Morgunblaðið - 09.01.1996, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 1996 2S
átinn
• hóf ungur afskipti af stjórnmál-
ann árita myndir af sér á götum
í upphaf stjórnmálaferilsins.
málunum. Margir telja að það hafi
ekki verið af hugmyndafræðilegum
ástæðum fyrst og fremst sem hann
barðist fyrir stofnun Sósíalistaflokks-
ins. Markmiðið hafi miklu frekar
verið að mynda stökkpall fyrir frek-
ari forsetaframboð.
Sigur í þriðju tilraun
í þriðju tilraun, árið 1981, náði
Mitterrand kjöri sem forseti er hann
sigraði Valéry Giscard d’Estaing. Þar
með varð hann fyrsti sósíalistinn er
náði kjöri í æðsta embætti Frakk-
lands og fögnuðu vinstrimenn ákaft
á götum Parísar um kosninganóttina.
Stefnuskrá Mitterrands fyrir kosn-
ingarnar hafði verið mjög róttæk.
Hann boðaði þjóðfélagsbreytingar og
sósíalisma. Kommúnistum var veitt
aðild að fyrstu stjórninni, sem Pierre
Mauroy var í forsæti fyrir, í fyrsta
skipti frá árinu 1947. Fyrirtæki voru
þjóðnýtt, útgjöld til félagslegra mál-
efna stóraukin, sumarleyfi lengt,
vinnuvikan stytt, eftirlaunaaldur
lækkaður og skattar hækkaðir. Þá
var dauðarefsing afnumin og dregið
stórkostlega úr áhrifum ríkisins á
Qölmiðlun.
Efnahagsstefna stjórnarinnar
gekk hins vegar ekki upp. Verðbólga
æddi af stað, íjárlagahallinn varð ill-
viðráðanlegur og atvinnuleysi jókst.
Þrisvar varð að fella gengi frankans
á tveimur árum. Frakkland sigldi inn
í kreppu og árið 1984 sýndu skoðan-
akannanir að Mitterrand var orðinn
óvinsælasti forsetinn í sögu landsins.
Stjórnin varð að breyta um stefnu
og einbeita sér að aðhaldsaðgerðum.
Það leiddi til þess að hún sprakk,
kommúnistar yfirgáfu stjórnina 1984
og Laurent Fabius var skipaður for-
sætisráðherra. Hagvöxtur jókst á ný
og staða Frakklands styrktist á al-
þjóðavettvangi.
Sambúð við hægrimenn
Atvinnuleysi var hins vegar áfram
töluvert og olli það mikilli óánægju
meðal almennings. Sósíalistar misstu
þingmeirihluta sinn í kosningum árið
1986 og Mitterrand varð að sætta
sig við að deila völdum með hægri-
stjórn undir forystu Jacques Chiracs.
Forsetinn undi þessari „sambúð“ illa
og eftir að hafa sigrað Chirac örugg-
lega í forsetakosningum árið 1988
boðaði hann til kosninga á ný. Sósíal-
istar sigruðu, og sósíalistar héldu
völdum allt fram til ársins 1993 er
hægrimenn unnu sigur í forsetakosn-
ingum á ný.
Þrátt fyrir að hafa tvívegis orðið
að deila völdum með hægrimönnum
tókst Mitterrand ávallt að viðhalda
reisn sinni og valdastöðu og hafði
hann úrslitaáhrif á utanríkisstefnu
Frakklands þau íjórtán ár er hann
var í embætti.
Hann lagði mikla áherslu á sam-
starfið við Þýskaland og var í nánum
samskiptum við Helmut Kohl kansl-
ara. Sú samvinna hélst óbreytt eftir
fall Berlínarmúrsins og sameiningu
Þýskalands þó svo að Mitterrand
hafi í upphafi haft ákveðnar efa-
semdir um sameininguna. Saman
mótuðu þeir Kohl og Mitterrand
framtíð Evrópusambandsins og
lögðu grunninn að Maastricht-sátt-
málanum og ákvæðum hans um
sameiginlega utanríkis- og varnar-
málastefnu og efnahagslegan og
peningalegan samruna Evrópusam-
bandsríkjanna. Samstarf hans við
Margaret Thatcher, forsætisráð-
herra Bretlands, var öllu storma-
samara og deildu þau oft hart um
framtíð Evrópusamrunans.
