Morgunblaðið - 09.01.1996, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 1996 33
AÐSEINIDAR GREINAR
Um flutning
á stórverkum Bachs
ÞAÐ líður oft langt
milli þess að menn riíji
upp sögulegar stað-
reyndir um _ tónlistar-
sögu okkar íslendinga
eða skiftist á skoðunum
um hana. Nánast eini
vettvangur skoðana-
skipta og upplýsinga
eru síður dagblaðanna
og verða því af þeim
ástæðum að takmark-
ast við það pláss sem
þar er látið eftir til
þeirra skrifa. Er nú
kominn tími til að tón-
listin fái aftur sitt eigið
tímarit til faglegrar
utníjöllunar og skoð-
anaskipta um bæði söguleg, fræði-
leg og listræn gildi tónlistarinnar.
í desembermánuði fóru fram dá-
lítil blaðaskrif um flutning og kynn-
ingu á verkum Johann Sebastian
Bachs á íslandi milli annarsvegar
eins helsta kórfrömuðs þessa lands
á síðari hluta aldarinnar, og svo
kórmeðlims í einum af okkar bestu
nústarfandi kórum. Ekki er það
ætlun mín að taka þátt í þeirri
umræðu sem fram fór milli þeirra
heldur aðeins minnast á sögulega
staðreynd varðandi brautryðjendur
í kynningu á kórverkum Bachs á
íslandi og sem mér finnst ástæða
til að séu nefndir í sögulegu yfirliti
um þá, hversu stutt sem það kann
nú að vera. Ég hef lesið það sem
stendur í áðurnefndum blaðaskrif-
um Ingólfs og langar mig að bæta
örlitlu þar við. Það sem ég staldraði
við voru eftirfarandi atriði í grein-
inni í Morgunblaðinu 6. desember
þar sem segir: „Meistaraverk Bachs
fyrir kóra, hljómsveit og einsöngv-
ara lágu að mestu í þagnargildi hér
á landi, þar til Pólýfónkórinn reið á
vaðið með Jólaóratóríunni í Krist-
kirkju árið 1964“, og einnig í svar-
grein hans 21. desember, en þar
segir m.a: „Ástæða hefði verið til
að geta annarra sporgöngumanna í
að kynna tónlist
Bachs...“
Ég hef engar at-
hugasemdir við grein-
arskrif þessi aðrar en
það sem hér verður
skrifað og finnst mér
þær upplýsingar sem
þar koma fram, hefðu
átt heima í þessari
umfjöllun um braut-
ryðjendurna vegna
sögulegs gildis og
áreiðanleika upplýs-
inganna.
Isiendingar hafa
Biarki löngum sótt sér aðstoð
Sveinbjörnsson viðkenns'uog flutning
á tonhst til utlanda, eða
allt aftur til um árið 1100 er franski
presturinn Richini var ráðinn að
skólanum að Hólum til _að kenna
„sönglist ok versgerð". Árið 1938,
nánar tiltekið i ágústmánuði, kom
til landsins dr. Victor Urbancic og
var hann ráðinn kennari við Tónlist-
arskólann í Reykjavík. Benda skal
á að hann gerðist íslenskur ríkis-
borgari sem var honum jafnmikils
virði og heiður hans og fékk hann
m.a. fálkaorðuna fyrir störf sín á
íslandi.
En það er nú stundum eins og
menn vilji gleyma starfi .útlending-
anna“ - sem margir urðu íslenskir
ríkisborgarar - að tónlistarmálum
landsins. Má þar um kenna í vissum
tilfellum mikilli þjóðemishyggju sem
var svo ríkjandi hér á árum áður,
sérstaklega fyrir miðja öldina - og
kannske bólar á enn - eða þá að
menn velja það úr sögunni sem hent-
ar þeim og þeirra málstað og túlka
út frá því - þessir menn voru bara
útlendingar, hefur verið sagt. En
nú að því sem ég vildi benda á.
Dr. Urbancic æfði og stjórnaði
nánast öllum stói-verkum Bachs, og
fleiri tónskálda, á íslandi á árunum
1940 - 1950. Skulu hér nefnd nokk-
ur dæmi. Judas Makkabeus og
Messías eftir Hándel, Davíð konung-
ir, veit ég að við Hjálmar erum
sammála um að ekki er boðlegt,
hvorki fyrir þingmanninn né þjóð-
ina. Því verður tæpast trúað að
þingmaður sem er vandur að virð-
ingu sinni byggi dæmi sín á
skvaldri. Því er það áleitin spurning
hvort þetta dæmi sem Hjálmar not-
ar sé til umræðu hjá einhverjum
þeim aðilum sem, stöðu sinnar
vegna, á að vera hægt að treysta
sem heimildarmönnum.
