Morgunblaðið - 01.03.1997, Blaðsíða 35

Morgunblaðið - 01.03.1997, Blaðsíða 35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. MARZ 1997 35' AÐSENDAR GREINAR í upphafi skyldi endirinn skoða ÞAÐ MÁ segja að allt frá því ég fór til útlanda í fyrsta sinn fyrir um það bil 35 árum hafí maður notað hvert tækifæri sem gafst til þess að lofa ísland, sérstæða nátt- úru þess, hreina loftið, tæra vatnið og einstakt dýralíf. Þessi landkynning hefur borið mjög góðan árangur og hafa marg- ir útlendingar sótt ísland heim á síðustu árum, m.a. fyrir þá kynn- ingu á landinu sem fjöldi íslendinga hefur sinnt eins og ég á ráðstefn- um, fundum og sýningum sem þeir hafa sótt á erlendum vettvangi. Þeir erlendu gestir sem ég þekki til og hafa komið til landsins á fundi og ráðstefnur hafa lýst áhuga sín- um til að kynnast landi og þjóð betur. Á síðustu tveimur árum höfum við hjónin fengið gesti til okkar í sumarbústað, sem við eigum í Hval- firði, og þá hafa flestir glott til okkar um leið og þeir benda á reykinn frá Járnblendiverksmiðj- unni sem blasir við sjónum hinum megin við fjörðinn og spyija: Er þetta hreina og ómengaða loftið sem þið hafið alltaf verið að tala um? Þetta er því miður staðreynd. Ég er minnugur þess þegar forsvars- menn þjóðarinnar full- vissuðu mig um að engin mengun yrði frá járnblendinu og bentu m.a. á hina miklu mengunarvörn, sem þar yrði sett upp. Nú langar mig að hver einasti íslending- ur, hvar sem hann er í þjóðfélagsstiganum, svari fyrir sig og spyrji: Af hveiju er verið að setja upp rándýran búnað til að koma í veg fyrir mengun, ef hún er ekki fyrir hendi? Forsjóri járn- blendisins segir að það sé engin mengun frá verksmiðjunni, þó að reykur berist útí loftið. Af hveiju segir fulltrúi frá Hollustuvernd rík- isins að verksmiðjan fengi ekki starfsleyfi ef miðað er við kröfur í dag? Það var ekki hægt að lagfæra Ólafur Jensson mengunarbúnað Járn- blendiverksmiðjunnar af því að það voru ekki íjármunir til þess, á ekki ríkið meirihlutann í Járnblendifélaginu og samt voru ekki til fjár- munir til þess að gera við mengunarbúnað- inn. Nú á að reisa álver á Grundartanga og stækka Járnblendi- verksmiðjuna og ríkið á ekki að eiga í þessum fyrirtækjum eða a.m.k. ekki meirihlutann; verður þá frekar til fjármagn til þess að gera við þegar meng- unarbúnaðurinn bilar eða til þess að halda honum við? Forsvarsmenn þjóðarinnar sögðu þegar ég var fullvissaður um ágæti álversins í Straumsvík á sínum tíma, að í kjölfarið kæmi allslags smáiðnaður til að fullvinna og fram- leiða vöru úr álinu. Hvar er sá smáiðnaður? Nú segja forsvars- menn þjóðarinnar það sama og þá ISLENSKT MAL Umsjónarmaður Gísli Jónsson 890 þáttur „Sumir fræðimenn telja að enskar málleysur séu farnar að bera dönskuslettur ofurliði í dag- blöðum okkar og öðrum fjölmiðl- um. Við lauslega athugun hef ég komist á þá skoðun að dönsku málleysurnar haldi enn velli gagnvart þeim ensku. Athyglis- vert að enskkynjuðu málleysurn- ar virðast mestmegnis vera skólaþýðingar á skrúfuðum enskum orðaleppum, en dönsku sletta menn af því þeir eru ber- sýnilega fákunnandi í dönsku og fyrir bragðið er þeim ekki ljóst þegar í pennann hjá þeim flýtur orðatiltæki úr þessu nágranna- máli okkar sem var. Blaðamenn okkar áður fyrri voru, sem enn er títt í hlutgeingum blöðum ytra, einhveijir mentuðustu gáfumenn þjóðar sinnar. Danska var okkar mönnum svo töm að þeir kunnu að varast áleitni hennar er hún sótti í pennann, enda er viðburður að rekast á dönskuslettu í blöðum okkar, frá því um og eftir síðustu alda- mót. ..