Árið 1992 efndi hann til þjóðarat-
kvæðagreiðslu um Maastricht-sam-
komulagið og kom á óvart hversu
naumlega samkomulagið var sam-
þykkt.
Hætti kjarnorkutilraunum
Mitterrand tryggði stöðu Frakk-
lands sem sjálfstæðs kjarnorkuveldis
þrátt fyrir Evrópusamrunann en
ákvað að hætta kjarnorkutilraunum
Frakka árið 1992 og hvatti önnur
kjarnorkuveldi til að gera slíkt hið
sama. í eina skiptið sem hann gaf
út pólitíska yfirlýsingu eftir að hann
lét af embætti gagnrýndi hann arf-
taka sinn, Chirac, fyrir að hefja til-
raunir að nýju.
í varnarmálum hélt hann uppi
merki de Gaulles og setti sjálfstæði
Frakka á oddinn í ýmsum málum.
Hann barðist samt fyrir uppsetningu
meðaldrægra kjarnorkuflauga Atl-
antshafsbandalagsins og í frægri
ræðu í þýska þinginu árið 1983 var-
aði hann Þjóðveija við hættunni af
einhliða afvopnun.
Mitterrand sendi franskar her-
sveitir til þátttöku í Persaflóastríðinu
og ljölmargra friðargæsluverkefna á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna. Vin-
sældir hans náðu hámarki á meðan
á Persaflóastríðinu stóð en dvínuðu
síðan hratt er alþjóðleg efnahags-
kreppa skall á.
Síðustu ár hans í embætti dró mik-
ið úr áhrifum hans og vinsældum.
Hann hafði ekki lengur þingmeiri-
hluta og hann greindist með krabba-
mein. Franska þjóðin fylgdist full
aðdáunar með því af hve mikilli reisn
Mitterrand barðist í þessari lokaorr-
ustu sinni. Valdatími hans var hins
vegar á enda og hann sagði eitt sinn:
„Imyndið ykkur. Ungmenni á aldrin-
um 15-20 ára muna ekki eftir neinum
öðrum sem þjóðhöfðingja. I þeirra
sporum væri ég orðinn ansi þreyttur
á þessu.“
Vigdís Finnbogadóttir hitti Fran^ois Mitterrand heitinn
margoft og minnist hans með söknuði
„Einn mesti stjómmála-
leiðtogi þessarar aldar“
FranQois Mitterrand,
fyrrverandi Frakk-
landsforseti, kom tvi-
svar hingað til lands á
innan við ári. Mitterr-
and ræddi þá við Vig-
dísi Finnbogadóttur,
Steingrím Hermanns-
son og Jón Baldvin
Hannibalsson, sem
minnast hins látna
leiðtoga hér.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
FRAN0OIS Mitterrand, fyrrverandi Frakklandsforseti, kom tvisvar
í heimsókn til Islands. Hér sést hann með Vigdísi Finnbogadóttur.
VIGDÍS Finnbogadóttir,
forseti íslands, lýsti
Frangois Mitterrand,
fyrrverandi Frakklands-
forseta, í gær sem „sterkum per-
sónuleika“ með „mikla útgeislun"
og sagði að hann hefði verið „einn
mesti stjómmálaleiðtogi þessarar
aldar“. Mitterrand lést í gærmorg-
un eftir langa baráttu við krabba-
mein.
Vigdís hitti Mitterrand þegar
hún fór í opinbera heimsókn til
Frakklands árið 1983 og hann kom
tvisvar hingað til Iands, í vinnu-
heimsókn árið 1989 og opinbera
heimsókn árið 1990 og einnig við
ýmis önnur tækifæri.
