Morgunblaðið - 02.08.1997, Qupperneq 24

24 LAUGARDAGUR 2. ÁGÚST 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
MSWATI konungnr í Swazilandi.
Öll spjót standa á
Swazilandskóngi
Mswati III. konungur í
Afríkuríkinu Swaziland
er síðasti konungur álf-
unnar sem hefur alræð-
isvald. Að honum er nú
sótt úr ýmsum áttum,
skrifar Jóhanna Kríst-
jónsdóttir, og er stjómin
í Suður-Afríku þar fremst
í flokki og krefst umbóta
í lýðræðisátt og að hann
virði mannréttindi.
MSWATI Swasilandskonungur
sætir sívaxandi gagnrýni heima
fyrir og eru fremstir í fiokki um-
bótasinnaðir stjórnmálamenn og
verkalýðsleiðtogar. Af nágranna-
ríkjunum er Suður-Afríka fremst í
flokki og Nelson Mandela, forseti
Suður-Afríku, hefur hótað öllu illu
ef hann hefji ekki umbætur í land-
inu. Einnig láta alþjóðasamband
verkalýðsfélaga og mannréttinda-
samtök víða um heim æ meira í sér
heyra.
Mswati konungur harðneitaði öll-
um tilmælum frá Mandela þegar
sá síðarnefndi krafðist þess að kon-
ungur léti lausa úr haldi fjóra fé-
laga í verkalýðsfélagi sem hafa set-
ið í dýflissu síðan í mars eftir að
efnt hafði verið til verkfalls sem
konungur sætti sig ekki við.
Stjórnin í Suður-Afríku greip til
þess ráðs að loka landamærunum
við Swaziland um tíma en konung-
urinn kærði sig kollóttann. Hann
hefur einnig látið tilmæli frá ýmsum
erlendum þjóðarleiðtogum og al-
þjóðasamtökumsem vind um eyru
þjóta.
Breytinga krafist
Það er ekki vafamál að spennan
í landinu hefur farið vaxandi og þær
raddir verða háværari sem krefjast
þess að meiriháttar breytingar verði
gerðar fyrr en síðar á stjórnarskrá
landsins til að tryggja aimenn lýð-
réttindi. Síðustu ár hefur komið til
óeirða, verkfalla og mótmælaað-
gerða í iandinu en ekkert hrín á
Mswati.
Hann dróst þó á það síðastliðið
ár að setja á stofn nefnd til að
endurskoða stjórnarskrána og sagði
að hlutverk nefndarmanna væri að
vinna að ýmsum umbótum á henni.
Gallinn er sá að enn hefur ekkert
heyrst af störfum nefndarinnar
nema að hún hefur fengið til ráð-
stöfunar og eytt mörg hundruð
milljónum króna. Það er eldri bróð-
ir konungsins, Mangaliso krónprins,
sem er formaður nefndarinnar.
Konungur kaupir
sér tíma
Flestir virðast sammála um að
með skipan nefndarinnar hafi kon-
ungurinn keypt sér tíma og ekki
vaki fyrir honum að gera nokkum
skapaðan hlut. Frést hefur um
valdabaráttu innan nefndarinnar og
henni hefur verið heitið meira fé
og við það situr.
í nefndinni sitja ýmsir andstæð-
ingar konungsins þó önnur samtök
sem beijast gegn honum hafi neitað
að taka sæti í henni þar sem þeir
kváðust ekki hafa neina trú á því
að henni væri ætlað að starfa af
alvöru. Nokkrir umbótasinnar sem
féllust á að vinna í nefndinni hafa
nú hótað að hætta þátttöku þar sem
nefndarstarfið sé allt tómur skrípa-
leikur.
Kröftugasta stjórnmálahreyfmg
Swazilands, PUDEMO, hefur hvatt
til þess að konungur endurskipu-
leggi nefndina svo að þar eigi sæti
fulltrúar flestra stjórnmálahreyf-
inga og hagsmunahópa í landinu.
Sama krefjast stærstu verkalýðs-
samtökin í landinu, SFTU, en deilur
þeirra og konungsins urðu til að
nefndinni var þó komið á laggirnar.