Vissu þeir hvað þeir gerðu?
Þegar blaðagrein Hjálmars er
skrifuð stóðu sem hæst umræður á
Alþingi um fjárlög ársins 1996. Með
þeim og fylgilögum þeirra var lög-
bundið framlag til Framkvæmda-
sjóðs fatlaðra skert um a.m.k. 133
milljónir. Maður hlýtur að hugleiða,
í framhaldi af blaðagrein þing-
mannsins, hvort þingmenn hafi liaft
réttar upplýsingar til að styðjast
við, þegar sú ákvörðun var tekin.
Vissi Hjálmar Árnason t.d. að á
Reykjanessvæði eru 100 manns á
biðlista eftir búsetuúrræði og bið-
listinn í Reykjavík er tvöfalt lengri?
Undirritaður telur að það sé
æskilegt og reyndar nauðsynlegt
að þingmenn ræði og skrifí greinar
um vanda velferðarkerfisins, þar
með talið málefni fatlaðra. Ég veit
af gömlum kynnum af Hjálmari
Árnasyni að hann hefur þar margt
fram að færa, t.d. hvað varðar
menntunarmöguleika fatlaðra á
framhaldsskólastigi. Landssamtök-
in Þroskahjálp hafa hvatt til um-
ræðna um málefni fatlaðra á Al-
þingi og fengið vilyrði fyrir því að
slíkar umræður fari fram á Alþingi
nú í ár. Vönduð umræða ætti m.a.
að snúast um stöðu þessara mála
á íslandi miðað við þær þjóðir sem
Tími er kominn til, segir
Bjarki Sveinbjörns-
son, að tónlistin fái
aftur sitt eigið tímarit.
ur eftir Honegger, Requiem eftir
Mozart, Stabat Mater eftir Pergo-
lesi, Jólaóratoríuna, Mattheusar-
passíuna og Jóhannesarpassíuna
eftir Bach. I síðastnefnda verkinu
vann hann það þrekvirki að sam-
hæfa vers úr Passíusálmunum og
gamla íslenska sálma ásamt ritning-
argreinum á íslensku við tónlistina.
Eignuðust þar með Íslendingar lík-
lega fyrstir þjóða þetta verk á móð-
urmáli sínu aðrir en höfundur,
þ.e.a.s. textinn var ekki þýddur.
Flytjendur undir stjórn hans voru
Hljómsveit Reykjavíkur og blandað-
ur kór, en við orgelið sat Páll ísólfs-
son. Mun þetta vera í fyrsta sinni
sem Guðmundur Jónsson vakti á sér
athygli sem söngvari. Var verkinu
útvarpað úr Fríkirkjunni á föstudag-
inn langa árið 1943.
Vil ég hér vitna í grein i Útvarps-
tíðindum frá þessu ári, en þar segir
m.a:
„Síðan hann fdr. Urbancic] hóf
starf sitt hér á landi, hefur hann
flutt hvert stórverkið á fætur öðru,
„Messías" og „Requiem" Mozarts
o. fl. og nú „Jóhannesarpassíuna
eftir Joh. Seb. Bach, er flutt verður
á föstudaginn langa. Við þessi stór-
virki, við hinar erfiðustu aðstæður,
hefur glöggt komið í ljós hinn ódrep-
andi áhugi hans og starfsþrek. Það
er aðdáunar- og undravert, hve fljótt
og vel dr. Urbantschitsch hefur tek-
izt að átta sig á sérstöðu íslendinga
í tónlistarlegum efnum og hinn ís-
lenzki búningur og tekstavai hans
við ,Jóhannesarpassíuna“ sýnir, að
þekking hans og skilningur nær til
fleiri sviða íslenzkrar menningar en
tónlistarmála einna“.
