Morgunblaðið - 05.12.1997, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FÖSTUDAGUR 5. DESEMBER 1997 37
Bókastefnan í Gautaborg
Fjölþjóða
viðhorf
Ólíkar raddir kváðu sér hljóðs á nýafstað-
inni bókastefnu í Gautaborg sem Jenna
Jensdóttir sat. Hún segir að lífsviðhorf
hafi verið mörg og stundum hafí heyrst rödd
undirokaðra.
JOHANNES Salminen, Vigdís Finnbogadóttir og Torkel Jansson
ræddu hvað væri líkt með þjóðum og sögu Norðurlanda.
ETTA einkennilega lága
suð sem barst frá básun-
um gat orðið nokkuð
þreytandi þegar á daginn
leið. En þótt það mettaði loftið á
sinn hátt, stundum með lófataki
eftir ljóðaflutning eða tölu í ein-
hverjum básanna, var það ekki skylt
þeirri mengun er þrengir að vitum
— heldur þrengir að vitund. Hátt
er til lofts og vítt til veggja í Kongr-
esshuset.
Sú spuming er áleitin í hugsun-
inni hvað veldur því að mega helst
ekki missa af hvað íslendingur seg-
ir, um lífið og tilveruna, í umræðu-
hópunum sem taka þátt í dagskrá.
Úr mörgu er að velja dag hvern á
bókastefnunni í samkomusölunum
uppi. Ekki er íslenska listafólkið
alls staðar þar og varla er það
minna virði sem aðrir segja. En
þessi tilfinning sem ýtir á að vera
nálægt sínum löndum á slíkum
stundum er sterk — og meira —
hún er hlý af því í henni felst traust
til þess sem fram kemur og ekki
að ástæðulausu.
Það eru nokkur árin síðan ung-
ur, íslenskur námsmaður ritaði
grein um Laxness og ritverk hans
í þekkt danskt dagblað. Það var
eitthvað við þá grein sem vakti at-
hygli þeirra er lásu hana. Eitthvað
sem gaf vonir til framtíðar. Nú sat
íslendingurinn, Halldór Guðmunds-
son útgáfustjóri, ásamt 0ysten
Rottem rithöfundi frá Noregi og
Lars Lönnroth prófessor í Svíþjóð
að samræðum, sem sá síðast nefndi
leiddi; „Laxness och Hamsun -
motsáttningar och likheter mellan
Nordens största prosaister," var
kynningartitill. Þetta voru einstak-
lega hressandi umræður og skoðan-
ir hreinskiptar og byggðar á tals-
verðum rannsóknum. Þekking og
talfærni íslendingsins vakti hrifn-
ingu.
TONLIST
Norræna húsið
KYNNINGARTÓNLEIKAR
íslenzk og erlend lög af ýmsu tagi.
Jóhanna Þórhallsdóttir alt; Aðalheið-
ur Þorsteinsdóttir, píanó; Sveinbjöm
I. Baldvinsson, Páll Torfi Önundars-
son, gítarar; Tómas R. Einarsson,
kontrabassi; Þorbjöm Magnússon,
kongatrommur. Norræna húsinu
laugardaginn 29. nóvember kl. 20.30.
„MILLIMÚSÍK" er hugtak sem
undirritaður hefur stundum flíkað
í gamni og alvöru sem e.k. rusla-
kistuorð um allt hvað eina sem
stendur milli popps og „fagur“tón-
listar, ýmist um sérlega vandaða
afþreyingartónlist, eða óvenju að-
gengilega listmúsík, og þá einkum
hugsað félagslega, þar eð jafn los-
aralegur aðgreiningur segir í sjálfu
sér varla neitt. Ef maður lítur á
markaðinn, þetta töfraorð síðustu
áratuga, þá á millimúsíkin vitaskuld
alltaf erfiðast uppdráttar í litlu sam-
félagi, þar sem hún getur hvorki
sótt í sjóði nútímatónlistar né á
heldur mikla möguleika á að spjara
sig óstudd á forsendum framboðs
„Norden - centrum och periferi"
var titillinn á einhveijum fáguðustu
umræðum er fram fóru á ráðstefn-
unni. Árið 1997 er afmælisár, því
600 ár eru síðan Kalmarsambandið
var stofnað. Hér hittust þijú andans
stórmenni; Vigdís Finnbogadóttir
fyrrverandi forseti íslands, Johann-
es Salminen prófessor frá Helsing-
fors og Torkel Jansson prófessor í
sögu við Uppsalaháskóla. Umræðu-
efnið var hvað væri líkt með þjóðum
Norðurlanda og hvað ólíld. Um
Norðurlönd sem valdamiðju fyrr og
nú. Um 20 millj. manna sem eiga
svo margt sameiginlegt og skilja
hver aðra. Gætu það ekki orðið
sterkir valdaþættir í Evrópu í dag?