„Eg hitti hann talsvert oft og nú
síðast í maí í París,“ sagði Vigdís
og minntist þess þegar haldið var
upp á að hálf öld var liðin frá upp-
gjöf Þjóðveija í heimsstyrjöldinni
síðari. „Þá var hann orðinn veikur,
en hann lét ekki deigan síga. Hann
kom fram eins og ekkert væri að
honum. Við dáðumst að honum
þegar hann gekki yfir Etoile-torgið
þar sem aðalhátíðahöldin fóru
fram. Reisn hans var slík að vakti
mikla aðdáun þeirra, sem voru við-
staddir.“
Vigdís sagði að Mitterrand skildi
mikið eftir sig, jafnt heima fyrir
sem utan heimalandsins. Hann
hefði haft áhrif á gerð Maastricht-
samkomulagsins og verið mikill
Evrópusinni. í Frakklandi hefði
hann stigið skref til þjóðarsáttar.
„Hann mundi náttúrulega Evr-
ópu fyrri tíma, Evrópu styijaldar-
áranna," sagði Vigdís. „Mér fannst
aðdáunarvert þegar hann gekk
fram og sagði frá fyrri skoðunum
sínum, að hann hefði verið hallur
undir Vichy-sljórnina á sínum tíma.
Þá sætti hann svo marga Frakka
við eigin fortíð. Þá voru margir
Frakkar á Iífi og eru enn, sem voru
líka hallir undir þessa stjórn og
höfðu haldið því sem leyndarmáli.
Það þarf mikinn styrk til þess að
koma þannig fram.“
Vigdís minntist þess einnig að
Mitterrand hefði verið prýðilegur
rithöfundur, sem hefði skrifað
nokkurn fjölda bóka, þar á meðal
minningar sínar og um utanríkis-
mál.
„Hann var hugsandi maður og
heimspekilega þenkjandi," sagði
Vigdís. „Hann var stjórnmálamað-
ur, sem yfir var reisn og hafði út-
geislun. Maður tók alltaf eftir hon-
um þar sem hann var. Iiann var
nettvaxinn maður og þó að menn
væru miklu hærri, meiri og stærri
þá virtist Franyois Mitterrand allt-
af jafnstór og þeir. Hann hafði svo
mikla viðvist.
Eg held að hann eigi alltaf rúm
í hjarta Frakka fyrir að hafa verið
svo mikill talsmaður menningar
þeirra og hliðhollur því að lögð
verði rækt við bæði að reisa og
endurreisa byggingar og blása
ungum listamönnum anda í bijóst
til að skapa eitthvað nýtt. Allt verð-
ur þetta smátt og smátt að menn-
ingararfi þjóðarinnar.
Eins umdeildur og hann var held
ég að allir Frakkar þegar fram líða
tímar kunni honum þakkir fyrir
þá hlið mála á hans ferli,“ sagði
Vigdís og bætti við um kynni sín
af Mitterrand:
„Mér er minnistætt hvað hann
kunni mikið af ljóðum. Hann var
afskaplega vel lesinn. Eins og
svona miklir andans menn var hann
hógvær í samræðum. Þess vegna
hafði hann djúp áhrif á mann, því
að í þessari hógværð var svo mik-
ill styrkur. Það er svo mikill styrk-
ur í hógværðinni."
Skildi velferð einstaklingsins
Steingrímur Hermannsson var
forsætisráðherra þegar Mitterrand
kom hingað til lands 1989 og 1990.
„Eg kynntist honum nokkuð vel
og hafði mikið álit á honum sem
þjóðarleiðtoga," sagði Steingrim-
ur, sem ræddi mikið við hann í
báðum heimsóknum hans. „Þegar
hann kom í opinbera heimsókn til
forseta fslands kynntist ég hans
innra manni. Mér fannst hann
mannlegur og hafa mikinn skilning
á velferð einstaklingsins og hinum
mannlegu þáttum, sem stundum
vilja gleymast."
Steingrímur kvaðst hafa skyiijað
að almenningur mæti Mitterrand
mikils.
„Eg held að hér sé genginn einn
af merkari þjóðarleiðtogum síðari
áratuga," sagði Steingrímur.
„Hann skilur mikið eftir sig í sam-
starfi Frakklands og Þýskalands
og kom þar nokkuð á óvart. Ég
hygg hann hafi gengið lengra en
margir áttu von á í að tryggja það
samstarf."
