Morgunblaðið - 09.01.1996, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 1996 27
AÐSENDAR GREINAR
Háskólastefna
á villigötum
FYRIR alllöngu var
Háskóla íslands gert
að skyldu að innrita
alla þá sem höfðu
stúdentspróf án tillits
til raunverulegs undir-
búnings fyrir það nám
sem þeir innrituðu sig
í. Þetta hefur leitt til
gífurlegrar fjölgunar
stúdenta, en tala
þeirra nálgast nú óð-
fluga 6.000. Eins og
oft vill verða hefur
ekki tekist að fylgja
þessu eftir með fjár-
magni og aðstöðu-
sköpun. Þvert á móti
hefur fjárveiting á
stúdent í námi við HÍ farið hríð-
lækkandi rétt eins og sú fjölgun
stúdenta, sem er afleiðing ofan-
greindra laga, sé vandamál skólans
sem komi stjómvöldum ekkert við.
Því má auðvitað halda fram að
hér sé að verki hagkvæmni
stærðarinnar, HI sé svo stór skóli
að kostnaður á nemanda verði
óhjákvæmilega lítill. Þetta er þó
ekki rétt, í HÍ er hver deild sjálf-
stæður skóli og þessir skólar eru
af mjög svipaðri stærð og aðrir
framhaldsskólar. Orsökin er því
miður ekki þessi heldur sú að búið
er að keyra laun háskólakennara
niður fyrir allt velsæmi svo nú eru
þau einungis um þriðji hluti þess
sem þau eru á hinum Norðurlönd-
unum, Þar fyrir utan er búið að
rýra kennsluaðstöðuna með flötum
niðurskurði í mörg ár. Kveður svo
rammt að þessu að talnaglöggir
menn geta reiknað út hvenær
kostnaður við kennslu í Háskóla
íslands er kominn niður í núll ef
fram fer sem horfir. Fólk á sjálf-
sagt bágt með að trúa því að slíkt
geti orðið. En því miður, þess eru
mörg dæmi að háskólar og fram-
haldsskólar hafi verið sveltir í hel.
Svo það er ástæða til að spyrja
þeirrar spurningar, hver er stefnan
í málefnum HÍ? Er hún sú að svelta
hann í hel, ef ekki alveg, þá að
hluta?
En er ekki heilbrigt að spara í
menntakerfinu? Jú, ef það væri
meiningin, þá er það heilbrigt. En
því er ekki að heilsa. Á sama tíma
og HÍ er skorinn niður við trog er
verið að stofna hina og þessa „há-
skóla“ vítt og breitt um landið.
Mest af þessu eru framhaldsskólar
á einhveiju sérsviði og í heildina
eiga þeir ekkert sameiginlegt nema
eitt, kostnaður á nemanda er tvö-
faldur eða margfaldur á við HÍ,
svo ekki er sparnaði fyrir að fara.
Fyrir hvern stúdent sem er ýtt út
úr HÍ og í aðra skóla sparast að
meðaltali 170.000 á ári, í kennslu-
kostnað í HÍ. En þeirri upphæð er
eytt aftur, tvöfaldri eða margfaldri
við að koma stúdentum fyrir á
nýja staðnum.
Möguleikar Háskólans til að
veijast þessari þróun eru engir.
Allir sem stúdentspróf hafa geta
innritast í Háskólann og Háskólinn
verður að taka við þeim og veita
þeim þá kennslu sem þeir biðja um
svo lengi sem þeir hreinlega ekki
falla á prófunum. Ef fjármunirnir
til þessarar kennslu eru stöðugt
skornir niður og laun kennaranna
stöðugt skert, þá mun Háskóli ís-
lands breytast hægt og rólega úr
lífrænni menntastofnun í mennt-
unarlega íjöldagryfju, sem á sér
hvorki framtíð né tilverurétt.
Kostnaður háskólanáms
Séu fjárveitingar til Háskólans
bomar saman við þær stofnanir
sem hann hlýtur að bera sig saman
við lítur dæmið út eins
og eftirfarandi mynd,
sem sýnir kostnað_ á
nemenda í Háskóla Is-
lands borinn saman við
Háskólann á Akureyri,
Tækniskólann og
Kennaraháskólann.
Sama er hvort litið er
á rannsóknir og
kennslu saman eða
kennsluna eingöngu,
Háskóli íslands er
langlægstur í báðum
tilfellum.
Offjölgun
framhaldsskóla
Á sviði framhalds-
skólanna er sömu sögu að segja.
Hefðbundnir skólar sem skilað
hafa góðum árangri eru sveltir.
