Morgunblaðið - 09.01.1996, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Að predika
með tónum
TÓNLIST
Vídalínskirkja
KAMMERTÓNLEIKAR
Sigrún og Sigurlaug Eðvalds-
dætur, Helga Þórarinsdóttir og
Richard Talkowsky fluttu
strengjakvartetta eftir Beet-
hoven og Brahms.
Föstudagur 5. janúar, 1996.
EITT af mörgu sem greinir
að katólsku og lúthersku er pred-
ikun prestsins og á íslandi var
hún til langs tíma nær það eina
er stuðlaði að menntun fólks.
Varðaði því miklu að predikarinn
væri gáfaður og góður ræðumað-
ur og ekki síður góður raddmað-
ur, því söngur hans var ekki
aðeins Guðs orð, heldur og sá
hátíðleiki sem hæfði efnisinni-
haldi orðsins. í tónlist er nefni-
lega að finna þá predikun er tal-
ar til tilfinninga mannsins og
væri því ekki fráleitt að bera
saman predikun meistara Vídal-
íns og tónpredikun meistara
Bachs. Eitt af meginmarkmiðum
með predikun er að vekja menn
til umhugsunar og hugleiða með
sjálfum sér hin æðri gildin og
það er einmitt eitt af því sem
hlustun á fagra tónlist leiðir til,
að menn taka að hugleiða þau
fagurgildi er ná oft til dýpstu
dulda mannlegra tilfinninga. Það
sem er fagurt af innri gerð sinni
er gott og í því er fólgið mikil-
vægi listar fyrir manninn, er
gerir honum kleift að lifa eitt-
hvað, er stendúr ofar tíma-
bundnu raunsæi og veraldar-
vafstri hans.
Menningarmálanefnd Garða-
bæjar heldur upp á 20 ára kaup-
staðarréttindi bæjarins með tón-
leikum en það er ekki mikilvæg-
ast, heldur sú tónlist sem flutt
var á þessum tónleikum. Beet-
hoven var mikill predikari og
sagt er að hann hafi náð að
gæða tónlist sina nær því orð-
legri merkingu og Brahms, sem
var mjög trúaður og alvörugef-
inn, stendur ekki fjarri meistara
sínum í tilfinningaþrunginni
hugleiðslu um Guð og tilveruna.
Þessir miklu predikarar nutu
gestrisni meistara Vídalíns sl.
föstudag og þeir sem fluttu orð
þeirra, ungir og góðir listamenn,
lögðu allt sitt í að gera þessa
stund sem hátíðlegasta.
Fyrsta verkið var annar af
Rasoumovsky kvartettunum, op.
59, nr. 2, eftir Beethoven. en
annar þáttur verksins ber ýmis
einkenni sálmasöngs og hefur
verið sagður búa yfir „djúpri trú-
arkyrrð". Þessi viðkvæmi kafli
var einkar fallega fluttur og
sama má segja um þriðja þátt-
inn, sem er eins konar Scherzo.
Miðþáttur hans (tríóið) er byggð-
ur á rússnesku þjóðlagi, sem
Mussorgskíj notar sem krýning-
arlag í óperunni Boris Godunov.
Hjá Beethoven er unnið með stef-
ið sem tvöfalda fúgu, er birtist
í framsögu, stuttri gegnfærslu
og í lokin með „strettó“-kafla,
eða réttara sagt kanon. Þessi
kafli og sá fyrsti var mjög vel
leikinn, með miklum og vel mót-
uðum styrkleikabreytingum.
Lokakaflinn, Presto, var ekki í
eins góðu jafnvægi og þeir fyrri,
bæði er varðar hrynfestu, hraða
og samspil, sérstaklega í upphafí
kaflans.
Seinna verkið var „fyrsti“
strengjakvartettinn op. 51, nr.
1, eftir Brahms. Þarna gat að
heyra stórkostlega tónpredikun,
mettaða háleitum tilfinningum
og lofsöng til Skapara alls þess
fagra er maðurinn gerir. Þessi
kvartett þykir merkilegur fyrir
þá heild sem kaflarnir mynda og
byggist m.a. á tónrænum og
hrynrænum skyldleika stefjanna.
