlutleysisins, sem hvergi er jafn
lamandi og á sumum háskólasvið-
um. Var það ekki Nietzsche, sem
sagði, að prófessoraheimspeki
heimspekiprófessoranna væri sjald-
an góð heimspeki?
Samúel D. Jónsson þýðir grein
um eðlisfræði eftir Nick Herbert,
um reglu Bells, tilraun Clausers og
tilraun Aspects, sem allar varða ljós-
hraðann og samband efnisins í al-
heimi. Samúel birtir einnig eigin
hugleiðingar á þessu sviði og athygl-
isverða tilgátu um ljóshraðann. En
þar hefur mikið vatn til sjávar runn-
ið, síðan „Postulatið" alkunna (bind-
andi fullyrðing um hraðamöguleika)
var sett fram snemma á öldinni.
Samúel er annar af ritstjórum bókar
þessarar.
Dr. Björn Þorsteinsson líffræð-
ingur, lýsir Gatu- eða Rindar-hugs-
un James’s Lovelock’s með þessum
orðum m.a.: „Lovelock andmælir
þessu aðskilnaðarviðhorfi dauðs og
lifandi [að líta á] „jörðina sem
gijótkúlu...með þunna skán lífs utan
á jarðskorpunni" og bendir á að í
raun séu lífið og umhverfið óaðskilj-
anlegir þættir sama kerfis, því lífíð
skapi sér þau skilyrði á jörðinni sem
því séu nauðsynleg." Óneitanlega
minnir kenning Lovelock’s á hugsun
Björns Gunnlaugssonar: „Iífi duftið
þjónar" og „líf sér haminn pijónar“.
Frá sjónarmiði nýrri íslenskrar
heimspeki er hún mjög athyglisverð.
Þorsteinn Þorste/nsson, lífefna-
fræðingur, birtir þarna fyrirlestur
sem hann hefur flutt í Tilraunastöð
Háskóla íslands í meinafræði að
Keldum, en þar er hann starfandi.
Sú grein, og þijár aðrar eftir Þor-
stein lífefnafræðing í þessari bók,
gefa vissulega tilefni til ýmsra hug-
leiðinga, sem ég vonast til að geta
komið á blað áður en langt um líður.
ÞORSTEINN GUÐJÓNSSON,
Rauðalæk 14,
Reykjavík.
Hvað er á ferðinni?
KRIMGWIK
-heppilegur staður-
Sjábu
hlutina
í víbara
samhcngi!
Tölvuþjálfun
Windows • Word • Excel
Það er aldrei of seint að byrja!
60 stunda námskeið þar sem þátttakendur kynnast
grundvallarþáttum tölvuvinnslu og fá hagnýta þjálfun.
Vönduð kennslubók innifalin í verði.
Innritun stendur yfir.
8
Fjarfestu í framtíðinnil
Tölvuskóli íslands
Höfðabakka 9 • Sími 67 14 66
Nóbelsverðlaunahafimi Linus Pauling leggur ofur-
áherslu á gagnsemi C-vítamins gegn kvefi og flensu,
enda talið styrkja ónæmiskerfi líkamans.
C-vítamín er nauðsynlegt fyrir heilbrigða starfsemi
ýmissa líffæra, einnig fyrir heilbrigði tanna, góms, beina
og bandvefs og til að sár grói eðlilega. Streita eyðir
C-vítamíni úr líkamanum og það gera reykingar einnig.
Því er skortur á C-vítamíni algengur hjá reykingafólki.
Okkar náttúrulega C-vítamín er með rósaberjum,
rútíni og bíóflavóníðum, sem auka gæði þess.
úh
Guli niiðinn tryggir gæðin.
Fcest í apótekinn og heilsuhiUum
matvöruverslana.
eilsuhúsið
Kringlunni sími 689266 Skólavörðustíg sími 22966
Verðlækkun á GSM
farsímum
980-
eoro#?OM
ÍOROLA 7200
Viðurkennd Motorola gæði. Lítill og léttur
GSM farsími sem vegur aðeins 240 grömm.
Flipi er á símanum sem lokar takkaborðinu
100 númera skammvalsminni. Símanum
fylgir fullkomið hleðslutæki og tvær
rafhlöður. íslenskar leiðbeiningar fylgja.

63,137
Beocom
BEOCOM 9500
Beocom frá Bang & Olufsen.
Úrvals hönnun og gæði.
Beocom vegur aðeins um 225 gr og
hentar því einstaklega vel í vasa og veski
Síminn er einfaldur í notkun og með
10 númera endurvalsminni.
Hleðsluspennir fyrir rafhlöður og
íslenskar leiðbeiningar fylgja.
9.980-x)
7 3.663-
POSTUR OG SÍMI
♦Afborgunarverð