“ (Halldór Laxness, Eim- reiðin 1974). Ennþá er rík ástæða til að riija upp þennan merkilega texta. Dönskusletturnar valda okkur enn leiðindum, og líklega verða þær mest vegna vankunnáttu slettenda (ekki *slettunaraðila). Ég ætla að nefna fáein atriði: 1) Germynd í stað miðmyndar (eða afturbeygða fomafninu sleppt). Sögnin að hvila er áhrifs- sögn í íslensku. Hún stýrir falli, þolfalli. Við hvílum okkur. Hann hvíldi hestinn. Þegar menn eru reknir af leikvelli, má þrásinnis heyra að þeir fái nú að „hvíla“. Ekki er sagt hvað, en væntanlega er átt við að þeir fái að hvíla sig. Í miðmynd heitir það að hvílast, enda hefur þá afturbeygða for- nafninu verið aukið aftan á sögn- ina. Því skulum við segja: Hann fær nú að hvílast eða hvUa sig. Hitt er danska. Berum þetta saman við sögn- ina að þvo. Við segjum ekki við krakka: Farðu nú inn og þvoðu. Þau mundu sennilega halda að þau ættu að þvo þvottinn. Við segjum því: Farðu nú inn og þvoðu þér. 2) Ofnotkun eignarfornafns, einkum í auglýsingum. Dæmi: Ef þú notar þennan þvottalög, verður „hárið þitt“ lifandi og fallegt. Áuðvitað á þarna að vera hárið á þér. Aragrúa hliðstæðra dæma mætti taka. Ótækt er að segja: Hann beit í *tunguna sína. Annaðhvort bíta menn í tunguna á sér eða bíta sig í tunguna, og það er besta orðalagið. 3) „Telja“ í stað vera. Enn eru menn að baksa við að segja að Reykvíkingar „telji“ hundrað og tvö þúsund, eða hvað það er. En þeir eru þetta. Svona einfalt er það. Hugsið ykkur, ef þeir væru alltaf að telja þessi ósköp. 4) „Koma“ í stað vera (sem reyndar er ekki bara dönsku- sletta). Sagt var um mann, sem lengi hafði átt heima í Reykja- vík: Hann „kemur frá Borgar- firði“; rétt eins og hann væri skálmandi nýfæddur til höfuð- staðarins. Maðurinn er úr Borg- arfirði. 5) „Búa“ í stað eiga heima. Þetta á ekki við börn og ungl- inga. Bændur búa að sjálfsögðu, og látum vera að fullorðið fólk búi við Grettisgötu. En það geng- ur ekki að spyija krakka: *Hvar býrðu? í stað: Hvar áttu heima? 6) „Grípandi“ er hrá eftirlík- ing úr dönsku gribende. Einkum í umsögnum um listaverk af ein- hveiju tagi. „Grípandi“ sést ekki í vönduðum orðabókum til að þýða gribende, síst þeim bókum sem Jónas frá Hrafnagili, Isa- foldar-Björn og Freysteinn Gunnarsson áttu hlut að. Þeir þýða „gribende“=áhrifamikill, átakanlegur, hjartnæmur. 7) Svipað er að segja um „krefjandi", sem er hugarletiþýð- ing úr dönsku. Krævende merk- ir t.d. erfiður, vandasamur, kröfuharður, sá sem reynir á. Til greina kæmi að búa til nýyrð- ið kröfull. 8) „Byggir á“ í stað byggist á. Samningurinn byggist á gagn- kvæmu trausti. Hann kann ekki að byggja og byggir því ekki neitt. En hann er byggður. Og nú er ekki hægt að kenna ensk- unni um, eins og svo oft endra- nær (The contract is based upon mutual trust). Englendingar hafa hins vegar glatað miðmynd- inni, en það skulum við ekki láta henda okkur. Brennivínsdrykkja bönnuð brýtur grið, heiftum flýtir, skaðar vit, skerðir heiður, skúfar dyggð, hræsni ljúfust, ergir lán, eignum fargar, ærir geð, losta nærir, deyðir sál, djöfulinn gleður, drottins réttindi spottar. (Þorlákur Þórarinsson, 1711-1773). ★ Magnús Ólafsson (1573?