Það var hátíðleg stemmning í saln-
um. Mælendur tóku mikið tillit hver
til annars orða. Trú Vigdísar Finn-
bogadóttur á æskufólk Norðurlanda
og allt hið besta sem í þjóðarbijóst-
um býr var svo staðföst og einlæg
að hún virtist geijast í vitund ann-
arra. Sem ætíð fyrr hún „sér og
sigrar“.
Að vera íslenskur rithöfundur
Tveir íslenskir rithöfundar, þau
Ingibjörg Haraldsdóttir og Guð-
bergur Bergsson, sátu fyrir svörum
hjá menningarblaðamanninum Ulf
Örnkloo við sænska útvarpið.
Skáldið með ágætar ljóðabækur sín-
ar og þekkt fyrir rússneskar og
spænskar þýðingar á íslensku. Rit-
höfundurinn stórvirkur í skáld-
sagnagerð og þýðingum. Þau voru
rækilega kynnt í maíblaði bóka-
stefnunnar og stóðust fyllilega það
sem þar var um þau sagt. Allt raun-
hæft, tal þeirra einkenndist af hóg-
værð og lítillæti þeirra sem náð
hafa langt á sínu sviði. Umræðuefn-
ið var: Að vera íslenskur rithöfund-
ur í norrænu samfélagi. Ingibjörg
las einnig úr ljóðum sínum.
Þeir íslendingar sem hér verða
og eftirspurnar. Hún er dýr (vöndun
krefst vinnu), og höfðar til fárra,
m.a. vegna þess að hún er óþekkt
(„catch 22“-sjálfhelda: greinin væri
vinsælli ef hún væri þekktari!)
En þetta er kannski smám saman
að breytast. Kannski m.a. með
breyttri aldurshópaskipan; við-
komuholskefla eftirstríðsára er
komin á miðjan aldur. Alltjeiit virt-
ist manni aðstreýmið að plötukynn-
ingartónleikum Jóhönnu Þórhalls-
dóttur og félaga í kjallara Norræna
hússins hér á laugardaginn var
benda til meiri þarfar fyrir popp
við hæfí fulltíða áheyrenda en áð-
ur, og að aukin tónlistarmenntun
væri nú loks að skila sér í formi
meiri breiddar í tónlistarframboði í
líkingu við það sem við þekkjum
úr stærri samfélögum. Alla vega
mátti lesa úr lagavalinu, sem vel-
flest var eftir hljómsveitarmeðlimi
sjálfa, að metnaðurinn væri meiri
en viðgengst um breiðustu almenn-
ingstónlist, og miðaður við áheyr-
endur som komnir eru á legg.
nefndir, þau Sjón og Vigdís Gríms-
dóttir, voru fulltrúar yngri skálda-
kynslóðar samtímans. Það kom
greinilega fram í umræðum við út-
gefanda þeirra, Kerstin Aronsson
hjá Anamma förlag. Viðræðumar
báru titilinn „Möt det nya litterára
Island". Bæði eru þau með athyglis-
verðan feril að baki í heimalandi
og vel þekkt í Svíþjóð. „Röntgen
augu“ Sjón virkuðu vel og einstak-
lega þægileg framkoma þess sem
varðveitir bamið í hjartanu og sam-
tengir það merkiíegri, stundum
gáskakenndri frásögn sinni. Otví-
ræðir hæfileikar og dulskyn í fari
og skáldskap kemur senn til með
að gera tiltölulega ungan rithöfund,
Vigdísi, að þjóðareign. Meðbyr hér-
lendis og erlendis virðist ekki stíga
henni til höfuðs. Sérkennilegur
klæðnaður og frán augu auk skáld-
verka hennar vöktu talsverða at-
hygli á bókastefnunni.
Ágætar umræður fimm rithöf-
unda um barna- og unglingabók-
menntir og gildi þeirra bám titilinn:
„Nordiska skratt för unga lásare“.
Þátttakendur voru: Ulf Stark frá
Svíþjóð, Tuija Lehtinen frá Finn-
landi, Olafur Haukur Símonarson
frá íslandi, Klaus Hagerup frá Nor-
egi og Kim Fupz Aakeson frá Dan-
mörku. Sonja Svensson frá
„Svenska Barnboksinstitutet“
stjórnaði umræðum. Kannski voru
þær stundum langdregnar er stjórn-
andinn tók sér tíma. Þær vom þó
fijálslegar og spennandi, því sitt
sýndist hveijum af og til. Olafur
Haukur var einarður og rökfastur
í skoðunum sínum á því menning-
ar- og uppeldisgildi sem góðar bók-
menntir (og leikverk) hefðu fyrir
unga lesendur. Raunar með því
besta sem sagt var í umræðunum.
