Morgunblaðið - 20.12.1996, Qupperneq 39

L
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Halldór
AUP-
ÓLIN
Norðmenn
deila um
leyniþjón-
ustumál
Þrjár norskar stofnanir fást við njósnir; leyni-
þjónusta lögreglunnar (POT), leyniþjónusta
hersins og öryggisþjónusta vamarmálaráðu-
--------2---7------—---”
neytisins. Agúst Asgeirsson segir frá hávær-
um kröfum, sem fram hafa komið í Noregi
um gagngera uppstokkun leyniþjónustunnar.
Ostgaard leyni- Anne Holt dóms- Qvigstad
þjónustusljóri málaráðherra saksóknari
mörgum af minni verslunum. Ekki
sé þó öll nótt úti enn þar sem aðal-
salan fari yfirleitt fram tvo síðustu
dagana fyrir jól.
Meira auglýst í ár en áður
Erla Friðriksdóttir, fram-
kvæmdastjóri Kringlunnar, segir að
undanfarið hafi komið um 35 þús-
und manns daglega í Kringluna og
búast megi við því að svipaður fjöldi
eigi eftir að leggja leið sína í Kringl-
una næstu daga. Til þess að geta
sinnt öllum þessum fjölda hafi bíla-
stæðum verið bætt við, í bílakjallara
undir Borgarkringlu, hjá Húsi versl-
unarinnar, við Verslunarskólann og
Útvarpshúsið. Þaðan sér rúta um
að flytja fólk til og frá Kringlunni.
Erla segir að jólaverslunin hafi far-
ið töluvert seinna af stað þetta árið
heldur en í fyrra en útlit sé fyrir
að innkaup í Kringlunni verði svipuð
og þá. „Það var mikil aukning á
milli áranna 1994-5 en heldur virð-
ist hafa dregið úr þessari aukingu
og virðist verslunin ætla að standa
í stað þetta árið.“
Óskar Magnússon, forstjóri Hag-
kaupa, er ánægður með jólavertíð-
ina í ár. Salan hafi frekar verið upp
á við en á móti komi að sjaldan eða
aldrei hafi verið jafn mikið auglýst
og fyrir þessi jól. Því megi búast
_________ við því að útkoman verði
svipuð og fyrri ár þrátt
fyrir að salan hafi verið
meiri núna. Aftur á móti
sé ekki hægt að segja til
_________ um það fyrr en eftir jól
þegar endanlegar sölutöl-
ur liggja fyrir.
Þrátt fyrir að kaupmenn séu al-
mennt ánægðir með verslunina und-
anfarna daga þá er það auðheyrt
hjá þeim að verslunarferðir til út-
landa hafi áhrif á innlenda verslun
og jafnframt virðist bilið vera að
breikka hjá Islendingum hvað varð-
ar kaupgetu og þó nokkur hópur
fólks hafi mjög litla peninga milli
handanna. Því séu keyptar jafn
dýrar eða ódýrari gjafir af þorra
fólks í ár.
iglan
rinning-
• Lauga
)inn
LEYNIÞJÓNUSTA norsku
lögregiunnar (POT), hefur
sætt harðri gagnrýni fyrir
að njósna um Berge Furre,
fyrrverandi frammámann í röðum nor-
skra vinstrimanna. Málið þykir hið
mesta hneyksli og yfirvöld fuilyrða, að
lögreglan hafi ekki haft neina ástæðu
til njósnanna. Hefur það kostað einn
ráðherra starfið. Grete Faremo, olíu-
og orkumálaráðherra Noregs, hefur
sagt af sér vegna þess, og sömuleiðis
Hans Olav Ostgaard, yfirmaður leyni-
þjónustunnar. Faremo var dómsmála-
ráðherra á þeim tíma, sem hneykslið
nær aðallega til. Lét hún undan þrýst-
ingi og ákvað að axla stjómarskrárlega
ábyrgð á málinu með af-
sögn sinni. Varð uppskátt
um málið í síðustu viku
en þá var skýrt frá því,
að norska leyniþjónustan
hefði farið í gegnum ieyni-
skjöl Stasi, leynilögregl-
unnar í Austur-Þýska-
landi, í von um að fínna
þar eitthvað um Furre.