Tónmál þessa ægifagra verks er
þrungið alvöru og ljóðrænum til-
finningum. Margt var mjög vel
gert hjá flytjendum, undir for-
ustu okkar ágæta fiðlara Sigrún-
ar Eðvaldsdóttur.
Þarna er á ferðinni strengja-
kvartett, sem ætti að geta gert
frábæra hluti en það eina sem
finna mætti að nú, varðar selló-
ið, sem var einum of sterkt á
lágsviðinu. Líklega má rekja það
til þess að hljóðfærið sé sérstak-
lega hljómmikið þegar leikið er
á tvo lágstrengi þess en auk
þess geti hljómgun kirkjunnar
haft þar nokkur áhrif. Þessa
styrkmunar gætir ekki á efri
strengjunum. Að þessu frá-
dregnu var samleikur hljóðfæra-
leikaranna sérlega vel mótaður
og samspil gott, nema í síðasta
þætti Beethoven kvartettsins. A
móti kemur afburða góður leikur
kvartettsins í hæga þættinum en
þar náðu þau að túlka á sannfær-
andi máta þá „djúpu trúar-
kyrrð“, sem býr í þessum fagra
predikunarþætti meistara Beet-
hovens.
Jón Ásgeirsson
LISTIR
Bak við kerskni
og hálfkæring
eftirminnilegustu ljóð
bókarinnar. Af mörgu
er að taka en ég nefni
hér ljóð eins og Þjóðhá-
tíð, Uppgjör, Dagshríð-
ar spor og Við opnun
málverkasýningar. Hið
seinasta hljóðar svo:
Það er ekkert að
þessu rauðvíni
eitthvað að mér
á mig og þessa
hvítkölkuðu veggi
sækir yfirþyrmandi
lystarleysi
Gunnarsson
BOKMENNTIR
Ljóð
OKKAR Á MILLI
eftir Kristján J. Gunnarsson.
Skákprent 1995.129 bls.
LIÐIN eru tíu ár-síðan Kristján
J. Gunnarsson gaf út sína fyrstu
bók, skáldsöguna Refsku. Síðan hafa
komið út eftir hann ljóðabækurnar
Leirkarlsvísur (1989), Gráglettnar
stundir (1993) og nú seinast Okkar
á milli. Eins og titlarnir gefa til
kynna nálgast Kristján viðfangsefni
sitt gjarnan út frá hinu skondna og
óvenjulega.
Okkar á milli skiptist í éina sjö
hluta, mislanga. Ljóðin eru af öllu
tagi; þarna eru m.a. ljóð um haust
og vor, ástarljóð, Bakkusarljóð, ljóð
um guð og guðleysi. Samkvæmt
þessu er bókin tæpast hugsuð út frá
einhveiju einu meginefni, heldur ber
miklu fremur að líta á hana sem
safn Ijóða sem verða til við ákveðin
tækifæri og eru jafnvel beint and-
svar við því sem er á seyði hverju
sinni. Hafa ber í huga að höfundur-
inn er kominn á efri ár og tínir í
kveðskap sinn atvik úr digrum
reynslusarpi.
Kankvísi og orðheppni einkenna
listarleysi
listarlystarleysi
Bak við kerskni og hálfkæring
má auðveldlega sjá glitta í alvöru
í ljóðum Kristjáns. Einmitt vegna
þess að alvaran er ofin hálfkæringi
en ekki mærð freistast lesandinn
til þess að leggja við hlustir. Dauð-
inn er oft óbeint til umræðu, t.d. í
Gistingu þar sem segir: „Og úti í
nóttinni / heyrirðu hvininn / í braut-
arspori / er hlykkjast / með sporða-
köstum / stáldrekinn / milli skara
// en veist ekki / hvort
að / lestin þín / var að
koma // eða fara.“ í
Síðasta álestrinum er
það ekki maðurinn með
ljáinn sem kemur í
heimsókn heldur mað-
urinn frá rafveitunni.