Þetta á jafnt við um dreifbýli og
þéttbýli eins og tafla 1 sýnir. Nem-
endafjöldi nýju skólanna er kominn
langt fram úr hinum gömlu hefð-
bundnu framhaldsskólum, sem nú
eru tiltölulega fáir eftir, því marg-
ir þeirra hafa nú þegar orðið hung-
urvofunni að bráð. Þetta má auð-
vitað tengja nýrri menntastefnu
og afsprengi hennar, fjölbrauta-
kerfinu, svo menn geta talið þá
þróun eðlilega eða óeðlilega eftir
atvikum að gamlir framhaldsskólar
skuli látnir víkja fyrir nýjum.
Tafla 1
Nemendafjöldi
í framhaldsskólum
Þéttbýli Dreifbýli
Nem. Nem
Gamlir 1860 1525
Nýir 4305 4554
Nýju skólarnir dýrari
Að kennslan í hinum nýju ætti
svo að vera dýrari. fylgdi ekki með
í hinni upphaflegu stefnumörkun,
enda var það áreiðanlega ekki
meiningin. Sú útkoma sem hér
liggur fyrir er einfaldlega afleiðing
af niðurskurði, og sjálfsagt ómeð-
vituð af hálfu fjárveitingavaldsins.
En það er eftirtektarvert að þegar
kennslukostnaður Háskóla Islands
er borinn saman við meðalkostnað
framhaldsskólanna, þá er hann
lægri en allir flokkar framhalds-
skólakennslu eða 170.000 kr. á
nemenda á ári. Þar sem hér er um
rannsóknartengt nám að ræða, þá
er þetta alveg fráleit niðurstaða,
sem sýnir ljóslega að Háskólinn
er ekkert langt frá því að vera
sveltur í hel, að minnsta kosti ekki
á þeim sviðum sem verst standa.
Menn verða að athuga að deildir
hans standa misjafnlega vel og
fjárþörf þeirra á nemanda er mjög
misjöfn.
Sívaxandi vinsælda út
um heim nýtur sú
stefna, segir Jónas
Elíasson, að byggja
háskólamenntun ofan á
það sem vel er gert í
framhaldsmenntun.
Tafla 2
Kostnaður á nemanda
Þéttbýli Dreifbýli
Kr.á Kr.á
nem. nem.
Gamlir 171 214
Nýir 193 222
Hin pólitíska orsök
Þegar pólitískar aðgerðir á sviði
menntamála eru skoðaðar þá er
enginn vafi hvað vinsælasta verk-
efnið er. Helmingur þeirra fram-
haldsskóla, sem skoðaðir voru, eru
nýir framhaldsskólar í dreifbýli.
Fjöldinn I þessum flokki er nánast
jafnmikill og í hinum þremur til
samans. Það er fyrst og fremst
þessi staðreynd sem kemur mönn-
um til að álykta að sveltistefnan
gagnvart eldri skólunum sé óineð-
vituð. Það er að minnsta kosti
mjög skiljanlegt að eldri stofnanir
skuli skornar niður þegar löngunin
til að stofna nýjan framhaldsskóla
í heimabyggðinni verður óvið-
ráðanleg í fjárveitinganefnd Al-
þingis. Þau viðbrögð eru skiljanleg,
en óskynsamleg, einkum og sér í
lagi með tilliti til þess að þessir
eldri framhaldsskólar eru enn með-
al hinna bestu, hversu lengi sem
það verður.
Röng stefna og dýr
Háskólann á Akureyri má taka
sem nærtækt dæmi um afleiðingu
ákvarðanatöku sem óvart reyndist
röng. En fleiri dæmi má finna.
Kennaraskóli íslands var ágætur
framhaldsskóli sem lagður var nið-
ur þegar Kennaraháskólinn var
stofnaður. Afleiðingin er alltof dýr
skóli. Ef hinn gamli skóli hefði
verið stækkaður með lærdómsdeild
og útskrifaði nú bæði stúdenta og
háskólamenntaða kennara þá væri
fjárhagsleg útkoma hans miklu
betri. Alveg sömu sögu má segja
um Tækniskólann. Væri starf-
ræktur við hann stærðfræði-
deildarmenntaskóli væri útkoma
hans betri.