Hann situr í Lund-nefnd-
inni, sem er að kynna sér
njósnir leyniþjónustunnar
um kommúnista á dögum
kalda stríðsins, og hvort
stofnunin hafi stundað
ólöglegar njósnir. Jafn-
framt átti hann sæti í
fimm manna eftirlitsnefnd
Stórþingsins með leyni-
þjónustunni er hún hóf að njósna um
hann. Faremo kveðst ekkert hafa vitað
um eftirgrennslanina um Furre en
Ostgaard hefur haldið öðru fram.
Tilræði við Stórþingið?
Hneykslismálið snýst fyrst og fremst
um það, að leyniþjónustan njósnaði um
fulltrúa í Lund-nefndinni. Hefur hún
því verið vænd um að hafa gert tilraun
til þess að grafa undan Stórþinginu
með þvf að reyna að gera Lund-nefnd-
ina tortryggilega með hjálp erlendra
leyniþjónusta, en leyniþjónustan sneri
sér 30. júní 1995 til þýskrar systur-
stofnunar sinnar og bað um að fá í
hendur upplýsingar um Furre, sem
kynnu að finnast í skjalasafni Stasi. í
lok nóvember fjórum mánuðum seinna
sendi leyniþjónustan aðra beiðni til
Þýskalands um upplýsingar um níu
nafngreinda einstaklinga.
Hið eina sem POT fann um Furre
í Stasi-skjölunum var að hann hefði
sótt fund kjarnorkuandstæðinga í
Vestur-Berlín 1983. Þaðan hélt hann
til Austur-Berlínar til fundar við aust-
ur-þýska stjórnarandstöðuhópa, sem
ekki höfðu fengið að senda fulltrúar
til fundarins í Vestur-Berlín. Hitti
hann ijölda fulltrúa þessara samtaka
og skráði Stasi þá fundi nákvæmlega
hjá sér. „Það vakti þó enga athygli
hjá leyniþjónustunni okkar,“ sagði
Furre um málið. Ekkert fannst í
skjalasafninu um ferðir hans til Aust-
ur-Þýskalands á sjötta áratugnum.
Hinn 11. september í
fýrra gerði Ostgaard
leyniþjónustustjóri Berit
Fosheim, deildarstjóra í
dómsmálaráðuneytinu,
grein fyrir athugununum
á Stasi-skjölunum. Lík-
legt þykir að hann hafi
sagt henni frá því að
verið væri að kanna for-
tíð Furre. Þáverandi
dómsmálaráðherra,
Grete Faremo, fékk að
eigin sögn, mánuði síðar
munnlega skýrslu frá
Fosheim um athuganir
leyniþjónustunnar. Nú
heldur hún því fram, að
engir einstaklingar hafi
verið nafngreindir í því
sambandi.
Nú í desember tók leyniþjónustu-
nefnd Stórþingsins saman skýrslu um
málið og gerði þungar athugasemdir
við, hvernig leyniþjónustan hefði lagt
sig í framkróka um að afla upplýsinga
um Furre. Pólitísk viðbrögð létu ekki
á sér standa þegar leynd var aflétt
af skýrslunni í síðustu viku.
Hans Olav Ostgaard, yfirmaður
leyniþjónustunnar, sagðist lengi vel
standa við þá ákvörðun að hafa njósn-
að um Furre og vísaði á bug, að leyni-
þjónustan hefði aðhafst eitthvað gagn-
rýnivert. Á endanum lét hann þó und-
an og baðst lausnar. Sama dag til-
kynnti Lasse Qvigstad ríkissaksókn-
ari, að rannsókninni á Stasi-skjölunum
skyldi hætt. Staða Qvigstads er í upp-
námi því það var hann sem gaf á sín-
Grete Faremo úti
í kuldanum.
FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 1996 39
BERGE Furre, efstur á myndinni, fylgist með umræðum í Stórþing-
inu um njósnahneykslið.
um tíma leyniþjónustunni fyrirmæli
um að rannsaka Stasi-skjölin. í erind-
inu tók hann sérstaklega fram, að
ekki væri hægt að undanskilja Furre
í þeirri athugun.