Þegar hann kemur i
síðasta sinn til að sinna
skyldu sinni er engin
ástæða til þess að hafa
áhyggjur vegna þess
að: „Við síðasta / álest-
ur // ekkert greitt //
öllu lokað.“
Eitt besta og um leið
eftirminnilegasta ljóðið
í þessari bók er einmitt
um líf og dauða, Eftirmæli. Vel
má vera að höfundur hafi verið eld-
snöggur að yrkja það enda líkist
það fremur hugdettu en ljóði sem
legið hefur verið yfir. Slíkt skiptir
ekki máli. Eftir situr frumleg og
tær hugsun:
Frá engu
til einskis
og ekkert
á milli
annað en
ævi þín.
Ingi Bogi Bogason
Nánast ljóð
BÖKMENNTIR
Ljóðrænar sögur
SÓNATA
eftir Ágústínu Jónsdóttur.
Fjölvaútgáfan 1995.73 bls.
ísafoldarprentsmiðja hf. prentaði.
HER er á ferðinni safn stuttra
texta, eins konar örsagna, sem birta
leiftur bæði úr daglegu lífi og úr
hugskoti mælanda sem
yfirleitt er nálægur.
Bókin er tilbrigðarík og
því auðvelt að andmæla
þeim orðum á bók-
arkápu að hér sé á ferð-
inni verk sem geymi
ljóðrænar sögur sem
myndi eina heild. Megn-
ið af þessum texta
stendur .að mínu viti
miklu nær því að vera
ljóð, sem byggjast á
hugmyndum úr ýmsum
áttum. í stað heildar
kemur margbreytileiki.
Sem er í góðu lagi. Bók-
in blæs í sjálfu sér á
allar skilgreiningar og
stendur keik í íjölbreytileika sínum.
Ágústína hefur áður gefið út
ljóðabækurnar Að baki mánans og
Snjóbirtu. Það er alltaf erfitt að
bera saman einstök verk höfunda
og getur orkað tvímælis. í þessu til-
viki er þó freistandi að skoða Sónötu
með hliðsjón af hinum fyrri. I fyrstu
bók sinni sló Ágústína mjög afger-
andi ákveðinn tón, ljóðin eru tilfinn-
ingarík. Stílllinn er þar stundum
óöruggur, einfaldur en einlægur. í
Sónötu einkennist
framsetningin af miklu
meira öryggi, meiri
mælsku og listrænum
tilþrifum en í fyrri bók-
um. Þetta þýðir samt
ekki að höfundur hafi
breytt um stefnu eða
orðið fráhverfur fyrri
aðferðum. Nú ríkir
meiri dýpt, fjölbreyti-
legri viðfangsefni,
frumlegri sjónarhorn.
Karl, kona, barn og
fjölskyldan í heild eru
Ágústínu hugleikin við-
fangsefni. Einn af
styttri og hnitmiðaðri
textum bókarinnar er
Skilnaður. Þar segir að „barnið
pijónar röndótta trefla / úr snúnu
hjónabandi". Myndmálið er byggt
upp í samræmi við þetta og verður
að teljast heilsteypt og frumlegt.
Önnur ljóð um svipað efni eru Barn,
Ljósa barn og Börn okkar.
Yrkisefni bókarinnar er að öðru
leyti afar fjölbreytilegt. Textinn er
fullur af náttúruminnum án þess þó
að náttúrulýrik sé svo áberandi.
Jörð, himinn, haf koma títt fyrir
en eru þá oftast hluti af myndmáli
þar sem tilfinningar og hugsanir
eru hlutgerð.
Stíll bókarinnar er fjölbreytilegur
og lagar sig yfirleitt vel að yrkisefn-
inu; hægur og hraður, lýsandi og
skýrandi — allt eftir yrkisefninu
hveiju sinni. Þó má benda á undan-
tekningar þar sem ekki hefði sakað
að gefa efninu meiri yfirlegu. Ég
nefni sem dæmi frásögnina af nagl-
anum (Nagli) þar sem notkun á þriðju
persónu fornafni er ómarkviss.
í heild er þessi bók afgerandi
framfaraspor frá fyrri tveim bókum
höfundar. Hún er efnismikil og felur
í sér margar ólíkar vísbendingar sem
hver um sig felur í sér fyrirheit um
annað og meira.
Frágangur, hönnun kápu og
prentun er allt áberandi vel af hendi
leyst.
Ingi Bogi Bogason
Ágústína
Jónsdóttir