Richard Cornwell, sérfræðingur
um Afríkumálefni í Suður- Afríku,
sagði í viðtali nýlega við The New
African að hann sjái engar líkur
benda til þess að Mswati ætli sér
að láta undan þrýstingi utan né
innan frá. Hann bendir á að Mswati
sé nú eini konungur Afríku með
nánast einræðisvald og hann óttist
mjög að breytingar sem stefndu í
lýðræðisátt mundu ógna því og ör-
ugglega ekki að ósekju. Sömuleiðis
má velta því fyrir sér hversu lengi
þessi þvermóðskufulli og einráði
konungur getur staðið gegn breyt-
ingum í hinu stóra landi sínu og
hundsað vilja alþýðu manna í
Swazilandi svo og granna. Swazi-
land verður að átta sig á að breyt-
ingar eru óhjákvæmilegar, að því
er Cornwell segir. En þess sjást
engin merki nú.
VIÐHORF
Morgunblaðið/Ásdís
Á NÆSTU árum er líklegt að vöruverð fari í svipað horf um alla Evrópu, segir greinarhöfund-
ur, og telur það mikið hagsmunamál fyrir íslenska neytendur.
EVRÓPUSAMSTARF
OG LÍFSKJÖR
INNAN hins íslenska við-
skiptalífs fer nú fram veru-
leg umræða um hvernig
bregðast beri við þegar hið nýja
Efnahags- og myntbandaiag Evr-
ópu (EMU) lítur dagsins ljós.
Þessi áætlun sem felur í sér að
nýr, sameiginlegur gjaldmiðill
verður tekinn upp innan Evrópu-
sambandsins hefur að sönnu lent
í miklum hremmingum. Hins veg-
ar er öldungis víst að hún mun
verða að veruleika þótt tímaáætl-
anir kunni ekki að standast fylli-
lega.
I þessu efni virðist viskiptalífið
á Islandi eina ferðina enn vera
langt „á undan“ hinni pólitísku
stétt sem almennt virðist hafa
ákveðið að leiða þessi miklu um-
skipti hjá sér þótt þau snerti aug-
ljóslega langtímahagsmuni þjóð-
arinnar. Myntbandalagið mun
gjörbreyta rekstrarumhverfi fjöi-
margra fyrirtækja.
Breska tímaritið The Econom-
ist birti nýverið stórmerka grein
þar sem fjallað var um viðbrögð
fyrirtækja í Evrópu við þessari
miklu breytingu. Fram kom að
fyrirtæki gerðu almennt ráð fyrir
því að skilgreint yrði „evrópskt
verð“ (þ.e. sama verð í öllum
aðildarríkjum EMU/ESB) á fram-
leiðslu þeirra í stað þess að miða
við kaupmátt á einstökum mark-
aðssvæðum innan álfunnar eins
og nú er gert. í greininni sagði
að ríkari þjóðir í Evrópu, þar sem
verð er almennt hærra en á öðrum
mörkuðum, gætu vænst þess að
verð á ýmsum aðfluttum varningi
(bifreiðum, neysluvörum, heimil-
istækjum, þjónustu) myndi lækka
verulega. Hér getur augljóslega
verið um mikið hagsmunamál að
ræða fyrir íslenska neytendur
sem kanna þarf sérstaklega. Það
verður hins vegar ekki gert á
meðan hin pólitíska forystustétt
þráast við að taka áhrif EMU til
umræðu. Þegar horft er fram á
við blasir hins vegar við að ís-
lenska krónan mun tæpast lifa
þessi umskipti af.
HVAÐ varðar rökin gegn
því að íslendingar Ieiti
eftir aðild að Evrópu-
sambandinu er ástæða til að
staldra við tvennt. í fyrsta lagi
geta Islendingar aldrei gengið til
liðs við sambandið á meðan hin
sameiginlega sjávarútvegsstefna
þess helst óbreytt. í öðru lagi er
ástæða til að hafa áhyggjur af
þeim kostnaði sem aðild hefði í
för með sér og þeirri hættu að
stjórnmálaflokkar á íslandi
myndu misnota aðstöðu sína til
Nauðsynlegt er að
neytendarök heyríst í
auknum mæli í um-
ræðunni um Evrópu-
mál, segir Asgeir
Sverrisson, í síðari
grein sinni um ísland
og Evrópusambandið,
að koma mönnum þeim þóknan-
legum í hálaunastörf erlendis á
kostnað skattborgaranna líkt og
gerst hefur í utanríkisþjón-
ustunni, innan bankakerfisins og
raunar víðar.
í Evrópu nýtur sú skoðun nú
vaxandi fylgis að hin sameigin-
lega landbúnaðar- og sjávarút-
vegsstefna Evrópusambandsins
sé gjörsamlega gjaldþrota fyrir-.
brigði. Á Spáni, þaðan sem þetta
er skrifað, líkja menn hinni sam-
eiginlegu sjávarútvegsstefnu
ESB almennt við náttúruhörm-
ungar. Breytingar eru óhjá-
kvæmilegar en þær munu án
nokkurs vafa dragast á langinn.