Bókmenntakynningarsjóður var
meðal þeirra sem stóðu að þessum
umræðum.
Tangóar, jass-skotnar balliiður,
vísna- og kabarettsönglög - flest
hneig að téðum bmnni, og var fljót-
séð af undirtektum að þeim félögum
tókst að hitta þar sem til var kast-
að, því öllum 15 atriðum hópsins
var dável tekið.
Svo er komið hér og nú, að þakka
ber orðið fyrir alla efnistöku utan
engilsaxneska svæðisins. Æ fleiri
verða viðskila við evrópskan arf, og
því ekki gott að segja hversu marg-
ir könnuðust t.a.m. við danska begu-
ine-slagarann Man binder os paa
Haand og Mund eftir Kai Normann
Andersen, er revíu-dívan Liva Weel
gerði frægan á hemámsárunum
(textinn varð ótilætlað að dulpillu í
garð þýzkrar ritskoðunar), eða
Anemónulag Egils Harder (t. Kaj
Munk), en engin ástæða er til að
gleyma góðum lögum, þrátt fyrir
kynslóðaskipti og sívaxandi ensku-
lap. Lög eins og þessi vom því sér-
lega vel þegin, enda ágætlega flutt,
nema hvað Anemónu-útsetningin
virtist undarlega reikul og bassa-
Á bókastefnunni mátti sjá að
böm eru í sviðsljósinu nú og kröfur
til þeirra er skrifa fyrir böm og
unglinga fara vaxandi. Áberandi
vom umræðuþættir og básar er létu
þetta málefni til sín taka.
Það var áhrifaríkt að koma í
básinn þar sem „Rádda Bamens
Förlag" hafði aðsetur sitt. Að líta
þar í bók eins og „Föráldraskap i
förándringstider“ eftir Ása Lind-
ström gefur nokkrar hugmyndir um
ráðvillta foreldra og andlega skelf-
ingu lostin böm, sem hafa til fárra
að leita í umróti samfélagsins. En
niðurstaða rannsóknarhóps er að
foreldrar þurfa stuðning til þess að
ná fótfestu.
Mikið hafði verið gert í því að
kynna írska rithöfundinn Maeve
Binchy, m.a. í maíblaði bókastefn-
unnar, þar sem hún er nefnd mest
elskaði rithöfundur veraldar, sem
skrifar um kærleika, vinskap og
góðvild. Bækur hennar hafa selst
í 20 milljónum eintaka um allan
heim. Hún er kennari að mennt.
Ekki tókst að fá bók eftir hana er
heim kom, hvorki em þær til í
Borgarbókasafni né Þjóðarbók-
hlöðu, en Amtbókasafnið á Akur-
eyri á bókina „Light A Penny
Candle“ eftir hana.
Staldrað hefur verið við framlag
íslendinga til bókmennta á bóka-
stefnunni. Af því sennilega varðar
það mestu fyrir hvert land hvernig
til tekst hjá eigin fólki í öllu því er
það flytur öðmm þjóðum. Þar er
orðið sjálft mikilvægur miðill.
Eins og gefur að skilja vom ólík-
ar raddir er kváðu sér hljóðs á bóka-
stefnunni, svo viðamikil og fjölþjóða
sem hún er. Lífsviðhorfin voru mörg
og stundum heyrðist rödd þess
undirokaða. Einnig kom fram póst-
módemisminn eins og i huggjörð
hans Kristjáns Kristjánssonar heim-
spekings á Akureyri.
gangur ómarkviss, líkt og verið
væri að spila lagið í fyrsta sinn.
Því miður var ekki prentað pró-
gramm í boði, og misfórst því sumt
í munnlegri kynningu, svo sem
textaþýðendur, lagaheiti o.fl. Meðal
slíkra „nafnlausra" laga sem upp
úr stóðu var eitt eftir Tryggva Bald-
vinsson (texti eftir bróður hans
Sveinbjörn I.), að vísu ekki alveg
nógu hreint sungið, og Móðir mín
i kví kví eftir Tómas R., sem reynd-
ar átti ekki annað sameiginlegt með
þjóðlaginu en textann, svo og fyrir-
taks popplag eftir erkipoppand-
stæðinginn Hjálmar H. Ragnars-
son, þar sem heyra mátti eina og
eina eftirminnilega línu eftir Sigurð
Pálsson eins og Nóttin semur text-
ann við dægurlagið.