Einnig má lesa í minningargrein
um hann í Þjóðviljanum árið 1958:
„Mikil stoð varð hann voru fátæk-
lega tónlistarlífi. Hann flutti hér í
fyrsta sinni hin miklu kórverk meist-
aranna, oratorium og guðspjalla-
verk“
Ríkisútvarpið hljóðritaði á sínum
tíma flutning á fjölda verka undir
stjórn dr. Urbancic. En!, einhveijir
starfsmenn tónlistardeildar Ríkisút-
varpsins höfðu einhver undarleg við-
horf gagnvart þessum upptökum,
og svo mörgum öðrum, að engu
tali tekur. Má þar minnast á „Opið
bréf til útvarpsráðs“ dags.19. mars
1960 frá Jóni Leifs, en í því segir
m.a. „Við athugun á möguleikum
til að kynna í Ríkisútvarpinu tón-
verk eftir undirritaðan hefír komið
í ljós að tapast hafa í vörzlum út-
varpsins upptökur, sem því hafa
verið látnar í té“. Einnig má minn-
ast á grein í Tímanum frá erfingjum
Urbancic þ. 6. apríl 1960 með yfir-
skriftinni „Hvar eru ...?“, en þar
segir m.a. ,Eftir andlát hans voru
margir að hvetja okkur til að bjarga
þessum upptökum frá glötun frá
útvarpinu, þar sem komið hafði í
ljós, jafnvel á meðan dr. Urbancic
var enn á lífi, að þær reyndust ann-
aðhvort ekki finnanlegar eða þá að
meira eða minna leyti eyðilagðar,
ef til þeirra átti að taka“. Fróðlegt
væri að kynnast þessum „bannað
að flytja" viðhorfum og 10 tommu
nagla tækninni við að eyðileggja
hljómplötur sem sögur fara af.
Mikið og óeigingjarnt starf fór
fram á íslandi á árum áður en því
miður hefur mönnum ekki þótt
ástæða til, eða ekki haft vettvang
til að kynna nema þá þætti sem að
þeim sjálfum snúa. í framhaldi af
þessu má einnig minnast á að allir
Brandenborgarkonsertar Bachs
voru kynntir á vegum Kammermús-
íkklúbbsins um 1958 og var það
gert fjárhagslega mögulegt með
styrk úr tónlistarsjóði Guðjóns Sig-
urðssonar. Voru þar að verki
strengjaflokkur úr Sinfóníuhljóm-
sveitinni ásamt nokkrum einleikur-
um. Var þá m.a. ráðinn hingað ung-
ur Þjóðveiji, Klaus Peder Doberitz,
til að leika á viola da gamba, eða
gambafiðlu eins og Björn Franzson
kaus að kalla hana. Var þetta lík-
lega í fyrsta sinni sem leikið var á
slíkt hljóðfæri á íslandi.
Gleðilegt er að lesa að Háskóli
Islands skuli standa að tónlistar-
kynningum og tónlistarkennslu. Er
þetta eflaust viðleitni Háskólans í-
að halda við virkri tónlistarkynningu
innan þeirrar stofnunar, sem á upp-
haf sitt í, að undangenginni tónlist-
arkynningu Karlakórs Háskólastúd-
enta frá árinu 1953, stórgjöf Isac
Stern sem gaf Háskólanum tekjur
sínar sem hann fékk af heimsókn
sinni til íslands árið 1955 til „að
opna megi tónlistarstofu með beztu
fáanlegu tækjum til hljómplötuleiks
og vísi að tónplötusafni“, og svo
gjöfum annarra í framhaldi af því.
Höfundur er cnnd. phil.
við berum okkur helst saman við,
nýjungar í þjónustu og hugmynda-
fræði, stefnumótun til lengri tíma
og gæði þjónustunnar. Hingað til
hefur umræðan að of stórum hluta
snúist um samanburð á stöðu mála
nú við eitthvert ártalið í fortíðinni.
í verkum stjórnmálamanna
speglast vilji þeirra
Ég vil að lokum vitna í fyrrver-
andi félagsmálaráðherra Svíþjóðar,
Bengt Westerberg, en hann komst
svo að orði á þingi NFPU, Norrænu
samtakanna um málefni þroska-
heftra, 1995:
„Lög, sáttmálar og yfirlýsingar
eru mikilvæg verkfæri í baráttunni
fyrir lífsgæðum fatlaðra, með þeim
skapast grunnur til að byggja á,
en þetta er ekki nægjanlegt. Við
þurfum einnig stjórnmálamenn sem
eru tilbúnir að forgangsraða verk-
efnum og taka. þá, sem eru í mestri
þörf, fram fyrir í röðinni. Þeim hópi
tilheyra tvímælalaust fatlaðir sem
hafa þörf fyrir mikla þjónustu.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Landssamtakanna Þroskahjálpar.