Innan ESB gildir hins vegar
að undanþágur eru ekki varanleg-
ar. íslendingar gætu því, að öllu
óbreyttu, engar vonir gert sér um
að vera undanþegnir til frambúð-
ar ákvæðum hinnar sameiginlegu
sjávarútvegsstefnu. Um þetta
mætti hafa langt mál en ef til
vill skiptir mestu að engar líkur
eru á því að aðild íslands að ESB
yrði samþykkt í þjóðaratkvæða-
greiðslu ef þau kjör ein reyndust
í boði að landsmenn tækju á sig
skuldbindingar þær sem þessari
sameiginlegu stefnu eru samfara.
Þetta þurfa fylgismenn ESB-
aðildar að hafa í huga í málflutn-
ingi sínum. Hyggist þeir vinna
þjóðina á sitt band þurfa trygg-
ingar að liggja fyrir í þessu efni;
ef ekki, munu þeir tapa orr-
ustunni.
Hitt atriðið sem nefnt var er
að ýmsu leyti flóknara fyrir-
brigði. Pólitísk spilling þrífst á
meðal allra þjóða. Vandfundið er
það ríki þar sem stjórnmálaflokk-
ar og menn þeim tengdir misnota
ekki aðstöðu sína til að koma
„flokksgæðingum" í hálaunaemb-
ætti sem almennt ogyfirleitt þýð-
ir að skattborgurunum er gert
að greiða laun þessara manna og
standa undir útgjöldum þeirra. Á
meðal milljónaþjóða er dreifingin
hins vegar almennt meiri (þótt
hún réttlæti engan veginn gjörn-
inginn) en í dvergríkjum. Lítil
þjóð sem íslendingar má engan
veginn við því að stjórnmálaflokk-
ar nýti sér hið nýja svigrúm til
þess að reisa ný pólitísk elliheim-
ili og verndaða vinnustaði fyrir
þá sem tengjast hinni pólitísku
forréttindastétt. Nú þegar fínnast
allt of mörg dæmi þessa í samfé-
lagi íslendinga og eru þau raunar
ágæt sönnun þess að litlu skipti
hveijir halda um valdataumana.
NIÐURSTAÐAN er þvi eft-
irfarandi: fylgismenn
ESB-aðildar þurfa að
skilgreina í hveiju hinn pólitíski
ávinningur þjóðarinnar er fólginn.
Þeir þurfa jafnframt að gera al-
þýðu manna ljóst í hveiju ávinn-
ingurinn umfram EES-samning-
inn er fólginn hvað varðar leik-
reglur, viðskipti og lífskjör al-
mennings. Kynna þarf „neyt-
endarök" í vaxandi mæli, óljósar
fullyrðingar um skaðsemi „póli-
tískrar einangrunar" munu duga
skammt og munu aldrei nægja
til þess að sannfæra meirihluta
þjóðarinnar um að réttlætanlegt
sé að sækja um aðild að ESB.
Þeir þurfa einnig að gera ítarlega
grein fyrir hinni sameiginlegu
sjávarútvegsstefnu og hvaða
hagsmunir réttlæti að íslendingar
taki þátt í henni.
Andstæðingar ESB-aðildar
þurfa að gera þjóðinni grein fyrir
því á hvern hátt þeir hyggjast
standa vörð um langtímahags-
muni þegar ákvarðanir varðandi
efnahagslífið, samkeppnisreglur,
réttindi launþega og hagsmuni
neytenda og skattborgara verða
í vaxandi mæli teknar á hinu
„yfirþjóðlega“ sviði Evrópusam-
bandsins. Þeir þurfa einnig að
skýra með hvaða hætti lífskjörin
í landinu, sem sífellt standast
verr samanburð við nágranna-
þjóðir, verði frekar bætt utan
Evrópusambandsins. Jafnframt
munu þeir hinir sömu þurfa að
færa fram rök fyrir því að íslend-
ingar geti staðið vörð um hags-
muni sína á alþjóðavettvangi með
sama hætti og áður t.a.m. innan
Norðurlandaráðs (sem næstum
því ábyggilega er í besta falli
gorkúla á haug) og Atlantshafs-
bandalagsins (sem margir þjóð-
ernissinnaðir andstæðingar ESB
eru einnig andvígir á átakanlega
úreltum forsendum).
Blessunarlega blasa næg verk-
efni við og það hefur löngum
þótt sómi að því í þessu landi að
láta sér ekki verk úr hendi falla.
Höfundur er blaðamaður.
1
1