- 1636) var einhver lærðasti íslend- ingur sinnar tíðar, þýddi Snorra- Eddu á latínu (Laufás-Edda) og orti af mikilli íþrótt. Hann var eitthvað breyskur upp á holdið, en fékk góð prestsembætti. Sögn er að móðir hans yrði úti á vergangi, en sveinninn fyndist með lífsmarki og verið uppfóstraður af góðum mönnum annaðhvort í Svarfaðardal eða Inn-Eyjafirði. Var hann settur til mennta, t.d. við Kaupmanna- hafnarháskóla. Hér er erindi úr Flateyjarrímu: Hillur allar hrutu niður úr hrunda búrum; hröpuðu dallar, kom upp kliður með kinnaskúrum. Þetta er ferskeytluætt V, úr- kast, enda síðlínur stuttar. Mjög skemmtilegur háttur, eða svo þótti t.d. Stefáni Olafssyni í Vallanesi. Augljóst er að þetta erindi er frumhent, og heitir það þá léttilag, enda finnið þið hvernig vísan stiklar, meðal ann- ars vegna áherslulausra forliða í síðlínunum. Kinna skúrir eru náttúrlega tár. Bjarni úrsmiður hafði mikið dálæti á úrkasti. Hann kvað: Að skólanum er skömm og tjón og skást að flýja ’ann, ef þaðan komu fleiri flón en fóru í ’ann. Auk þess skulum við ekki steingleyma orðinu ös, þó að ör- tröð sé gott og gilt. Og skilríkir menn spyija: Er hægt að vera „norðvestanstæðari" en norðvest- an? Tilefni; Fréttaklausa í Degi- Tímanum, undirr. GG: „Þegar skipið var út af Skaga var þar norðvestan átt og 10 vindstig en spáð var mun norðvestanstæðari átt og hægari.“ (22. febr.) Land eins og ísland, ---------------------------- segir Olafur Jensson, á að hafa ströngustu kröfur í heimi um mengun. en eru samt ekki eins sannfærandi því að þeir segjast halda eða vona að ekki verði meiri mengun en gild- andi lög og reglur segja til um. Hvaða lög og reglur eru þetta eigin- lega? Land eins og ísland á að hafa ströngustu kröfur í heimi um meng- un og vera í fararbroddi á því sviði á veraldarvísu. Við eigum ekki að vera miða okkur við aðrar þjóðir í þessum efnum. Við eigum að vera fyrirmynd annarra þjóða. Ég er ekki á móti stóriðju til að efla þjóðarhag eða skapa atvinnu í landinu. Það á að leggja mun meiri áherslu á að efla ferðamannaiðnað- inn í landinu. Orku landsins er hægt að nýta betur en gert er í dag. Það eru til dæmis sumarhús um land allt sem hægt væri að selja rafmagn til ef það væri ekki svona dýrt og kostnaðarsamt að fá það heim að sumarbústöðunum. Raforku væri- hægt að nýta mun meira, t.d. við gróðurhúsaræktun, fullvinnslu sjáv- arafurða svo eitthvað sé nefnt. Það þarf sölumenn til þess að selja vöru eins og allt annað. Einn ágætur og mætur íslend- ingur hefur í blaðagrein fullyrt að eitt stórt álver gæfi tæplega meira í þjóðarbúið en einn til tveir togar- ar. Er eitthvað til í því? Nei, þeir eru ekki sannfærandi ráðherrarnir okkar þegar þeir segja í einu orði að þeir muni skoða alla málavexti og athugasemdir sem fram hafa komið og í hinu orðinu að þær séu of seint fram komnar. Áð lokum skal ég upplýsa að ég hef verið asmaveikur og nýt þess að vera í sumarhúsi mínu