Ostgaard segist hafa fengið leyfi
leyniþjónustunefndar þingsins fyrir því
að skoða Stasi-skjölin. Því neitar Hans
Stenberg-Nilsen, þáverandi formaður
nefndarinnar, og ber því við að hafa
ekki haft neina stjórnskipulega heimild
til að veita leyfi af því tagi. Útilokar
hann þó ekki að hafa látið í ljós við
Ostgaard, að veijanlegt væri að afla
upplýsinga um Furre í Stasi-skjölunum.
Gáfu ranga mynd af málinu
Ostgaard og Qvigstad þykja hafa
blásið út mikilvægi málsins með yfirlýs-
ingum sínum áður en leynd var aflétt
af því. Þeir héldu fast við sinn keip svo
seint sem sl. föstudag og sögðu þá á
blaðamannafundi, að njósnimar um
Furre hafi bæði verið réttmætar og
löglegar. Undir það hefur enginn tekið
og allir, sem um málið hafa fjallað, eru
á öndverðum meiði við þá.
Persóna Furre skiptir ekki lengur
máli. Upp úr stendur, að leyniþjónust-
an hefur glatað trausti bæði þjóðar
og þings; tapað kappleik með sjálfs-
marki. Virðing ríkissaksóknarans er
þorrin en hann virðist þó ætla að reyna
sitja sem fastast. Mikið verk bíður
yfirvalda við að endurreisa traust
leyniþjónustunnar. Leiðtogar stjóm-
málaflokkanna ganga á fund
Thorbjorns Jaglands forsætisráðherra
í dag og kynna honum kröfur sínar
um að núverandi stofnun verði lögð
niður og ný byggð frá grunni. Skil-
greina verði hvers konar þörf sé fyrir
leyniþjónustu og tryggja verði að þing-
ið hafi stjóm á henni. Jagland sagði
á þriðjudag, að nauðsynlegt væri að
hefjast strax handa við endurskipu-
lagninguna, jafnvel þótt störfum
Lund-nefndarinnar væri ekki lokið.
Þykir það hafa komið berlega í ljós
síðustu daga, að þjónustan hafi verið
ríki í ríkinu og notið leiðsagnar ráðu-
neytisstjórans í dómsmálaráðuneytinu
og helstu samverkamanna hans. Hefur
Lund-nefndin gagnrýnt, að ráðherrar
um iangan aldur hafi lokað augunum
gagnvart leyniþjónustunni og venju-
lega kosið að vilja lítið eða ekkert af
henni vita en látið æðstu mönnum
ráðuneytisins það eftir. Þeir hafi van-
ist því að þurfa ekki að hirða um að
upplýsa ráðherrann um starfsemina
og vísvitandi gengið á lagið. Líklegt
þykir því, að einhver mannahreinsun
eigi eftir að eiga sér stað í ráðuneytinu.
Lendir Holt í vandræðum?
Á þessu stigi þykir óljóst hvort
njósnahneykslið eigi eftir að draga
frekari dilk á eftir sér hvað stjóm
Jaglands varðar. Hefur stjómarand-
staðan að vísu lýst yfir óánægju með
svör dómsmálaráðherrans, Anne Holt,
sem aðeins hefur verið þijá mánuði í
starfi, og krafíst svara við því hvort
hún hafi sagt satt og rétt frá 2. desem-
ber, er hún sagðist ekki vita til þess
að njósnað væri ólöglega um nokkum
mann. Komið hefur í ljós að þá vissi
hún að njósnað var um Furre hjá Stasi
en hún segist ekki hafa vitað að enn
væri fylgst með honum, taldi að mál-
inu væri löngu lokið.
Leiðtogar stjómarandstöðunnar eru
allir á því, að Holt, skuldi skýringar á
því hvað hún vissi um Furre-málið.
Aðeins einn þingflokkur, Rauða kosn-
ingabandalagið, sem á einn þingmann,
vill ekki hvika frá vantrausti á Holt. I
kjölfar afsagnar Faremo og Gstgaards
hafa aðrir andstöðuflokkar hins vegar
slakað á kröfum sínum og segjast ekki
vera á ráðherraveiðum. Finnst mönnum
tími til kominn að draga úr pólitískum
áherslum á hneykslinu til að mistök
leyniþjónustunnar falli ekki í skuggann.
Til að freista þess að koma umræðunni
í annan farveg, hótaði Thorbjorn Jag-
land því í fyrradag, að biðjast lausnar
fyrir stjóm sína alla, krefðist stjómar-
andstaðan afsagnar Holt.