í framhaldi af þessu hefði mátt
stofna háskóladeild í tengslum við
Menntaskólann á Akureyri sem
Jónas
Elíasson
500-
400-
300
200
100-
n
i i
i i i
H.í. Akureyri Tækni-
rannsóknir skólinn
og kennsla
H.Í.,
kennsla
samnýtti kennslukrafta hans og
aðstöðu. í stað þess er búin til
splunkuný stofnun án formlegra
tengsla við Menntaskólann og und-
ir annarri stjórn. Árangurinn er
svo helmingi hærri kennslukostn-
aður en í Háskóla íslands. Þannig
er þetta og verður. Sú fjölgun nem-
enda sem mundi fylgja því að
leggja niður deildir fyrir sunnan
og flytja þær norður er meiri en
bæði Háskólinn fyrir norðan og
Akureyri mundu ráða við. Hins
vegar gæti Menntaskólinn fyrir
norðan ágætlega ráðið við fyrstu
ár háskólanáms í þeim greinum
þar sem þeir hafa hæfa kennara
og síðan gæti hann fengið leyfi til
að útskrifa B.S. eða B.A. í þeim
greinum sem hann sýndi árangur
í. Þetta er hin dýra leið og ranga
í menntamálum eins og eftirfar-
andi dæmisaga sýnir.
Eldri stefna og betri
Hinn 29. október 1929 veitti
Jónas Jónsson Gagnfræðaskólan-
um á Akureyri leyfi til að braut-
skrá stúdenta og gerði hann þar
með að menntaskóla. Þessi ákvörð-
un kostaði ríkið ekki svo mikið sem
frímerki á leyfisbréfið, því það fór
ráðherrann sjálfur með norður og
las upp á sal. Þvert á móti sparað-
ist sá kostnaður að koma stúdent-
um skólans suður til að láta þá
gangast undir próf í lærða skólan-
um í Reykjavík, sem þeir urðu að
gera áður en leyfið fékkst, því
Akureyrarskólinn var búinn að
vera með stúdentskennslu í nokkur
ár. Ekki svo að skilja að Mennta-
skólinn á Akureyri sé eitthvað
ódýrari skóli en sá í Reykjavík.
En sé ætlunin að stofna nýjan
framhaldsskóla úti á landi þá er
aðferðin að byggja hann á ein-
hveiju sem fyrir er sú rétta.
Lífvænleg
háskólastefna
Að byggja háskólamenntun ofan
á það sem vel er gert í framhalds-
menntun er stefna sem nýtur sí-
vaxandi vinsælda út um heim. Það
byggist á því að á eftir stúdents-
prófi kemur tiltölulega stutt nám
á háskólastigi, eins konar fyrri
hluti hins gamla kandídatsprófs. í
enskumælandi löndum heitir þetta
háskólastig junior college og nær
upp að B.S. eða B.A gráðum. Það
próf gefur svo réttindi til innritun-
ar í meistaranám sem aftur veitir
réttindi í doktorsnám. í þessu kerfi
hafa nemendurnir skilgreinda
menntunarlega stöðu, þeir eiga að
baki nám sem er skilgreindur hluti
ákveðins ferils og vita hvaða fram-
haldsnám þeir geta valið sér. í
Háskóla íslands hafa flestar deild-
ir tekið upp kennslu til BS eða BA-
prófs og það gefur möguleika á
framhaldsnámi við alla háskóla
héimsins að viðbættum HÍ. Hér á
landi virðist hinsvegar vera búið
að stofna 30-40 (eða guð má vita
hvað marga) „háskóla" og enginn
virðist hafa hugmynd um hvar
þeir standa menntunarlega. Flestir
þessara skóla- gætu væntanlega
kennt einhvern hluta undirbún-
ingsnáms fyrir einhveijar deildir
HI., þetta virðist ekki gert og alls
óvíst hvort nemendur þessara „há-
skóla“ eiga völ á nokkurri fram-
haldsmenntun.
Nýtt líkan
Til að ljúka þessu er lagt til að
yfirvöld menntamála hætti að
nöldra við fjárveitinganefndar-
menn sem ganga með höfuðið í
metnaðarfullu háskólaskýi fyrir
hönd sinnar heimabyggðar. Það
er engum til góðs að undanlátssemi
við þá sé framar öðru stjórntæki
menntamála. Nær væri að leggja
niður fyrir sér hvaða líkan á að
gilda fyrir framhaldsskólanám á
Islandi og tengsl þess við háskóla-
nám. Burt með sveltistefnuna.
Reynum að gera eitthvað sem ís-
lendingar geta verið stoltir af.
Að lokum
Ef stjórnvöld treysta sér ekki
til að innleiða nýja stefnu eins og
að framan greinir, þá verður að
minna á að núverandi stefna siglir
í strand af sjálfu sér. Fleiri og fleiri
og dýrari og dýrari „háskólar" sem
settir eru á stofn á æ afskekktari
stöðum og tilsvarandi lækkun á
fjárveitingum á hvern nemanda í
HI sýnir svo ekki verður um villst
að HÍ er látinn borga þessa þróun.