Fyrir augað var kjallari Norræna
hússins hinn ákjósanlegasti vett-
vangur, því myndlist Tryggva
Ólafssonar er ekkert minna en
sveiflan uppmáluð (og þó kannski
einkum cool og bossa). En akústík-
in var slæm. Allt of mikið fór í
graut, og jafnvægi milli flytjenda
var trúlega langt frá gæðum hljóm-
skífunnar sem átti að kynna. Að
því leyti var staðarvalið tvíeggjað.
RíkarðurÖ. Pálsson
Nýjar bækur
• NYJA Island - Orlagasaga
vesturfaranna í máli ogmyndum
er eftir Guðjón Amgrímsson.
Næstum fjórðungur íslensku
jjóðarinnar hélt vestur um haf á
árabilinu 1870-
1914, alls milli 15
og 20 þúsund
manns. Við það
varð til íslenskt
samfélag í öðru
landi, menn sem
þurftu að læra ný
vinnubrögð og að-
lagast gerólíkum
Guðjón aðstæðum: að
Arngrímsson höggva skóg,
plægja jörðina og leggja vegi.
í kynningu segir: „Og lengi hafa
menn hér á landi verið furðu sinnu-
lausir um sögu þessara landa sinna.
Hvers vegpia yfirgáfu þeir ísland?
Hvemig fóm þeir? Hvað beið í nýja
landinu? í þessari bók er saga vest-
urferðanna um og fyrir aldamótin
rakin á greinargóðan hátt og með
fjölda fágætra mynda. Bakgrunnur
vesturferðanna er skýrður, lýst til-
drögum ferðanna hérlendis, fylgst
með fyrstu landnemunum yfir haf-
ið, og leitinni að Nýja íslandi."
Utgefandi er Mál og menning.
Nýja Island er334 bls., unnin í
Prentsmiðjunni Odda hf. Kápuna
hannaði Anna Cynthia Leplar.
Verð: 3.980 kr.
• ÆVISÖGUR Arafats, „Kempan
með kafíuna “ og Símonar Peres,
„Baráttan fyrir friði“, em í þýð-
ingu Þorbjargar Bjamar Friðriks-
dóttur, er þýðir ævisögu Peresar,
og Elínar Guðmundsdóttur og Þor-
steins Thorarensen, er þýða í sam-
einingu ævisögu Arafats. Bækurn-
ar flalla um víðfræga menn í friðar-
umleitunum milli ísraels og Palest-
ínu. Fyrir það deildu þeir saman
með sér friðarverðlaunum Nóbels.
„Lífsferill þessara manna hefur
verið æði ólíkur,
Peres var fæddur
í Póllandi, fjöl-
skylda hans
hreifst af Zíonis-
manum og fluttist
til Palestínu fyrir
daga Hitlers. Ara-
fat fæddist og ólst
upp í Jerúsalem í
gríðarstórri sam-
byggingu við
Grátmúrinn, en
þetta hús jöfnuðu
gyðingarviðjörðu,
þegar þeir náðu
tangarhaldi á
borginni til að
stækka bæna-
svæði sitt.“
í kynningu seg-
ir ennfremur:
„Peres reis upp til
áhrifa sem nánasti
samstarfsmaður Ben-Gúríons frels-
ishetju gyðinga, en Arafat var náf-
rændi hins harðskeytta Múfta af
Jerúsalem og tók við baráttuhlut-
verki hans. Báðir gerðust þeir
stríðsmenn - Peres hamaðist við
að afla ísraelsher ólöglegra vopna,
þegar hann í fyrstu stóð varnarlaus
gegn heijum araba gráum fyrir
járnum. Árafat reis hæst eftir ósig-
urinn og hernám ísraela í Sex daga
stríðinu. Þá var neðanjarðarhreyf-
ing eina færa leiðin í hersetnu landi,
með hermdarverkum, sprengingum,
gíslatökum og flugvélaránum. Öll
sagan er ítarlega rakin og hvernig
PLO hrökklaðist burt úr Jórdaníu,
Sýrlandi og Líbanon undan hótun-
um og útrásum ísraelsmanna sem
skildu eftir sig sviðna jörð.
Síðar slíðruðu báðir þessir stríðs-
kappar sverðin og hófu baráttu fyr-
ir friði.“
Fjölvi gefur bækurnar út. Bók
Peresar er 420 bls. ogArafats 540
bls. Davíð Oddsson forsætisráð-
herra ritarformála um persónuleg
kynni sín við Peres, ogSteingrímur
Hermannsson rifjar upp heimsókn
sína sem forsætisráðherra tilAraf-
ats í Túnis. Bækurnar eru prentað-
ar í samstæðri hönnun í Singapore
og kostar hvorþeirra kr. 3.480.
Fullorðinsfönk