í Hval- firði hveija einustu stund sem ég get, en síðustu tvö árin hef ég feng- ið óþægindi í öndunarfærin þegar reykurinn frá jámblendinu berst með vindinum yfir fjörðinn. Björgum Hvalfirði — Verndum ísland. Höfundur er frnmkvæmdastjóri. „Reykjavíkur- * hroki“ TILEFNI þess að ég sest niður og skrifa þessar línur er það að fimmtudagsmorgun- inn 27. febrúar lá ég í rúmi mínu og hlust- aði á morgunfréttir RÚV. Meðal annars sem þar var frá sagt var tillöguflutningur menntamálaráðherra á Alþingi um breyting- ar og tilfærslu í stýri- mannanámi. Vitnað var í nokkra virðulega fulltrúa á löggjaf- arsamkundunni, en Arnar einhverra hluta vegna Einarsson sáu menn ástæðu til að taka hluta úr ræðu varaþing- manns Reykvíkinga, Guðrúnar Helgadóttur, og birta hann þar sem hún sagði, nokurn veginn orðrétt: „Að nær hefði verið að flytja allt Það er einkum á þremur stöðum á landinu, segir Arnar Einarsson, þar sem markviss skip- stjórnarmenntun hefur farið fram. skipstjómarnám til hins eina sanna Stýrimannaskóla í Reykjavík og viðhalda honum, í stað þess að taka upp kennslu annars staðar á landinu.“ Þessi orð röskuðu svo morgunró minni (engin þörf að afsaka) að ég gat ekki orða bund- ist. Sá dæmafái hroki og sjálfs- ánægja sem kemur fram í orðum varaþingmannsins eru slík að ég verð að reikna með að hún hafi látið þessi orð falla vanhugsuð. Eftir því sem ég best veit er það einkum á þremur stöðum á landinu þar sem markviss skipstjórnar- menntun hefur farið fram, en þeir eru „hinn eini sanni“ Stýrimanna- skóli í Reykjavík, Stýrimannaskól- inn í Vestmannaeyjum og skip- stjórnarbraut við Framhaldsskól- ann á Dalvík. Skipstjómarmenntun í formi námskeiða (pungapróf) og heilsvetramám hefur oft farið fram annarsstaðar á Islandi, enda talin nauðsyn til þess að viðhalda mönn- un flota í byggðum landsins sem og að mikill sparnaður hefur af hlotist fyrir nemendur sem geta þá stundað nám sitt heima. Ein- mitt í þessu felast helst þau rök sem mæla með því að dreifa skipstjórn- armenntun sem víðast um landið, en hafa einskonar skipstjórn- arháskóla í Reykjavík og/eða á fleiri stöðum á landinu. Það hlýtur að vera „akkur" að því að bjóða upp á mögu- leika á skipstjórnar- menntun á fleiri stöð- um en nú er, sérstak- lega með tilliti til þess að nemendum í stýrimannaskólum hefur farið stórlega fækkandi á undanförnum árum, svo til auðna^* horfir í stéttinni. Viðhald bygginga Stýrimanna- skólans í Reykjavík er svo allt annar handleggur og á ekkert skylt við aukna skipstjórnarmenntun í landinu. Ég bendi hins vegar á hvar valdið liggur og hvar lög eru samþykkt og segi því: „Maður líttu þér nær.“ Og að lokum þetta: Al- þingismenn Islendinga ættu að sjá sóma sinn í að viðhalda byggingu Stýrimannaskólans í Reykjavík, en ekki á kostnað skipstjórnarmennt- unar í landinu. Það eru einnig miklu fleiri skólabyggingar í land- inu í eigu ríkisins sem þurfa við- hald. Og ef þeir vilja láta slá sig til riddara ættu þeir nú að láta hendur standa fram úr ermum og „spúla dekkið“, þú líka, Addi. Höfundur er skólastjóri Húnavallaskóla. SLIM-LINE dömubuxur frá gardeur Qhimv tískuverslun m V/Nesveg. Seltj.^s. 561 1680 <; 4
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.