MÁLASKÓLINN MÍMIIt
sími: 588 22 99
Nú eru jól og áramót
liðin og það er kominn
tími til að hreinsa til í
líkamanum
Bókin sem hefur vantað og beðið hefur verið eftir er komin
í allar helstu bókabúðir og heilsubúðir um allt land.
Erfiðleikum við að sofa — síþreytu — máttleysi — úthaldsleysi — þunglyndi — áhugaleysi — sífelldum
^hyggjum — stöðugum efasemdum — skyndilegum kvíða — ofvirkni — erfiðleikum í einbeitingu
— minnistruflunum — námserfiðleikum — talvandamálum — minnkandi bragðskyni —
minnkandi lyktarskyni — hræðsluköstum — fælni — ótta — ofskynjunum — hugarórum —
sjóntruflunum — sóni í eyra — höfuðverkjum — mígreni — tíðum þvaglátum — sviða við
þvaglát — heftingu á þvagflæði — lofti í maga eða magabólgum — magasári — kviðverkjum —
munnangri — of háum magasýrum — vindverkjum — krampa í ristli — meltingartruflunum —
sýkingu í þvagrás — lofti í þörmum — hægðatregðu — þöndum kvið — niðurgangi —
kláða við endaþarm — fæðufíkn — stirðleika í vöðvum — máttleysi í vöðvum — bakverkjum
— stífni í hálsi og vöðvum — útbrotum á húð — exemi eða þrota í húð — kláða og pirringi (
húð — köldum höndum og fótum — brjóstverki við átak — fótaverkjum við átak —
sveiflum í hjartslætti — liðagigt — liðamótaverkjum — roða í húðinni — marblettum út af
engu — þurrki í húð — grófri húð — útbrotum á húð — ofsakláða — köfnunartilfinningu
— hósta — sýkingu í hálsi — sýkingu í eyrum — sýkingu í ennis- og kinnholum —
hronkítis — lungnabólgu — brjóstverkjum við innöndun — flösu — mikilli svitamyndun
— sveittum höndum og fótúm — stífluðu nefi — nefrennsli — kláða í nefi — hnerra —
blóðnösum — kláða í augum — eymaverkjum — hálsbólgu — kláða í munni eða hálsi
— asma eða soghljóðum í öndun — votum augum — blóðnösum — bólgnum augn-
lokum — dökkum baugum undir augum — djúpum kláða í eyrum — vökva í eyrum —
sviða í{ leggöngum — kláða í leggöngum — áhugaleysi á kynlífi — óreglulegum blæðingum -
vökvasöfnun — þyngdaraukningu — reiðiköstum — pirringi — tíðakrampa.
Hallgrímur Þ.
Magnússon, læknir.
Guðrún Bergmann,
leiðbeinandi og
rithöfundur.
- kjarni málsins!
Hallgrímur hefur um árabil haldið fyrirlestra og fræðsluerindi um
Candida sveppasýkingu og aðferðir til að vinna bug á henni, svo og lyfjadausar lækningar.
Hann og Guðrún hafa haldið fræðsluerindi og námskeið saman, en Guðrún er á batave-
gi eftir slæma Candida sveppasýkingu. 1 þessari bók leggja þau saman krafta sína og fjal-
la á einfaldan hátt um það hvað Candida sveppasýking er, skýrt er frá hlutverki líffæran-
na í starfsemi líkamans, innbyrðis tengingu þeirra, tímatöflu líkamans, fæðusamsetningu,
fjallað um þau sjúkdómseinkenni sem Candida sveppasýking veldur og rætt um leiðir til
að ráða bug á henni. Fjallað er um fæðutegundir sem þarf að forðast og eins þær sem ney-
ta má, rætt um stuðningsleiðir og ýmislegt fleira.
Ef þér er annt um líkama þinn og heilsu,
skaltu verða þér út um eintak sem fyrst.
Útgefandi LEIÐARLJÓS,
sími 435 6800, fax 435 6801.
Dreifing Stór-Reykjavík:
SALA OG DREIFING
Ævar Guðmundsson, GSM.: 89-23334.