Þessi stefna gengur einfaldlega
ekki, því skyldi HI sætta sig við
að vera settur skör lægra en aðrir
skólar? Ef sá kostnaður, sem aðrir
háskólar fá að komast upp með,
er sanngjarn og eðlilegur að mati
fjárveitingavaldsins, af hveiju fær
HÍ ekki það sama?
Höfundur er prófessor við Verk-
fræðideild HI.
Bílamarkaöurinn
Smiðjuvegi 46E
v/Reykjanesbraut
Kopavogi, sími 4-jj
567-1800
Löggild bílasala
Verið velkomin.
Við vinnum fyrir þig.
Playmouth Grand Voyager LE 3.3L 4x4
’92, sjálfsk., ek. 57 þ. km., 7 manna, ABS
og rafnr). í öllu. Einn m/öllu. V. 2,4 millj.
Nissan Sunny SKX 4x4 ’91, rauður, 5 {
ek. aðeins 35 þ. km., rafm. í rúðum, spo
er o.fl. V. 1.030 þús.
Grand Cherokee SE 4.0L '93, græns-
ans., sjálfsk., ek. 66 þ. km. Fallegur jeppi.
Tilboðsv. 2.890 þús.
Nissan Sunny SLX 1.6 Hatsback ’93, 5
g., ek. 50 þ. km. V. 920 þús.
MMC Lancer GLXI 1.8 4x4 station ’93,
hvítur, 5 g., ek. 35 þ. km. V. 1.400 þús.
Toyota Carina E 2.0L '93, sjálfsk., ek. 50
þ. km. V. 1.490 þús.
Toyota Corolla GL Hatsback ’90, 5 dyra,
5 g., ek. 132 þ. km. (langkeyrsla). Mikið
endurnýjaður (tímareim o.fl.). Fallegur bíll.
V. 590 þús.
Hyundai Pony LS '94, rauður, 5 g., ek.
30 þ. km. Tilboðsv. 690 þús.
Toyota D. Cap diesel ’90, rauður, 5 g.,
ek. 104 þ. km., 38“ dekk, álfelgur, 5:71
hlutföll, 4t spil, 2 olíutankar, loftlæstur
aftan og framan. Mikið breyttur og end-
urnýjaður. V. 1.850 þús.
Dodge Aries LE '87, 2ja dyra, brúnn,
sjálfsk., ek. 95 þ. km. Gott eintak. V. 490
þús. Tilboðsv. 290 þús.
Izuzu Crew Cap 4x4 m/húsi '91, 5 g., ek.
103 þ. km. (4ra dyra og 5 manna). V. 1.190
þús.
Toyota Corolla 4x4 Touring GLi ’93, rauð-
ur, 5 g., ek. 42 þ. km., rafm. í rúðum,
dráttarkúla o.fl. V. 1.350 þús.
Citroen BX 19 4x4 station '91, rauður, 5
g., ek. 75 þ. km. Gott eintak. V. 1.090 þús.
MMC L-300 4x4 Minibus '88, 5 g., ek.
120 þ. km., vél yfirfarin (tímareim o.fl.).
V. 1.050 þús. Mjög góð lánakjör.
Plymouth Grand Voyager LE 3.3L 4x4
’92, sjálfsk., ek. 57 þ. km., 7 manna, ABS
og rafm. í öllu. Einn m/öllu. V. 2,4 millj.
Subaru Legacy 1.8 GL 4x4 station '90,
grásans., sjálfsk., ek. 98 þ. km., dráttar-
kúla, rafm. í rúðum o.fl. V. 1.090 þús.
Nissan Sunny SLX Sedan '95, sjálfsk.,
ek. 13 þ. km. V. 1.290 þús.
V.W Polo GL 5 dyra '96, 5 g., ek. 2 þ.
km. V. 1.150 þús.
Opel Astra 1.41 station ’94, sjálfsk., ek.
28 þ. km. V. 1.240 þús. Sk. ód.
Toyota Corolla GLi 1600 Liftback '93, 5
g., ek. 54 þ. km. V. 1.050 þús.
Subaru Legacy 2.0 station (Artic útgáfa)
'95, 5 g., ek. 7 þ. km., dráttarkúla o.fl.,
o.fl. Sem nýr. V. 2.150 þús.
MMC L-300 Minibus 4x4 '88, grásans.,
5 g., ek. 120 þ. km., vól yfirfarin (tímareim
o.fl.) V. 1.050 þús. Mjög góð lánakjör.
Honda Civic DXi Sedan '94, vínrauður,
g., ek. 32 þ. km. V. 1.190 þús.