Að sögn Steingríms gerði Mitt-
errand sér grein fyrir sérstöðu ís-
lands þegar hann átti viðræður við
íslenska ráðamenn og þá einkum í
sjávarútvegsmálum. Þá voru Evr-
ópumál til umræðu og Mitterrand
lofaði að skoða þau sérstaklega.
„Okkur fannst við eiga þar banda-
mann og hann stóð við sitt,“ sagði
Steingrímur og bætti við að hádeg-
isverður á Þingvöllum væri sér
minnisstæðastur frá kynnum sínum
af Mitterrand.
„Þar sýndi hann mikinn áhuga á
sögu íslands og íslendingasögum,"
sagði Steingrímur. „Ég var að
burðast við að þýða fyrir hann er-
indi úr Arinbjarnarkviðu Egils
Skallagrímssonar og þegar hann
fór gaf ég honum ljósrit af einni
af okkar gömlu bókum. Hann vissi
heilmikið um ísland. Síðar, þegar
skrifað var undir öryggissáttmála
Evrópu, tók hann okkur hjónum
útbreiddum örmum og sagðist
sjaldan eða aldrei hafa borðað betri
hádegisverð."
Pólitískt mikilmenni
Jón Baldvin Hannibalsson var
utanríkisráðherra þegar Mitterr-
and kom hingað til lands. „Ég held
að Mitterrands verði minnst í
franskri stjórnmálasögu sem póli-
tísks mikilmennis," sagði Jón Bald-
vin í gær. „Hans mikla afrek var
að binda enda á eyðimerkurgöngu
franskra jafnaðarmanna og ann-
arra róttækra umbótasinna vinstra
megin miðju allt frá dögum [Léons]
Blums, sem myndaði skammvinnan
meirihluta á árunum fyrir síðari
heimsstyijöld.“
Jón Baldvin sagði að Mitterrand
hefði sameinað tvo kosti umfram
flesta aðra stjórnmálamenn. „Hann
var skapandi hugsuður og jafn-
framt ískaldur raunsæismaður,"
sagði Jón Baldvin. „Hans pólitíska
afrek var fyrst og fremst endur-
reisn franska jafnaðarmanna-
flokksins á árunum 1971 til 1981
og sameining vinstri manna. Hún
tókst með því að gera bandalag við
kölska sjálfan, kommúnista, eftir
að sýnt var að það var ekki gerlegt
með öðrum hætti. Valdatímabil
hans var mikið framfaraskeið í
Frakklandi. Honum varð á í mess-
unni í upphafi, en með hjálp ann-
ars mikils fransks stjórnmála-
manns, Jacques Delors, tókst hon-
um að rétta kúrsinn og eftir það
var blómaskeið í franskri sögu.“
Jón Baldvin sagði að Mitterrands
yrði einnig minnst fyrir ritstörf og
eftir hann lægi á annan tug bóka,
sem þættu merkar.
„í innsta eðli sínu var Mitterrand
eins og franskir stjórnmálamenn
eiga að vera,“ sagði Jón Baldvin.
„Hann var listamaður. Listamaður
þess mögulega, eins og hann sagði
sjálfur.“
Jóni Baldvin sagði að sér væri
minnisstætt að hafa hitt Mitterr-
and. Frakklandsforseti hefði spurt
margs og vitað margt um ísland
og íslenska menningu. „Spurningar
hans beindust rnjög að því að skilja
þjóðarsálina út frá menningarleg-
um forsendum," sagði Jón Baldvin.
Formaður Alþýðuflokksins fékk
einnig tækifæri til að spjalla eins-
lega við Mitterrand um stjórnmál.
„Hann var góður hlustandi og
skildi mjög vel vanda íslenskrar
vinstri hreyfingar andspænis sam-
einuðum hægri öflum,“ sagði Jón
Baldvin. „Ég leitaði til hans um það
hvernig ætti að sameina brotasilfur
í eina heild. Mitterrand var maður
þeirrar gerðar að hann gaf ekki
ráð, en af orðum hans mátti álykta
margt. Hann minnti á nauðsyn þess
að vera örlátur í garð þeirra, sem
þegar hafa tapað fyrir sögunni."